Erromantizismoko Poesia: Egileak, Obrak eta Ezaugarriak

ALEMANIA

Friedrich Schiller

Schiller

Olerki ez narratiboa: Himnoak, odak, abestiak

• Liberalagoa, erromantikoa baino.
• Antzerkigilea, poeta baino.
• Askatasunaren alde, hasieran politika eta gizartean, gero mundu pertsonalean.
• Goetheren klasizismoaren eragina amaieran.
• Hölderlinen tonu indartsuaren eragina.
• Pozaren ereserkia → Himnoa.

Johann Wolfgang von Goethe

Goethe

Olerkigintza narratiboa

• Bertsozalea (drametan adibidez), baina lirika gutxi.
• Arrantzalea: Balada (ahozko olerki narratiboa, dramatismoz betea, sentimenduak adierazteko).
• Gaztetako lana.
• Haltzen errege / Elfoen erregea: Balada.

Olerki ez narratiboa

Elegia (Eresia)

• Erromatar elegiak eta Veneziako epigramak.
• Sentiberatasuna eta erotismoa lehenengoan; sarkasmoa bigarrenean.
• Italiako bidaiaren eragina.

Himnoak, odak, abestiak

• Sartaldeko-sortaldeko diwana: Ekialdeko eragina; Anbiguetatea, mistizismoa ere bai.
• Prometheus: Aldarrikapena (antzerkirako asmoa).

Friedrich Hölderlin (1770-1843)

Olerki ez narratiboa

Elegia (Eresia)

• Goethek klasizismora jotzen duenean, berak patetismora jotzen du.
• Elegiak (2. garaiko olerkiak).
• Mundu klasikoko ezagutza sakona.
• Jainkoaren erreferentea galdu ondoren, idazlea galduta; pietismo kristaua eta klasikotasuna lortu nahi.
• Poesia munduko misterioen argibidea; poeta, misterioak argitzeko aukeratua.
• Stuttgart.
• Ogia eta ardoa.
• Bakearen ospakizuna: Gaixorik/apokaliptikoa, ia eromena.
• Artxipielagoa: Salaminako gatazkaren ebokazio luzea.

Odak

• Lehen garaiko lanak.
• Bertso laburra.
• Serenitatea.
• Rousseauren inozentzia.
• Patmos: Gaixorik; Apokaliptikoa, ia eromena.

Novalis

Olerki ez narratiboa

• Gauaren ereserkiak: Bere maite gaztearen, Sophie von Kuhn, heriotzak bultzatua. Elegiak izan zitezkeen, baina baikorragoak. Gaua heriotzaren sinbolo izan beharrean, galdutako maitearekin aurkitzeko bidea.
• Kantu espiritualak (Herri poesiaren eragina).

Heinrich Heine

Olerkigintza narratiboa

• Prosazalea eta kazetaria.
• Alemaniako azken erromantizismoa.
• Erromantizismoarekin amaitu zuen.
• Erantzun gabeko maitasuna.
• Ironia.
• Pesimismoa.
• Eragina Schumann, Schubert eta Brahms musikagileengan, baita Bécquer eta Bilintxengan ere.
• Kantuen liburua: Kezka politikoak.
• Erromantze bilduma: Garraztasuna.

INGALATERRA

William Blake

Olerki ez narratiboak: Himnoak, odak, abestiak

• Espiritualismoa.
• Emozioa.
• Kritika soziala.
• Materialismoaren salaketa.
• Inozentziazko kantuak: Inozentzia eta zoriona. Sinboloa: ardia.
• Esperientziazko kantuak: Ustelkeria eta gizarte esplotazioa. Sinboloa: tigrea.

Wordsworth eta Coleridge

Olerkigintza narratiboa: Balada lirikoak

• Erromantizismoaren hasiera Ingalaterran.
• Baladak dira.
• Esperimentu moduan sortuak.

William Wordsworth (1. atala)

• Eguneroko gaiak.
• Industria eta zientziaren arbuioa.
• Balada lirikoak liburutik kanpo: Preludioa eta Lucyren poemak.

Samuel Taylor Coleridge (2. atala)

• Kritikari eta teoriazale gisa garrantzitsua.
• Fantasia nagusi.
• Zientzia ere (adibidez: Constancy to an ideal Object).
• Iluntasuna eta hermetismoa.
• Marinel zaharraren balada: Misterioz eta haluzinazioz betea.
• Balada lirikoak liburutik aparte: Kubla Khan (Ametsetako irudiak; Erritmo musikala).

