Espainiako Independentzia Gerra eta Cadizko Konstituzioa (1808-1814)

XIX. Mendearen Hasierako Krisia Espainian: Independentzia Gerra eta Cadizko Gorteak

XIX. mendean, monarkia krisi larrian zegoen. Luis XVI.a hil zutenean, Konbentzio Gerretan (1793-1795) Frantziak irabazi zion Espainiari, eta, ondorioz, Espainia Frantziaren menpe geratu zen. Monarkiaren egoera anakronikoa zen.

Karlos IV.aren Monarkiaren Krisia eta Godoyren Papera

Karlos IV.aren monarkia krisi sakonean murgilduta zegoen. Manuel Godoy, Karlosen eskuin eskua, zen erabakiak hartzen zituena. Godoyren aurka oposizio gogorra sortu zen, bi korrontetan banatuta: joera kontserbadorea eta liberala. 1798an, desamortizazioaren bidez, Elizari eremuak kendu zizkioten.

Herritarrak ez zeuden pozik, Espainia Napoleonen Frantziaren beharren menpe baitzegoen. Ondorioz, Espainiak Trafalgarko Guduan (1805) parte hartzeak krisia areagotu zuen. Espainiak Frantziarekin Fontainebleauko Ituna sinatu zuen (1807). Alderdi "antigodoyista" nobleek eta elizgizonek osatzen zuten. Erregearen aurkako konspirazioa abiatu zuten: Escorialeko prozesua. Aranjuezko Matxinadak Godoy kargutik kentzea eta Fernando VII.a errege izendatzea eragin zuen (monarkiaren krisia areagotuz). Napoleonek errege-familiaren arazoetan esku hartu zuen, eta Fernandori, Karlosi eta Godoyri Baionara joateko eskatu zien.

Baionako Abdikazioak eta Madrilgo Altxamendua (1808)

1808ko maiatzaren 2an, Madrilgo herritarrak frantsesen aurka altxatu ziren. Baionako Abdikazioetan, Fernando VII.ak Karlos IV.ari itzuli zion tronua, honek Napoleoni eman zion, eta Napoleonek Josef I.ari.

Frantsesek liberalismoan oinarritutako gobernu-sistema bat ezartzen saiatu ziren. "Gutun Aitortua" ez zen konstituzio bat, herriak idatzi ez zuelako, baina Josef I.ak hainbat eskubide eman zizkien herritarrei. Espainia katolikoa zen, eta hiru kontsulta-organo zituen: Senatua, Estatu Kontseilua eta Gorteak. Erreforma liberalak bultzatu zituzten: inprentarako, merkataritzarako eta norbere burua defendatzeko askatasuna.

Independentzia Gerra (1808-1814)

Napoleonentzat, Euskal Herriko lurraldeak kokapen estrategikoa zuten, Portugalera iristeko eta britainiarrak ahultzeko. Egoera aprobetxatuz, Euskal hiriak konkistatu zituen. Bailengo Guduan (1808), Josef I.ak Madril utzi zuen. Wellington, 1808ko abenduan, Portugal laguntzeko Espainiako armadarekin elkartu zen. Napoleonek ia Espainia osoa okupatu zuen, baina 1812an, Errusiako kanpainaren ondorioz, enperadoreak soldaduak atera zituen Espainiatik. Armada anglo-espainiarra aurrera zihoanez, Josef I.a Valentziara mugitu zen. Gasteizen izandako porrotak frantsesak Espainiatik alde egitera behartu zituen. Napoleonek Valentziako Ituna sinatu zuen, eta Espainian borroka amaitu zen. Fernando VII.a tronura itzuli zen.

Gerrillak eta Defentsa-Juntak

Bilakaera politikoek frantsestuen eta patrioten arteko lehia ekarri zuten, baita liberalen eta absolutisten artekoa ere. Gerrillak herri xeheak inbaditzaileen aurka egiteko tresna izan ziren. Defentsa-Juntak eratu ziren frantsesek boterea hartu zutenean, erregerik eta gobernurik gabe: botere-hutsunea zegoen. Probintziako Juntak eta Junta Zentrala sortu ziren, Gorteak biltzeko deia eginez. Gorte Nagusiak gizonen sufragio unibertsalaren bidez hautatu ziren. Patriotak Napoleonen dinastiaren aurkako bi jarreratan banatu ziren: erreformen aldeko liberalak eta absolutistak.

Cadizko Gorteak eta 1812ko Konstituzioa

Cadizko Gorteek iraultza bat suposatu zuten, Gorte Nagusien eta ezohikoen deia aurreikusi baitzuten. Ekimena Junta Zentralak hartu zuen, baina 1810ean erregeordetzak ordezkatu zuen. Gorteak Cadizen bildu ziren, hiria erraz defendatzeko modukoa zelako eta frantsesik ez zegoelako.

Gorteetako Kideak eta Eztabaidak

Gorteetan, diputatuen artean sentsibilitate desberdinak zeuden: batzuek absolutismoa nahi zuten, beste batzuek nazioaren subiranotasuna, eta liberalek aldaketa batzuk nahi zituzten. Gizartean eta diputatuen artean, nobleak, kleroak eta erdi mailako klaseak zeuden ordezkatuta, baina nekazariek ez zuten ordezkaritzarik. Cadizen bizitza soziala bizia zen, eta atzerapenetik ateratzea nahi zuten diputatuek. Prentsa publikoa eta iritzi publikoa sortu ziren.

Cadizko Gorteen Legegintza-Lana

Gorteen legegintza-lana izugarria izan zen. 1810ean, dekretu baten bidez, subiranotasuna nazioarena zela adierazi zuten. Legearen aurreko berdintasuna aldarrikatu zuten, desberdintasun juridikoan oinarritutako gizartearen amaiera ekarriz. Erreforma ugari egin zituzten: inprenta-askatasuna, tortura abolitzea, merkataritza eta industria askatasuna...

1812ko Konstituzioa ("La Pepa")

1812an, "La Pepa" izeneko konstituzioa promulgatu zen. Espainiako tradizioa eta espiritu iraultzailea batu zituen. Printzipio nagusiak hauek ziren: subiranotasun nazionala, monarkia moderatua, erlijio katolikoa, norbanakoaren eskubide eta askatasunak... Gerra-egoera zela eta, konstituzioa ezin izan zen aplikatu, baina haren espiritua eta programa erreferenteak izan ziren XIX. mendeko iraultza liberalentzat.

Seiurteko Absolutista (1814-1820) eta Fernando VII.aren Itzulera

Seiurteko Absolutistan (1814-1820), Valentziako Itunak absolutismoaren aldeko joera islatu zuen nazioartean.

1814an, Pertsiarren Manifestua argitaratu zen, 69 diputatuk sinatuta. Valentziako Dekretuaren bidez, estatu-kolpea eman zen: monarkaren botere absolutua berrezarri zen. Cadizko lege guztiak abolitu ziren, eta konstituzioa ezeztatu. Fernando VII.ak martxan jarritako politikak iraganera itzultzea zuen helburu. Errepresioa erabili zuen: espetxea, erbestea eta heriotza-zigorra ezarri zizkien buruzagi liberalei.