Espainiako Gerra Zibila eta Frankismoa: Kausak eta Ondorioak

Fronte Popularraren Garaia: Kausak

Fronte Popularraren garaia, 1936ko otsaileko hauteskundeetatik uztailaren altxamendu militarrera arteko aldi laburra, Espainiako Bigarren Errepublikaren azken etapa garrantzitsua izan zen. Garai hau sortu zen hainbat arrazoi konplexuren ondorioz.

Aurreko bi urteetan, eskuineko gobernuek ezarri zituzten politika atzerakoiak ezkerreko alderdien batasuna bultzatu zuten. 1934ko Asturiasko Iraultza gogor zapaldu zuten, eta horren ondorengo errepresioak ezkerreko indarren arteko elkartasuna indartu zuen. Aldi berean, nazioarteko egoerak, batez ere faxismoa Europan gora zihoala, ezkerreko batasunaren beharra azpimarratu zuen.

Ekonomiari dagokionez, 1929ko krisi ekonomikoaren ondorioak oraindik nabariak ziren. Langabezia handia zen eta nekazarien egoera oso txarra. Horrek aldaketa politiko eta sozialak eskatzen zituen. Horrez gain, eskuineko gobernuek gelditu zituzten erreforma-politikek (batez ere nekazaritza-erreforma), ezkerreko aukera politikoa sendotu zuten.

Politikaren aldetik, errepublikano moderatuak eta ezker iraultzailea elkarrekin aritu ziren taktika moduan, Manuel Azañak gidatuta. Hori dela eta, hautesleen babes zabalagoa lortu zuten. Bestalde, eskuineko alderdien zatiketak eta CEDAren jarrera moderatu ezak ere garrantzitsuak izan ziren.

Faktore horiek guztiek Fronte Popularra sortzea ekarri zuten, ezkerreko indar guztiak elkartuz eta 1936ko hauteskundeak irabaztea lortuz. Hala ere, garai horrek gizartean tentsio handiak sortu zituen, eta horiek uztailaren 18an Gerra Zibilaren hasiera ekarri zuten.

Gerra Zibila Euskadin: Kausak

Gerra Zibila Euskadin 1936ko uztailean hasi zen, Espainiak orokorrean bizi zuen krisiaren barruan, baina hemen bere ezaugarri bereziekin. Lurralde bakoitzak zuen egoera ekonomiko eta politikoak eragin zuzena izan zuen gatazkan.

Bizkaian eta Gipuzkoan, industria handiak langileen mugimendu indartsua sortu zuen, eta alderdi abertzaleek, batez ere PNVk, indar handia zuten. Bi lurralde hauek Errepublikaren alde jarri ziren, Euskal Autonomia Estatutuaren alde eginez. Bilboko burdin gerrikoa —meatzaritza eta siderurgia zituen eremu industriala— gatazkaren erdigune estrategikoa bihurtu zen, bere baliabideengatik. Burdin gerrikoak Bilbo defendatzea zuen helburu, baina 1937an frankistek lortu zuten gainditzea.

Araban eta Nafarroan, ordea, egoera oso desberdina zen. Nekazaritzan oinarritutako gizarte tradizionalagoa zuten eta karlismoaren eragina handiagoa zen. Nafarroan, Mola jeneralak zuzendutako altxamendu militarrak hasieratik izan zuen arrakasta, eta erreketeak mobilizatu ziren. Araban, hasieran zalantzak egon ziren, baina matxinatuek azkenean lortu zuten kontrola hartzea, nahiz eta Gasteizen erresistentzia txiki bat egon.

Erlijioak ere oso garrantzitsua izan zuen: Bizkaian eta Gipuzkoan, PNVk Errepublikarekin bat egin zuen, katolizismoa eta autonomia batera uztartuz. Baina Araban eta Nafarroan, Eliza altxamenduaren alde jarri zen gehienbat, eta gerra “gurutzada” gisa aurkeztu zuten.

Laburbilduz, Euskadin Gerra Zibilak arrazoi konplexuak izan zituen, lurralde bakoitzaren egoera bereziaren arabera. Industrializazioak, autonomiaren gaiek eta erlijioaren paperek Euskal Herria zatitu zuten, ondorio gogorrak utziz eta lurraldeen arteko desberdintasunak areagotuz.

Fronte Popularraren Garaia: Ondorioak

Fronte Popularraren garaia, 1936ko otsaileko hauteskundeetatik uztailako altxamendu militarrera arte iraun zuen aldi laburra, Espainiako Bigarren Errepublikaren azken etapa garrantzitsua izan zen. Garai honek ondorio sakonak izan zituen, bai epe laburrean bai luzera begira.

Lehenik eta behin, Fronte Popularrak irabazi zuenean, ezkerreko erreformak berriz martxan jarri ziren. Nekazaritza-erreforma egin zen azkarrago, eta hezkuntza eta lan-eskubideetan aurrerapenak egin ziren. Baina erreforma horiek gizarteko sektore kontserbadoreen haserrea eragin zuten.

Politikaren aldetik, tentsio handiak sortu ziren ezkerren eta eskuinen artean. Kalean borrokak eta indarkeria politikoa handitu ziren, eta José Calvo Sotelo eskuindar politikariaren hilketa adibide argia izan zen. Gertaera honek altxamendu militarra bultzatu zuen.

