Errusiar Iraultza eta Estalinismoa: Historia eta Ondorioak

1. Tsarismoaren Amaiera

Aurrekariak eta Egoera Politikoa

Errusiak monarkia absolutuari eusten zion. Parlamentu bat (Duma) zegoen arren, botere mugatua zuen. Ez zegoen askatasun politikorik, eta polizia politikoak monarkiaren aurkakoak jazartzen zituen. Ekonomia, batez ere, nekazaritzan oinarritzen zen, baina industrializazioa ere hasia zen. XIX. mendeko azken urteetatik aurrera, tsarismoaren aurkako zenbait indar politiko sortu ziren. Indar politiko horiek hainbat gizarte-talde eta ideia politiko ordezkatzen zituzten, besteak beste, boltxebikeak (erradikalak; Lenin zen haien buru), langile iraultzaileen ordezkariak.

1905eko Iraultza

Manifestatzaileek, hasiera batean, ez zuten tsarismoa suntsitzeko asmorik, baizik eta tsarraren gobernatzeko modua salatu eta erreforma politikoak abian jartzera behartzeko helburua zuten. Errepresioa egon arren, protestek jarraitu zuten.

Sobietak eta Manifestu Inperiala

• Sobietak: Nekazariak eta langileak biltzen ziren batzarrak ziren.
• Manifestu Inperiala: Errepresioaren ondoren protestek jarraitzen zutenez, tsarrak parlamentua (Duma) sufragio unibertsalaren bidez aukeratzeko eskubidea eman zuen, baina praktikan ez zuen erabat bete.

1917ko Otsaileko Iraultza

Grebak eta Altxamenduak

Lehen Mundu Gerrak sortutako atsekabea handia zen, bai armadan, bai atzeguardian. Ondorioz, grebak eta manifestazioak ugaritu ziren. Otsailaren 25ean greba orokorra hasi zen, eta 26an altxamenduak izan ziren kuarteletan; soldadu asko matxinatuekin bat egin zuten.

Behin-behineko Gobernua eta Sobietak

Behin-behineko Gobernuak politika-sistema liberala ezartzeko asmoa zuen, eta egoera horretan, tsarrak abdikatu egin zuen. Hala ere, gobernu berriak ez zuen lurralde osoan aginte osoa, langileek, nekazariek eta soldaduek sobietak (batzarrak) sortu baitzituzten herrialde osoan, botere paralelo bat osatuz.

2. Iraultza Boltxebikea (Urriko Iraultza)

1917ko Urriko Iraultza gertatu zen Behin-behineko Gobernuak Lehen Mundu Gerran jarraitzea erabaki zuelako. Erabaki horrek eta porrot militarrek gobernua ahuldu zuten, herritarren gehiengoak gerra amaitzea nahi baitzuen.

Leninen Apirileko Tesiak

Leninek, boltxebikeen buruak, Apirileko Tesiak aurkeztu zituen, honako puntu nagusiekin:

• Gerra berehala uztea.
• Lurraren birbanaketa nekazarien artean.
• Langile-batzordeek fabrikak kontrolatzea.
• Nazionalitateei autonomia aitortzea.
• Botere guztia sobietei ematea ("Botere guztia sobietentzat!").

Botere Hartzea eta Gerratik Ateratzea

Ideia horiekin, boltxebikeek babesa lortu eta boterea eskuratu zuten Petrogradon. Behin boterean, Errusia gerratik atera zuten Brest-Litovskeko Ituna sinatuz.

3. Gerra Zibila eta "Gerrako Komunismoa"

Armada Zuria vs. Armada Gorria

Iraultza Boltxebikearen ondoren, Gerra Zibila (1918-1922) piztu zen. Alde batetik, boltxebikeak (Armada Gorria, Trotskik antolatua) zeuden; bestetik, tsarismoaren aldekoak, liberalak, sozialista moderatuak eta atzerriko potentzia batzuk (Armada Zuria). Boltxebikeek irabazi zuten gerra.

"Gerrako Komunismoa" eta Ondorioak

"Gerrako Komunismoa" izeneko politika ekonomikoa ezarri zen gerra garaian. Honen ezaugarri nagusiak hauek izan ziren:

• Industria guztia nazionalizatu zen.
• Landa-eremua kolektibizatu eta nekazariei uzta gehiena konfiskatu zitzaien.

Neurri hauek, gerra irabazten lagundu bazuten ere, goseteak eta herritarren nahigabea eragin zituzten.

Proletariotzaren Diktadura

Gerra Zibilaren testuinguruan eta ondoren, proletariotzaren diktadura ezarri zen. Sistema honetan, erabaki guztiak Alderdi Komunistako goi-organoen eskuetan zentralizatuta zeuden. Gainera, gainerako alderdi politiko guztiak debekatu zituzten.

4. Sobietar Batasunaren Eraketa (SESB)

Ekonomia Politika Berria (NEP)

Iraultzak bizirautea lortu zuen arren, "Gerrako Komunismoak" produktibitatea nabarmen jaitsarazi zuen. Hori dela eta, 1921ean Ekonomia Politika Berria (NEP) ezarri zen. NEPek nolabaiteko ekonomia pribatua baimendu zuen (nekazaritzan eta industria txikian), jendeak lan gehiago egiteko eta produktibitatea igotzeko helburuarekin. Neurri horiek produktibitatea hobetu zuten, baina "nepman" izeneko burgesia txiki bat berpiztu zuten, eta horrek gatazkak sortu zituen Alderdiaren barruan.

