Erromatar Literatura Klasikoa: Idazle Nagusiak

Plauto

Plauto, benetako izenez Titus Maccius Plautus, K.a. 254 inguruan jaio zen Sarsinan eta K.a. 184an hil zen. Komedia latindar klasikoaren autore nagusietako bat da, eta bere lanek eragin handia izan dute mendetan zehar.

Jatorrian antzerkigile eta aktore izan zen, eta bere komediak antzerkirako idatzi ziren, gehienak greziar moldeetan oinarrituta. Guztira 130 bat komedia idatzi zituen, baina 21 kontserbatu dira gaur egun. Bere lan ezagunenak dira Aulularia, Miles Gloriosus eta Menaechmi, azken hau Shakespeare-ren The Comedy of Errors-en inspirazio iturri izan zen.

Plautoren komediek umorea, hitz-jokoak eta egoera barregarriak nabarmentzen dituzte, baita gizarte kritikaren eta eguneroko bizitzaren irudikapena ere. Erromatar herri xehearen gustura idatzi zituen, hizkera herrikoia eta dinamikoa erabiliz. Bere obrek greziar komediaren ereduak jarraitzen dituzte, baina erromatar kutsua emanez.

Gaur egun, Plauto antzerkigintza klasikoaren aitzindarietako bat bezala hartzen da, eta bere lana literatura latindarraren funtsezko parte da.

Lanen adibideak:

• Lapikotxoarena: Lar-jainkoa, aitona zenak, hura hil, esklabo on

Virgilio

Publius Vergilius Maro, Virgilio izenez ezaguna, K.a. 70ean jaio zen Mantuan eta K.a. 19an hil zen Brindisen. Antzinako Erromako poeta handienetako bat da eta bere lan nagusiak Bukolikoak, Georgikoak eta Eneida dira.

Bukolikoak artzain kantak dira eta landa mundua idealizatzen dute; Georgikoak, berriz, nekazaritzari buruzko poema didaktikoak dira. Eneida bere obra nagusia da, eta erromatar herriaren jatorria kontatzen du Eneas heroiaren bidez. Augustoren babespean idatzi zuen eta erromatar identitatearen oinarrietako bat bihurtu zen.

Virgilioren estiloa zaindua eta aberatsa da, eta Homero izan zuen eredu. Bere lanek mendebaldeko literaturan eragin handia izan dute, eta gaur egun ere klasikoen artean funtsezko autore gisa ikusten da.

Lanen adibideak:

• Eneida: ni naiz, guda-iskiluak, baina erreginak, hurrengo egunsentia, lekuen zozketa, besoek atzerako, aspaldidanik, neurrigabeko, hurrengo goizak, ana irrika
• Bukolikoak: Corydon artzaina, Alexis ankerrori, oi mutil!
• Georgikoak: bela zaldi

Ovidio

Publio Ovidio Nasón, Ovidio izenez ezaguna, Erromako poeta ospetsua izan zen, K.a. 43an jaioa eta K.o. 17 inguruan hil zena. Bere lanik ezagunena Metamorfosiak da, mitologiako kontakizun ugari jasotzen dituen poema epiko bat.

Beste lan nagusi batzuk Amores, Ars Amatoria eta Heroides dira. Ovidioren poesiak maitasuna, pasioa eta giza emozioak jorratzen ditu tonu arin eta ironiko batekin. Erromatar literaturan garrantzi handikoa izan zen, bere estilo sofistikatua eta irudimenezko gaitasunagatik.

Augusto enperadoreak Mesopotamiara erbesteratu zuen, arrazoia ez baita guztiz ezaguna. Bertan jarraitu zuen idazten, tristura eta erbestea gai nagusi bihurtuz. Ovidioren lanek mendetan izan dute eragina Europako literaturan eta arteetan. Gaur egun ere klasikoen artean leku nabarmena du. Bere lana antzinako munduko mitologia eta gizartea ezagutzeko iturri garrantzitsua da.

Lanen adibideak:

• Amodioak: bero zegoen
• Maitasun-ikasbidea: Eskola zaitezte, Nor eroa
• Emakumearen begitartearentzako sendagaiak: Ikasi neskatilak, landu lur
• Maitasun sendabidea: Zatozte nire
• Heroienak: Zeure Penelopek
• Metamorfosiak: Pigmalionek andre, artean marfilezko, sarri hurbiltzen, Sidoneko maskorraz
• Saminak: Atsedena duzue, Erroman utzi

Zizeron

Marcus Tullius Cicero, euskaraz Zizeron, K.a. 106an jaio zen Arpinon eta K.a. 43an hil zen Erroman. Abokatu, politikari eta idazle bikaina izan zen, eta Erromako erretorikarik ospetsuena.

In Catilinam eta Philippicae hitzaldiak oso ezagunak dira, baita De oratore, De re publica eta De officiis bezalako lan teoriko eta filosofikoak ere. Zizeronek latina proseatzeko eta filosofiaz aritzeko tresna bikain bihurtu zuen.

Politikan Katilinaren konjurazioaren aurkako jarrera zorrotza hartu zuen eta erbestea eta heriotza jasan zituen ondorioz. Bere gutunek eta hitzaldiek garaiko politikaren eta gizartearen lekukotasun baliotsua ematen dute. Latindar prosaren maisutzat hartzen da eta mendebaldeko literaturaren ikur nagusietako bat da.

Lanen adibideak:

• Atikori: bidean bertan, jakin behar
• Senitartekoendako gutunak: Ahal dudan
• Verresen aurkakoa: Epaileok, aspalditik
• Katilinaren aurkakoa: Noiz arteraino

Latinaren Eragina Euskarazko Lexikoan (Adibideak)

1. Antolamendua eta administrazioa
2. Eliza
3. Eskola
4. Eduki abstraktuak
5. Gorputz-atalak (beharrezkoak izan ez arren, latinaren prestigioaren adierazle)
6. Goi-mailarekin (aktibitateak nahiz ideiak) loturiko hitzak
7. Merkataritza
8. Teknika eta industria berriak
9. Nekazaritza eta abereak
10. Etxea eta etxegintza
11. Elikagaiak eta sukaldea