Autonomiaren gaian, Kataluniako Generalitatea berriro ezarri zuten eta Euskal Autonomia Estatutua onartzeko bidean jarri zen. Honek estatuaren antolaketari buruzko eztabaida sortu zuen.

Ekonomiari dagokionez, ziurgabetasunak inbertsioak gelditu zituen, eta greba askok produkzioa kaltetu zuten. Horrek krisi ekonomikoa larriagotu zuen.

Nazioartean, Espainia gero eta isolatuago geratu zen. Europako herrialdeek ez-esku-hartze politika hartu zuten, baina Alemania eta Italiak altxatuei laguntza eman zieten.

Azkenik, eta garrantzitsuena, Fronte Popularraren garaia Gerra Zibilaren hasierara eraman zuen, 1936ko uztailaren 18an. Altxamendu militarrak hiru urteko gerra odoltsua ekarri zuen, Espainiako historia garaikidean eragin handiena izan duen gertaeretakoa.

Laburbilduz, Fronte Popularraren garaian Espainiako gizartea sakonki zatitu zen, tentsio politiko eta sozialak handituz eta, azkenean, Gerra Zibila eraginez. Ondorio hauek urte luzez sentitu ziren, eta Frankismoaren 40 urteko diktadura ekarri zuten.

Gerra Zibila Euskadin: Ondorioak

Gerra Zibilak ondorio larriak eta mingarriak ekarri zituen Euskadin, arlo politikoan, sozialean eta ekonomian. 1937an frankistek Bilbo hartu eta euskal erresistentzia amaitu ondoren, Euskal Herriak errepresio gogorra jasan zuen Frankoren diktaduran.

Politikoki, Euskal Autonomia Estatutua indargabetu zuten, eta horrek autonomia galtzea ekarri zuen. Araban eta Nafarroan foru-sistema mantendu zen, baina Bizkaiak eta Gipuzkoak"probintzia traidoreak" izena jaso zuten. Horrek politikan autonomia izateko aukera guztiak itxi zituen diktadura garaian.

Gizartean, errepresio politiko eta ideologikoa oso gogorra izan zen. Milaka euskal herritar espetxeratu, erbesteratu edo fusilatu zituzten. Euskararen erabilera debekatuta zegoen leku publikoetan, eta euskal kultura zapalduta geratu zen.

Ekonomian, gerrak industria eta azpiegitura asko suntsitu zituen, batez ere Bilbon eta inguruan. Hala ere, frankismoaren lehen urteetan, Bizkaiko industria berriz eraiki zen, baina kontrolpean eta askatasunik gabe.

Memoria historikoan, gerrak arrasto handia utzi zuen Euskal Herrian. Gernikako bonbardaketa gerraren ankerkeriaren eta herriaren sufrimenduaren sinbolo bihurtu zen. Ondorio hauek urte luzez iraun zuten, eta diktadurak euskal nortasuna eta eskubide politikoak zapaldu zituen.

Laburbilduz, Gerra Zibilak ondorio politiko, sozial eta ekonomiko oso gogorrak utzi zituen Euskadin. Herriaren askatasuna eta autonomia galdu ziren, eta diktadura luze eta gogor baten hasiera izan zen. Gertatutakoaren oroitzapena gaur egunera arte iritsi da.

Frankismo Berantiarraren Krisia: Ondorioak

Frankismo berantiarraren krisiak, 1960ko hamarkadaren amaieratik Franco hil zen arte (1975) iraun zuenak, Espainiako gizartea sakonki aldatu zuen, eta diktaduraren amaiera eta Trantsizio Demokratikoaren hasiera ekarri zituen.

Armadan, arazoak agertu ziren. Ofizial gazte askok aldaketaren alde zeuden eta Unión Militar Democrática (UMD) izeneko taldea sortu zuten. Baina goi-karguak immobilismoaren alde mantendu ziren, eta horrek tentsioa handitu zuen.

Elizan, Vatikano II. Kontzilioaren ondoren, sektore aurrerakoiak indartu ziren. Añoveros aferan (1974), Bilboko gotzainak euskal nortasuna alde egin zuen, eta horrek Elizaren eta Estatuaren arteko harremanak okertu zituen. Elizako parte handi batek diktaduraren aurka egin zuen.

ETAk, bere ekintza bortitzekin, erregimenaren egonkortasuna kolokan jarri zuen, batez ere Carrero Blancoren hilketarekin (1973). Horrek errepresioa areagotu zuen, baina oposizioa ere indartu zuen.

Gizarte-mugimenduak indartsu bihurtu ziren: langile-mugimenduak, ikasleen protestak eta auzo-elkarteen lana ugaritu ziren. Comisiones Obreras bezalako erakundeek indarra hartu zuten eta erregimenarentzat arrisku bihurtu ziren.

Ekonomian, 1973ko petrolioaren krisiak hazkunde ekonomikoa eten zuen. Langabezia eta inflazioa handitu ziren, eta horrek gizartean tentsio gehiago sortu zuen.

Laburbilduz, Frankismoaren krisiak diktaduraren oinarriak ahuldu zituen. Armada eta Eliza zatituta zeuden, ETAren indarkeria, gizartearen mobilizazioa eta krisi ekonomikoa erregimenarentzat arazo bihurtu ziren. Hori dela eta, Trantsizio Demokratikoa hasi zen, nahiz eta giroan tentsio eta ziurgabetasun handia egon, gizartea sakonki aldatzen ari zen bitartean.