SESB: Estatu Federala eta Multinazionala

1922an Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna (SESB) sortu zen. SESB errepubliken federazio bat zen, estatu multinazionala osatuz. Barne politikari dagokionez, errepublikek nolabaiteko autonomia zuten (adibidez, hezkuntzan eta kulturan). Legegintza-organo gorena Sobiet Gorena zen.

SESB eta Internazionalismoa (Komintern)

Boltxebikeek iraultza marxista mundu osora zabaltzeko helburua zuten. Horretarako, 1919an Komintern (Internazional Komunista) sortu zuten. Kominternen eraginez, munduko hainbat herrialdetan alderdi komunistak sortu ziren (adibidez, PCE Espainian, PCF Frantzian, PCI Italian). Alderdi berri hauen eredua oso zentralizatua eta ez-demokratikoa zen, SESBeko Alderdi Komunistaren menpekoa.

5. Diktadura Estalinista

Stalinen Botere Hartzea

Lenin 1924an hil ondoren, boterea lortzeko borroka hasi zen Alderdi Komunistaren barruan. Hainbat buruzagi (Trotski, Zinoviev, Kamenev, Bukharin) lehian aritu ziren, baina Stalinek, Alderdiko Idazkari Nagusi gisa zuen posizioaz baliatuz, pixkanaka botere guztia bereganatu zuen 1920ko hamarkadaren amaierarako. Stalinek "sozialismoa herrialde bakarrean" eraikitzearen tesia defendatzen zuen, mundu-iraultzaren ideia baztertuz. Horren arabera, ahalegin guztiak SESBen iraultza finkatzera eta sendotzera bideratu behar ziren.

Diktadura Totalitarioaren Ezaugarriak

Stalinek diktadura totalitarioa ezarri zuen SESBen, honako ezaugarri nagusiekin:

• Pertsonaganako kultua: Propaganda masiboaren bidez Stalin lider goraipatua eta hutsezina bihurtu zuten.
• Alderdi Komunistaren botere absolutua: Alderdi Komunista (PCUS) estatuarekin guztiz fusionatu zen. Bizitza politikoan eta sozialean parte hartzeko, Alderdiko kide izatea ia ezinbestekoa zen. Sobietek beren botere erreala galdu zuten Alderdiaren mesedetan.
• Izu-politika eta errepresioa: Edozein oposizio, erreala edo susmatua, bortizki erreprimitzen zen. Izu-ikara sistematikoki erabili zen Alderdiaren barruan (purgak) eta gizarte osoan.
  • Gulag: Kontzentrazio-esparruen sare zabala zen, non milioika pertsona (iraultzaren aurkakoak, disidenteak, gutxiengo etnikoak, etab.) bortxazko lanetara kondenatzen zituzten baldintza ankerretan.
• Kulturaren kontrol zorrotza: Stalinek eta Alderdi Komunistak kultura erabat kontrolatu zuten. "Errealismo sozialista" arte-estilo ofizial bakarra bihurtu zen, eta arteak komunista "onak" prestatzeko eta Alderdiaren propaganda zabaltzeko balio behar zuen.

Potentzia Ekonomiko Baten Eraikuntza

Ekonomia Planifikatua (Gosplan eta Bosturteko Planak)

Stalinek estatuak ekonomia erabat planifikatu behar zuela bultzatu zuen. Horretarako, Gosplan sortu zen, plangintza ekonomikoa diseinatzeaz eta prestatzeaz arduratzen zen erakundea. Bosturteko Planak ezarri ziren, helburu hauekin:

• Sobietar Batasuna atzerapen ekonomikotik ateratzea.
• Industria-garapen azkarra lortzea, batez ere industria astunean.
• Nekazaritzan eta arlo militarrean autosufizientzia lortzea.

Nekazaritzaren Kolektibizazio Bortxatua

Lurrak bortxaz kolektibizatu ziren, jabetza pribatua desagerraraziz. Prozesu honen aurka agertu zirenak (kulak deituak) gogor erreprimitu zituzten (deportazioak, exekuzioak). Ondorioz, hasiera batean produktibitatea nabarmen jaitsi zen eta gosete handiak izan ziren (adibidez, Holodomor Ukrainan).

• Koljos: Kooperatiba-erregimenean funtzionatzen zuten landetxe kolektibo handiak ziren, non nekazariek lurra eta tresnak partekatzen zituzten.
• Sovjos: Estatuaren jabetzako landetxeak ziren, soldatapeko langileak erabiltzen zituztenak. Bi ereduetan makinak erabiltzen eta nekazaritza-teknika aurreratuak aplikatzen saiatu ziren.

Industria Garapena eta Ondorioak

Lehentasun absolutua industria astunari (siderurgia, makineria, energia) eta armagintzari eman zitzaien. Propaganda eta lan-diziplina zorrotzaren bidez, produktibitatea asko handitu zen arlo horietan, eta SESB potentzia industrial bihurtu zen denbora laburrean. Hala ere, kontsumo-ondasunen industria (industria arina) oso atzeratuta geratu zen, eta horrek herritarren bizi-maila jaistea ekarri zuen.