Espainiako Ekonomia Frankismoan: Autarkiatik Garapenera

1. Autarkia eta Interbentzionismoa (1939-1959)

Gerra Zibila amaitu ondoren, Espainian politika autarkikoa eta interbentzionismoa ezarri ziren. Autarkia, bertako baliabideetan oinarritutako ekonomiaren isolamendua, faxismoaren ezaugarri nagusietako bat zen. Gobernuak erabakitzen zuen zein sektore garatu behar ziren, enpresak nola antolatu, zein produktu landu eta zein preziotan saldu. Horretarako, kontrol burokratiko zorrotza ezarri zuen.

Prezio artifizialak ezarri ziren, jendearen erosteko ahalmen txikiarekin bat ez zetozenak. Enpresariek ez zuten irabazirik lortzen, eta etekinak oso baxuak ziren. Talde boteretsuenek, ordea, pribilegio eta onura handiak zituzten. Bost banku nagusiek zazpi bider biderkatu zituzten etekinak, eta monopolioek (CAMPSA, Telefónica) irabazi handiak lortu zituzten.

Nekazaritza zen sektore nagusia, baina Errepublikan egindako aurrerapenak bertan behera geratu ziren. Lurjabe handiak jaun eta jabe ziren, eta teknika zaharrak erabiltzen zituzten. Produkzioak behera egin zuen, eta gosea zabaldu zen. Errazionamendua ezarri zen kartilen bidez 1952ra arte, eta estraperloa ugaritu zen. Ekoizle txikiek ez zuten etekinik lortzen.

Industrian protekzionismoa nagusitu zen, eta hazkundea oso txikia izan zen: % 0,58koa 1950era arte, Europan % 2,7koa zen bitartean. Gobernuak industria sektorerik garrantzitsuenak nazionalizatu zituen (RENFE, Iberia, SEAT, ENDESA, UNOSA), eta Industria Nazionalaren Institutua (INI) sortu zuen industria antolatzeko.

Egoera ekonomikoa larria zen: gosea, inflazioa, merkatu beltza, soldata baxuak, kapital pilaketa... 1951n lehen grebak izan ziren Katalunian, Madrilen eta Euskal Herrian.

2. Liberalizazio Saiakerak eta Egonkortze Plana (1959)

1950eko hamarkadan, kanpoko laguntzei esker, neurri ekonomiko berriak hartu ziren. Interbentzionismoa murriztu zen, salneurriak liberalizatu ziren, eta lehengaiak eta teknologia inportatzeko neurriak hartu ziren. Industria bilakatu zen sektore nagusia, eta landa-exodoa areagotu zen. Hala ere, arazo ekonomikoak ez ziren konpondu. Liberalizazioak merkataritza-balantzaren defizita handitu zuen, dibisak amaitzeko zorian zeuden, eta inflazioak gora egin zuen. Krisi ekonomikoak eta gatazka sozialak areagotu ziren, eta langile askok Espainiatik alde egin zuten.

Frankok gobernu aldaketak egin zituen, eta teknokratak sartu zituen, Opus Deiko kideak bereziki (López Rodó, Laureano López Bravo, Mariano Rubio...). Egonkortze Plana jarri zen martxan krisiari aurre egiteko, lau neurri nagusirekin:

1. Pezetaren debaluazioa, esportazioak areagotzeko.
2. Zerga-sistema aldatzea, sarrera publikoak handitzeko.
3. Soldatak eta gastu publikoa kontrolatzea, inflazioa murrizteko.
4. Kanpoko kapitalei sarrera erraztea eta hainbat produktu merkatu librean uztea.

Egonkortze Planak emaitza positiboak lortu zituen: hazkunde ekonomikoa, inflazioaren murrizketa, salneurrien liberalizazioa eta kanpoko kapitalen etorrera (soldata merkeak eta arau ekologikoen gabezia zirela eta). Produkzioa igo zen, eta Espainia nazioartean lehiatzeko gai izan zen. Hala ere, kontsumo-ahalmena txikia zen, barne-merkatua ez zen zabaldu, eta industria estatuaren menpe zegoen. Murrizketen ondorioz, enpresa askok itxi egin behar izan zuten, eta langabezia areagotu zen.

3. Garapen Planak eta Hazkunde Ekonomikoa (1964-1973)

Garapen Planak ekonomia modernizatzea zuen helburu, nazioarteko ekonomian txertatuz eta industria garatuz. Teknokraten esku geratu zen ekonomiaren plangintza. Plan bakoitzak lau urte irauten zuen. 1964tik 1973ra, Petrolioaren Krisia hasi zen arte, Espainiako ekonomiak hazkunde nabarmena izan zuen:

• Atzerriko kapitalen inbertsioei esker, enpresa kopuru handiak sortu ziren hainbat sektoretan, eta industriaren produkzioak gora egin zuen.
• Espainia munduko lehen 10 potentzien artean sartu zen 1970eko hamarkadan.
• Esportazioak areagotu ziren, eta defizitak behera egin zuen.
• Dibisak lortu ziren emigrazioari esker. Kanpora joandako langileek soldatak bidaltzen zizkieten familiei, eta 1970eko krisian langile kualifikatuak itzuli ziren Espainiara.
• Turismoa ere dibisa-iturri garrantzitsua izan zen, Espainia helmuga erakargarria baitzen prezio baxuengatik.
• Herri lanak egin ziren (errepideak, urtegiak), inbertsio handiekin, eta langabezia murriztu zen.
• Nekazaritza modernizatu zen (negutegiak, produkzioaren handitzea).

Hazkunde hori, ordea, oso desorekatua izan zen. Toki batzuek garapen handia izan zuten, baina beste batzuk ez. Desoreka nabarmenak zeuden gizon eta emakumeen artean, baita sektore ekonomikoen artean ere. Gainera, hondamen ekologiko larriak gertatu ziren.

4. Nazioarteko Harremanak eta Trantsizio Politikorako Oinarriak

1956an, Marokok independentzia lortu zuen. Frankismoak beste herrialde batzuen independentzia-prozesuak babestu zituen, nazioartean zilegitasuna lortzeko asmoz. Espainia Europako Ekonomia Erkidegoan sartzen saiatu zen, baina ez zuten onartu. Hego Amerikako eta Arabiako estatuetara hurbildu zen, zubi-lana eginez eta pisu ekonomikoa lortzeko asmoz.

1960ko hamarkadan, immobilismo politikoa nagusitu zen. Planteamendu politikoak ekonomikoen atzetik etorri ziren. Ekonomia modernizatzeko legeekin, teknokratek Mugimendu Nazionalarekin amaitu nahi zuten. Frankoren ondorengotza kezka iturri zen, eta 1969an Juan Carlos de Borbón izendatu zuen oinordeko.

Oharra: Testu hau laburtu egin da jatorrizkoaren luzera mantentzeko, baina informazio garrantzitsua ez da ezabatu.