Lord Byron (1788-1824)

Olerkigintza narratiboa

• Aurreko olerki erromantikoaren aurkakoa (uda gabeko urtea).
• Bere bizitza erromantizismoaren adibide gisa kontatu.
• Poesia nortasunaren eta bizitzaren adierazpen gisa.
• Indarra eta erritmoa.
• Childe Harold-en erromesaldia: Europako bidaien kantuak, autobiografikoak; Protagonista atsekabetua eta ase gabea.
• Kortsarioa: Olerki narratiboa; Askatasuna denaren gainetik.
• Cain: Bertsozko drama amaitugabea; Jainkotasunaren kontrafigura.
• Don Juan: Amaitugabea; Norberaren maitasunak kontatu; Eguneroko hizkuntza erabili; Heroiko-komikoa.

Percy Bysshe Shelley

Olerkigintza narratiboa

• Ateismoaren aldekoa.
• Bizitza du erromantizismoaren adibide gisa.
• Gizakiaren askatasuna gizartean eta maitasunean.
• Mab erregina: Lehen lana; Anarkismoaren goraipena.
• Alastor edo bakardadearen espiritua: Olerki bat da, naturaz gaindiko mundura eramana; Pesimismoari buruz hitz egiten du.
• Laon eta Cythna: Erlijioaren aurkakoa; Amorante intzestugileak.

Olerki ez narratiboak

Elegia (Eresia)

• Adonais: Eresia; Keats bere lagun gaztearen heriotza kontatu; Jainkoarekiko sinesmen falta dauka.

Himnoak, odak, abestiak

• Mont Blanc: Oda filosofikoa; Mistizismo panteista (Jainkoa unibertsoko gauza guztiak direla pentsatzen du).
• Apolo: Himnoa; Edertasunaren eta orekaren jainkoa.
• Pan: Himnoa; Izadiaren kausaren jainkoa.
• Nietzsche filosofoak hartzen du ideia hori (Apolo eta Dionisos).
• Dionisios: Ardo eta mozkorraldien jainkoa.

John Keats

Olerkigintza narratiboa

• Endymion: Olerki epiko mitologikoa; Oso luzea.
• Lamia, Isabella, Santa Ines bezperak eta beste olerki batzuk: Bilduma barruan daudenak.
• Hyperion: Amaitugabea; Jainko paganoen borroka; Forma trinko handia du.
• La belle Dame sans merci: Balada; Erantzun gabeko maitasuna.

Olerki ez narratiboak: Odak

• Miresgarria eta imitatua forman.
• Olerkariaren nortasuna desagertarazten da.
• Sentsazioak komunikatzen dira.
• Lamia, Isabella, Santa Ines bezperak.
• “Udazkenari” oda.
• “Psike 'ri leloa” oda.
• “Oda greziar anfora bati”: Eternitateaz.
• “Urretxindor bati” oda.

FRANTZIA

Alphonse Lamartine

Olerkigintza narratiboa

• Eguneroko esperientzia.
• Gogoeta poetikoak.

Victor Hugo

Olerkigintza narratiboa

• Odak eta baladak.
• Ekialdekoak: Erromara ihesi; Olerki narratiboak; Giro exotikoa.
• Mendeetako elezaharra: Hizkera eta erritmo anitza; Sinbolismoa eta aipamenak; Fantasia eta indarra; Epopeia asmoa.

Olerki ez narratiboak: Himnoak, odak, abestiak

• Konpromiso morala eta tristura pertsonala.
• Hurrengo poetak bere aurka.
• Udazkeneko lanak: Hitz zaparrada; Intimoa; Izadia, maitasuna, heriotza; Elegia eta lirika.
• Kontenplazioak: Haluzinazioak; Bizia oso, oroitzapenak; Alabaren heriotzaren eragina.

Alfred Musset

Olerki ez narratiboa: Elegia (Eresia)

• Gauak.

Aloysius Bertrand

Olerkigintza narratiboa

• Gauaren zaindaria / Gaspard de la nuit: Prosazko poema; Eragina Baudelairengan; Jarraitzaileak: Baudelaire eta Rimbaud.

ESPAINIA

José de Espronceda

Olerkigintza narratiboa

• Salamankako ikaslea: Elezahar erromantikoa.
• Abestiak (Piraten abestia).
• Olerki laburrak.
• Pertsonaia marjinalak.

Olerki ez narratiboa

• Teresari kantua (Maitasun elegia).

Gustavo Adolfo Bécquer

Olerkigintza narratiboa

• Errimak.
• Sinbolismotik hurbil eta oso laburrak.
• Hizkuntza sinplea.
• Bizipenaz gain, geroko elaborazioa.

