A Escola de Xenebra: Legado e Innovación na Pedagoxía Infantil

Contexto: A Escola de Xenebra

No contexto europeo contemporáneo, certos países sobresaen polo seu liderado e protagonismo nos seus momentos de renovación; é o caso de Suíza e Xenebra. Os inicios da Escola de Xenebra remóntanse ao século XIX.

Factores que contribuíron á importancia de Suíza na educación:

• A súa aposta polo pacifismo e a neutralidade nos conflitos bélicos, o que fixo que Xenebra fose escollida como sede de moitos organismos internacionais.
• A participación de Suíza no movemento paidolóxico; por exemplo, e derivado disto, en 1923 promulgouse a Declaración dos Dereitos dos Nenos e Nenas.
• O protagonismo da tradición pedagóxica, cunha longa lista de psicólogos, pedagogos e filósofos relacionados coa infancia.

Cando falamos da Escola de Xenebra, referímonos a ela como unha doutrina, un sistema, unha comunidade e unha tradición que aglutina a personaxes relevantes nun campo do saber, e desa relación continua nace un sistema integrado. Así, a Escola de Xenebra constitúe un referente na investigación psicolóxica e pedagóxica da infancia. O seu principal antecedente ou referente é Rousseau, autor de Emilio en 1762. Outro referente é a Oficina Internacional das Escolas Novas ou o Instituto Rousseau, fundado por Claparède. A Oficina Internacional das Escolas Novas daba resposta á necesidade de fundamentar a creación de cada escola cando estas empezaron a aumentar en número. Tiñan que fundamentar a necesidade da súa creación e saber se esa escola respondía ás ideas da Escola Nova; se era así, uníanse ao grupo.

Instituto Rousseau e a Psicopedagoxía de Claparède

A apertura dun Instituto de Ciencias da Educación en 1912, organizado por Claparède, foi o punto de arranque dun proceso de renovación pedagóxica que se proxectaría ao resto do mundo.

Claparède nacera en Xenebra en 1873, estudou medicina e implicouse na creación de aulas para nenos e nenas con atraso (segundo a denominación da época) nas escolas públicas. Comezou a participar nun laboratorio de psicoloxía e en 1905 publicou un dos seus libros máis editados, Psicología del niño y Pedagogía Experimental.

O instituto foi un centro privado dedicado á investigación pedagóxica e á formación dos mestres. Nos primeiros anos de vida, este instituto constituía un centro de formación e tiña unha escola anexa.

Cando se fundou a Sociedade de Nacións en 1919, o Instituto impulsou a chamada Oficina de Educación, que iniciou a súa actividade en 1925 para centralizar a documentación, estimular a investigación e coordinar as institucións que traballaban en educación.

En 1929, Piaget, que era profesor nese Instituto Rousseau, fíxose cargo da dirección da Oficina de Educación. Tivemos un español como director adxunto, chamado Pedro Rosselló. Ao redor do Instituto Rousseau, atoparíamos a outros españois.

O Método Audemars e Lafendel

A importancia da educación nos primeiros anos de vida xustifica que o Instituto Rousseau tivese unha escola ou centro de observación. En 1913, Claparède fundou a Maison des Petits, unha escola nun pequeno chalé en Xenebra, e un ano despois Luise Lafendel e Mina Audemars asumiron a dirección desta escola.

As Instalacións

Valorouse a luminosidade e que houbese un espazo verde ao redor da casa. Como era unha casa (pensada para vivenda), na planta superior estaban os cuartos para o que eles chamaban "exploradores", "investigadores", "construtores"... destinados a nenos de 3 a 6 anos. A planta baixa era para nenos máis vellos, que ocupaban o cuarto da linguaxe, o cuarto do cálculo e o obradoiro de aprendices. O xardín era, ademais de para xogar, un lugar para a investigación e para a observación.

Metodoloxía

Non había un método fixo, senón o resultado de múltiples ensaios e experiencias. Aproveitábanse as técnicas de Decroly en Bruxelas, Montessori en Italia ou Dewey en Chicago. Tratábase de actuar sobre o contorno dos nenos respectando a súa espontaneidade. Tiña que ser compartida por nenos, profesores e alumnado de prácticas. Os directores dicían que non inventaran nada, que unicamente estudaran a psicoloxía infantil e de aí derivaran todo o sistema. Nesta escola, en principio, non había horarios nin programas, tampouco encerados nin textos que memorizar. Todo se xeraba a partir da observación da actividade infantil. As directoras estiveron 10 anos observando e anotando esta actividade infantil (entre os 3 e os 10 anos) e en 1923 publicaron un cadro sobre os estadios de crecemento e evolución a partir das súas observacións.

Materiais

A propia escola deseñou unha colección de materiais que tivo ampla difusión na época, e houbo unha empresa que distribuía eses materiais por Europa e por América: a empresa chamouse ASEN (o Servizo da Escola Nova).

O Día a Día na Escola

Quedaron testemuñas de persoas que visitaron a escola e que se referían a ela como a "meca" das mestras de párvulos e das escolas maternais. Tratábase de que o alumno conseguise a súa disciplina interior; cando o alumno quedaba desconectado, procedíase a intervir individualizadamente e orientalo para que el mesmo se autorregulase. Esta escola tiña un lema: "Permitir que o neno percorra o seu camiño" (influencia de Rousseau).