Erromatar Literatura Klasikoa: Prosa, Historia eta Lirika

Prosa Klasikoa

Erromatar literaturan, Zizeron izan zen prosako generorik garrantzitsuenetako bat landu zuen idazle nagusietakoa, eta hiru generotan nabarmendu zen:

• Epistolografia
• Filosofia
• Oratoria

Zizeronen Genero Nagusiak

Epistolografia

Zizeronek 800 gutun inguru idatzi zituen, pribatuak zein ofizialak. Gutun horiek baliotsuak dira Erromako gizartea, Zizeronen bizitza eta pentsamoldea ezagutzeko. Estiloari dagokionez, zainduak dira baina liburuek baino erregistro informalagoan daude: lagunarteko esamoldeak, hitz txikiak eta grezieratik hartutako hitzak erabili zituen.

Filosofia

De legibus, De republica eta De amicitia bezalako tratatuetan greziar filosofiaren jarraitzaile izan zen, batez ere estoiko eta platonikoen ideiak jorratuz. Elkarrizketaren forma erabili zuen eta latinezko filosofia-lexiko teknikoa garatzea izan zen bere ekarpen nagusietakoa.

Oratoria

Zizeronek hitzaldi publikoak egin eta diskurtsoak idatzi zituen (adibidez, Ad Catilinam, Pro Archia poeta, Pro Milone) eta baita teoriazko tratatuak ere (De oratore, Brutus). Erretorika (teoria) eta oratoria (praktika) bereizi zituen. Ez zegoen estilo atizista (sinplea) edo asianista (puztua) baten alde, baizik eta egoeraren eta hartzailearen arabera moldatzen zuen bere estiloa. Herriari zuzendutakoetan latin garbiagoa erabili zuen; Senatuarentzakoetan, berriz, helenismo gehiago.

Zizeronen Eragina

Zizeronek eragin handia izan zuen historian zehar: Livioren historiografian, Kintilianoren erretorikan, Erdi Aroko idazle kristauengan (San Agustin, San Jeronimo) eta Errenazimenduan. Bere estilo dotoreak eta ideiek mendetan zehar idazle askorengan eragina izan zuten, bai latinez eta bai beste hizkuntza nazionaletan.

Historiografia

Historiografiaren lehen aztarnak Erroman Libri Pontificum izeneko liburu ofizialetan agertzen dira, non garaiko gertakari garrantzitsuak jasotzen ziren. Horrez gain, familia nobleek beren arbasoen ekintzak idazten zituzten, ohitura gisa. K.a. III. mendean lehen historialariak sortu ziren, hala nola Kinto Fabio Piktor eta Luzio Zinzio Alimento, grekoz idazten zutenak. Katon Zentsoreak latinezko lehen historia-lana sortu zuen, Origenes, kontakizun kronologikoa erabiliz.

Historialari Garrantzitsuenak

• Julio Zesar: K.a. I. mendean, propaganda-helburuarekin idatzi zituen Commentarii de bello Gallico eta Commentarii de bello civili, bere gertaerak xehetasunez kontatuz.
• Salustio: Politikatik aldenduta, Catilinae coniuratio eta Bellum Iugurthinum idatzi zituen, istorio biziak eta tarteka akatsak dituztenak.
• Tito Livio: Ab urbe condita lan luzea idatzi zuen, Erromaren historia kontatuz ikuspegi estoizistatik.
• Tazito: Historiae, Annales eta Germania lanetan ikerketa sakona eta deskribapen xeheak egin zituen, historia interpretatzen saiatuz.

Poesia Lirikoa

Lirika Erroman berandu garatu zen, eta K.a. II. mendearen amaieran agertu ziren lehenengo poema lirikoak, Greziako eragina nabariaz. K.a. I. mendean, poetae novi (poeta gazteak) taldeak lirika berritu zuen, eta gai nagusiak adiskidetasuna, arruntasuna eta maitasuna izan ziren. Neoterikoek elegia ere berritu zuten, amodiozko kantu erotiko bihurtuz.

Poeta Liriko Nagusiak

Katulo (K.a. 84-54)

Poeta ezaguna izan zen, eta bere Carmina liburuan, maitasunaren gorabeherak, lagunarteko esperientziak eta naturaren deskripzioa lantzen zituen. Bere poema ezagunena, Viuamus, mea Lesbia, maitasunaren plazera eta bizitzaren laburtasuna azpimarratzen ditu.

Ovidio (K.a. 43-K.o. 17)

Maitasunaren gaia landu zuen, baina ironia eta umorez. Bere lan nagusiak Amores, Ars amatoria eta Tristia dira. Tristia erbestean idatzi zuen, Augustus-en zigorra salatuz, eta bertan, maitasunaren eta galera pertsonalen inguruko pasarteak jasotzen dira.

Horazio (K.a. 65-8)

Poesia lirikoaren adierazle nagusietako bat izan zen, bere Epodoak eta Odak lanetan. Gaiak bizitzaren gozamena, abertzaletasuna eta barruko sentimenduak dira, eta bere ezaguna den carpe diem kontzeptua gogorarazten du, bizitza laburra dela eta gozatu behar dela.