Estatu Absolutua eta Liberala: Bilakaera Historikoa eta Oinarri Ideologikoak

II. Atala: Estatua

2.1 Estatu Absolutua eta Estatu Liberala

Estatu Absolutua: Definizioa eta Ezaugarriak

Estatu Absolutuaren ezaugarri nagusiak honako hauek dira:

• Antolaketa politikoaren burokratizazioa eta zentralizazioa.
• Ordena juridiko bateratuak.
• Sistema fiskal zentralizatua.
• Sistema administratibo bateratua.
• Armada iraunkor eta profesionalaren antolaketa.

Estatu Absolutuan:

• Estatua eta Monarkia identifikatzen ziren.
• Oinarrizko harreman politikoa erregearen eta menekoen artekoa zen.
• Menekoen jarduerak erregeak emandako pribilegioek zehazten zituzten.
• Zuzenbidea erregearen borondatearen adierazpena zen.
• Funtzio politiko guztien zuzendaritza monarkari zegokion.
• Estatua ekonomiaz arduratzen zen, batez ere merkataritza-trafikoaz.

Estatu Absolutuaren Oinarri Ideologikoak

Estatu Absolutuaren oinarri ideologikoa Estatuaren teoriaren hastapenetako autoreek finkatu zuten:

• Makiavelo (1469-1527): Politikaren autonomia eta indar militarraren garrantzia azpimarratu zituen.
• Bodin (1530-1596): Subiranotasuna definitu zuen, legea emateko eta baliogabetzeko botere gisa.
• Hobbes (1588-1679): Bizitza politikoaren esparru guztietan botere absolutua defendatu zuen.

Estatu Liberala: Sarrera eta Testuingurua

Mendebaldeko Estatu modernoaren erabateko finkapena Estatu Liberalaren ereduan gauzatu zen. Estatu Liberala merkatu-kapitalismoaren garapenarekin batera sortutako egitura juridiko-politikoa da. Estatu horrek islatzen zituen, hain zuzen ere, Antzinako Erregimenean aristokraziaren eta burgesiaren artean gertatutako botere-orekaren aldaketak.

Aro Modernoan egindako lehen iraultza politikoei —1648ko eta 1688ko Ingalaterrako iraultzei, 1776ko Amerikako iraultzari eta 1789ko Frantziako iraultzari— «iraultza burgesak» deritze. Asaldura ugariko eraldakuntza sozial eta politiko horien bitartez, klase burges berriek estatu-boterea eskuratu zuten, aurretiko aristokrazia lurjabearen nagusitasuna ahuldu ostean.

Ohikoa da gertakari politiko bakoitzaren baitan sakonera handiko prozesu sozial eta ekonomikoen adierazpenak aurkitzea. Izan ere, prozesu ekonomiko, sozial eta politikoak barnetik lotuta daude errealitate sozialean. Ildo horretan, esan daiteke burgesia botere politikoaren kontrolera eraman zuten iraultza burgesak garapen kapitalistaren bizkortzearekin lotuta egon zirela.

Bestalde, nabarmena da iraultza burgesek Estatuaren boterearen eta zentralizazio politikoaren handitzea ekarri zutela. Hala, erregearen eta herriaren artean bitartekari ziren nobleziaren, Elizaren eta tokiko korporazioen botereak desagertzean, eta herritarren legearen aurreko berdintasun formala ezartzean, baldintza egokiak sortu ziren Estatuak boterea monopolizatu ahal izateko. Estatu liberalak, hortaz, botere-esparru autonomoa osatzen du harrezkero, hau da, gizartetik bereizita eta urrunduta dagoen eremua. Doktrina liberalean aurkitzen ditugu argien errealitate berri horren oinarri normatiboak.

Estatu Liberalaren Oinarriak

• Herritar edo hiritar kontzeptuaren sorrera.
• Herritarraren estatusa ez zegoen familian edo erregeak emandako pribilegioetan oinarrituta, funtsezko eskubide batzuetan baizik: bizitza-eskubidea, segurtasuna, kontzientzia-askatasuna eta jabetza.
• Legearen agintea.
• Zuzenbide Estatua, konstituzioak.
• Botere-banaketa: Hasieran, erregearen esku (bere gobernua izendatzen zuen) eta hautatutako parlamentuaren esku (jabeak ziren hautatuak eta hautatzeko eskubidea zuten bakarrak); Estatuko instituzio guztiak horien menpe egongo ziren.
• Testuinguru ekonomikoan, Estatu jendarme bihurtzen da. Kontraturen bat betetzen ez denean edo merkatuaren funtzionamendua mehatxatuta dagoenean soilik hartuko du parte; bestelako eginkizunik ez du izango.
• Sistema ekonomikoaren ondorioei (pobrezia, gaixotasunak) aurre egiteko, karitate pribatua edo erlijio-ongintza onartzen zen.
• Estatuaren beste edozein esku-hartze interferentziatzat hartuko zen.

Estatu Liberalaren Doktrina Hastapenetan

Estatuaren teoria eta praktika liberalaren hastapenetan, liberalismo doktrinarioa nagusitu zen (Constant zen autore garrantzitsuenetako bat). Monarkia hereditarioaren eta gobernu ordezkatzailearen arteko truke-formula bat zen, erregearen, gobernuaren eta parlamentuaren arteko elkarrekiko konfiantzan oinarritua, subiranotasun partekatuaren oinarria sortuz.

Estatu Liberalaren Erreferentzia Ideologikoak

• Locke: Ordezkaritza-gobernua, tolerantzia, eskubide naturalak.
• Montesquieu: Botere-banaketa hirukoitza (legegilea, betearazlea eta judiziala).
• Rousseau: Legea borondate orokorraren adierazpena da.
• Kant: Zuzenbidea askatasunaren bermea da, eta Estatua zuzenbidearena.

Adam Smith: Estatu Liberalaren Funtzioak

Adam Smith-en arabera, Estatu liberalaren funtzioak hiru dira:

• Jarduera pribatuek egiten ez dituzten herri-lanei ekitea.
• Ordena publikoa bermatzea.
• Kanpo-erasoetatik babestea.

Estatu Liberalaren Hedapena

Frantziako eta AEBetako iraultzen ondorioz sortutako dokumentu politikoak eta lege-testuak (adibidez, Giza Eskubideen Aldarrikapena eta lehen konstituzio idatziak) Europan XIX. mendean zehar hedatutako mugimendu liberalen oinarri izan ziren.

Estatu Liberalaren Krisia

Estatu liberala, bere jatorrizko bertsioan, komunitate gisa ulertzen zen: jabeen edo nagusien elkarte bat. Ordena politiko liberala jabetza pribatuaren errespetuan oinarritzen zen, hori baitzen gizakien independentziaren oinarria. Estatuak, beraz, jabetza-eskubidea bermatu behar zuen, eta ezin zuen inolako ekimenik egin esparru ekonomikoan.

Baina praktikak errealitatearekin talka egin zuen:

• Ekonomia kapitalistaren krisi ziklikoek gizarte-protestak eragin zituzten.
• «Betebehar berdinek eskubide berdinak eskatzen dituzte» printzipioak boto unibertsaleranzko bidea ireki zuen.
• Alde batetik, XIX. mendearen ia amaierara arte, erresistentziak izan ziren (erregimen absolutistara itzuli nahi zutenenak); bestetik, korronte demokratikoek, mugimendu sozialistek eta libertarioek iraultza soziala bilatzen zuten.