Espainiako Erliebea: Ezaugarriak eta Banaketa

Espainiako Erliebea: Ezaugarriak eta Banaketa

Ezaugarri Orokorrak

Espainiako erliebeak honako ezaugarri nagusiak ditu:

• Forma trinkoa du, oso zabala delako eta kostaldeak zuzenak direlako.
• Batez besteko altitudea handia da, Europako bigarrena, Suitza ostean.
• Mendi-erliebearen posizio periferikoak kontraste handiak sortzen ditu kostaldearen eta barrualdearen artean.

Iberiar penintsulako erliebea Goi-lautadaren inguruan antolatzen da. Lur garaien ingurunea da, eta Mendikate Zentralak bi sektoretan banatzen du: ipar eta hego goi-lautadak.

Goi-lautada

Goi-lautada, gutxi gorabehera, 600 metroko altitudeko lautada garaia da. Aro primarioan sortu zen, orogenesi hertziniarrean sortutako mendigune hesperiko zaharra higatzearen ondorioz.

Antzinako Zokalo Paleozoikoa

Iberiar penintsularen mendebaldean bakarrik dago agerian gaur egun. Higadurak zokaloa estaltzen duten material tertziarioak suntsitu ditu, eta material silizeo primarioak agerian geratu dira. Erliebea penilautadek edo modu leunean uhindutako higadura-azalerek osatzen dute. Penilautadetan, harri gogorragoek eratutako uharte-mendiak edo hondar-erliebeak ageri dira.

Goi-lautadaren Barruko Mendilerroak

Mendikate Zentrala eta Toledoko mendiak dira. Aro tertziarioan sortu ziren, Goi-lautadako zokaloko bloke batzuk altxatzean, alpetar orogenesiaren ondorioz. Mendikate Zentrala garaiagoa da eta goi-lautada erditik zatitzen du. Toledoko mendiak baxuagoak dira, eta Hego goi-lautada bitan zatitzen dute.

Goi-lautadaren Barruko Arro Sedimentarioak

Ipar eta hego goi-lautadetakoak dira. Aro tertziarioan sortu ziren, alpetar orogenesiaren eraginez. Paramoak kareharrizko estratu gogorrek eratutako azalera estruktural lau eta garaiak dira. Landazabalak modu leunean uhindutako eta ibaiek zeharkatutako lautada baxuak dira. Paramoak higatu diren lekuetan sortu dira, eta beheko mailetako buztinak eta margak azaleratzen dira. Aldapak paramoen eta landazabalen artean inklinatutako aldeak dira.

Goi-lautadaren Inguruko Mendiak

Galizia eta Leoneko Mendigunea

Aro tertziarioan sortu zen, goi-lautadaren zokaloko ipar-mendebaldeko angelua alpetar orogenesian altxatzean.

Kantabriar Mendikatea

Bi sektore ditu:

• Asturiaseko mendigunea: Aro tertziarioan sortu zen, alpetar orogenesiaren ondorioz.
• Kantabriar mendia: Aro tertziarioan sortu zen, itsasoak Goi-lautadaren ertzean jalkitako material sekundarioak tolestean.

Iberiar Mendikatea

Ertaina da, eta aro tertziarioan sortu zen, itsasoak Goi-lautadaren zokaloko ekialdeko ertzean jalkitako material sekundarioak tolestean.

Sierra Morena

Ez da mendikatea berez, Goi-lautada eta Guadalquivir harana banatzen dituen maila bortitza baino.

Kanpoko Sakonuneak

Ebroren Sakonunea

Pirinioen paraleloa da. Pirinioek, Iberiar mendikateak eta Kataluniako kostaldeko mendiguneak ixten dute.

• Somontanoak: Lur lauak dira, apur bat inklinatuta daude, eta sakonunearen kanpoko mendilerroen eta sakonunearen erdigunearen artean kokatzen dira.
• Sakonunearen erdigunea: Estratuak horizontalak dira eta modu alternatiboan kareharri gogorrek eta buztinak, margak eta igeltsu bigunek eratzen dituzte.

Guadalquivirren Sakonunea

Mendikate Betikoen paraleloa da eta itsasora irekita egon zen. Albufera bihurtu zen eta, geroago, lohiz bete zen.

Kanpoko Mendikateak

Pirinioak

Hiru zatitan banatzen dira:

1. Ardatza (zaharrena): Alpetar orogenesian sortua.
2. Pirinioaurreak: Aro tertziarioko alpetar orogenesian sortua.
3. Erdiko sakonunea: Pirinioaurreko barruko eta kanpoko mendilerroak bereizten ditu.

Euskal Mendiak

Kareharrizkoak dira, forma leunak dituzte eta altuera ertainekoak.

Kataluniako Kostaldeko Mendikatea

Failen bidez banatuta daude. Bi lerrokaduratan banatuta dago.

Mendikate Betikoak

Sakonuneen bidez bereizitako bi mendi-sistemetan egituratzen dira:

• Mendikate Penibetikoa: Kosta inguratzen du eta aro tertziarioan sortu zen.
• Mendikate Subbetikoa: Barrualdean dago. Aro tertziarioan sortu zen, itsasoak fosa betikoan jalkitako material sekundarioak tolestean.
• Sakonune Intrabatikoa: Mendikate Penibetikoaren eta Betikoaren artean dago. Material tertziarioz bete zen eta, ondorioz, klima oso lehorra da.