Rosalía Castro (1837-1885)

Olerki ez narratiboa

• Hots berriak.
• Sar-en ibaiertzean.

IBEROAMERIKA

Esteban Echeverría

Olerkigintza narratiboa

• Errimak.
• Elvira, Platako emaztegaia: Olerki narratiboa; Gauchoen literaturaren hasiera.

José Hernández (1834-1886)

Olerkigintza narratiboa

• Martín Fierro: Sortzen ari den Argentina estatuko mugetako gauchoen olerki epikoa.

José María Heredia (Kubakoa)

Olerki ez narratiboak

• Niagara: Oda; Paisaia ikustean bere sorterria gogoratzen du (erbestean zegoen).

ERRUSIA

Alexander Pushkin

Olerkigintza narratiboa

• Ruslan eta Liudmila: Hizkera herrikoia.
• Kaukasoko gatibua eta Hijitoak: Kaukasoko deserriratzean.
• Siberiako mehatze sakonetan: Lagun presoei eskainia.
• Saltan erregea.

Mikhail Lermontov

Olerkigintza narratiboa

• Deabrua: Hizkuntzaren gehiegikeria.

Olerki ez narratiboa

• Poeta baten heriotza: Eresia; Pushkinen heriotzaz.

ITALIA

Giacomo Leopardi

Olerki ez narratiboa

Elegia (Eresia)

• Lehen maitasuna: Pesimista da; Maitea lortu ezinezkoari; Lehen lanak.
• Silviari: Etxeko zerbitzariaren heriotzari; Lehen lanak.

Himnoak, odak, abestiak

• Klasikoen nagusitasuna.
• Kristautasunak edertasuna saldu du ustezko geroko bizitza baten truke.
• Pesimismoa: gaiztakeriarako existitzen gara.
• Heriotzara hurbiltzen: Etsipena; Dante eta Petrarcaren eragina.
• Bertsoak: “Oroitzapena”.
• Kantuak: Hiru garaiak (klasikoak eta Dante-Petrarca, existentzialismoa eta izadiaren bazterketa).
• “Isatsa” (landarea) / Retama: Izadia ez da konponbidea; Hausnartzailea.

AEB

Edgar Allan Poe

Olerkigintza narratiboa

• Timur Lang.
• Balea (Ipuin famatua berana).
• Sobrenaturala.
• Ulalume: Maitearen mamua hilobiraino.
• Annabel Lee.

EUSKAL HERRIA

Juan Ignazio Iztueta

• Lehen euskal erromantikoa.
• Adierazpen pertsonala.
• Olerkari idatzia.
• Kontxesiri: Maitasuna.

Etxahun

Olerkigintza narratiboa

• Adierazpen pertsonala, garraztasuna.
• Irudi tradizionalak.
• Ahaide delizius huntan: Sorte txarrekoa.
• Urxapal bat.
• Maria Solt eta Kastero: Satira (tradiziozko tabu bat).

Jose Maria Iparragirre

Olerkigintza narratiboa

• Maitasuna, autobiografia, politika.
• Gehiegikeria.
• Adierazpen pertsonala.
• Gai politikoak.
• Ahozko bertsoak.
• Musikaren laguntza, masa-ikuskizunak ere bai.
• Ume eder bat: Maitasuna.
• Gitarra zartxo bat da (Kantari euskalduna): Autobiografikoa.
• Zibilak esan naute: Autobiografikoa eta politikoa.
• Ara non diran: Bukolikoa eta politikoa, idealizazio erromantikoa.
• Gernikako arbola: Politika.

Bilintx

Olerkigintza narratiboa

• Soiltasuna eta xehetasunen finezia.
• Ironia, nesken ezetza, Heineren eragina.
• Bertso idatziak.
• Jai-jai.
• Domingo kanpaña: Satira.

Felipe Arrese Beitia

Olerki ez narratiboa: Elegia (Eresia)

• Argudiozkoa.
• Euskara eta herri pizkundea.
• Ideologiagatik, elegia politikoa beste ezer baino gehiago.
• Ama Euskeriaren Liburu kantaria.

EUROPAKO BESTE ABERTZALETASUN BERRIAK

HUNGARIA

Sándor Petőfi

• János heroia (János Vitéz).

POLONIA

Adam Mickiewicz

• Pan Tadeusz: Olerki epikoa; Poloniar abertzaletasuna.

NORVEGIA

Henrik Wergeland

• Kreazioa, gizona eta Mesias: Abertzaletasun norvegiarra; Stella, maitea, Danteren erara; “Gizona” idazlea bera.