Erromantizismoa euskal herrian

BALADAK

-
Poema narratiboak edo narrazio-kantu laburrak dira.

-
Gertaera bat kontatzen dute.

- Formalki bertsotan edo koplatan adierazten dira.

- Gaiak: ezinezko maitasun-istorioak, heriotza bortitzak, hilketak, etab.

- Bizkaian, Zuberoan eta Nafarroa Garaian gorde dira gehienak.

- Ezaugarriak: Doinua

                     Izaera narratiboari dagozkionak (estilo-zuzena,- espazio-denbora, pertsonaiak).

                     Izaera lirikoari dagozkionak (errepikapena, paralelismoa, errima).

- Adibideak: Bereterretxeren kantorea, Egun bereko alarguntsa, Leixibatxu zuria,

                   Brodatzen ari nintzen, Isabelatxu.

MAITE-KANTAK

- XVIII. Mendean, Ipar Euskal Herrian

Metaforak

izarra (em. Urruna), lorea (maitemindutako em.) eta txoria (engainatutako em.).

- Adibideak: Amodioa, Lili bat ikusi dut, Eperrak badituzu.

KOPLA-ZAHARRAK

-
4 lerroko apaldiak → (1-2)

Sinbolikoak

Naturari erreferentzia egiten.

                                  (2-3)

Esanahiarekin

-
Onomatopeietan oparoak eta umoretsuak askotan.

- Adibideak: Neure laztanak yaten deu, Aita San Migel lurretako, Mendi altuen edurre, Oles ta oles,

                   Agate deunaren koplak.

BERTSOLARITZA

- Diskurtso neurtu, errimatu eta kantatuen artea da.

- Bertsoak neurri eta hoskidetasun arauak bete behar ditu.

- Bertsoak bat-batekoak edo jarriak (bertso-paperak) izan daitezke.

Gaia

jarria edo librea izan daiteke.

- Doinua: gaiaren araberakoa

BERTSO JARRIAK

- Bertso-paperen egileak ez dira bertsolariak.

- Bertsoek baina kalitate handiagoa.

ERROMANTIZISMOA

- "Ni"-a eta gizabanakoa ardatz.

- Sentimenduak lantzen zituzten, eta gai dramatiko eta negar-eragileak.

-
Izadiak garrantzi handia hartu zuen.

- Bertsolaritzaren mugan mugitzen ziren poetak.

- Foruen eta autonomiaren aldeko joera handitu egin zen literaturan.

- Euskal kultura eta hizkuntza zaindu beharra sentitu.

-
Abertzaletasuna, kristautasuna eta Erdi Aroaren zale. Iragana miretsi.

- Adibideak: (Bilintx-Kontzezirentzat) (Elizanburu-Ikusten duzu goizean)...

SINBOLISMOA

- Bertsolaritzako betiko moldeak alde batera utzi, molde berriak erabiltzen hasi.

- Hizkuntza-maila jasoa (poesia kultua)
.

-
Sinboloak edo metaforak.

- Olerkiei musikaltasuna eman. Musika eta literatura lotu.

- Heriotzarekiko larridura.

-
Abertzaletasuna eta euskararen aldeko kezka presente dago.

- Adibideak: (Lizardi-Urte giroak ene begian) (Lauaxeta-Mendigoxaliarena).

POESIA SOZIALA

- Francoren diktadurapean sortutako errealitateari kritika egin nahi diote.

- Egoera politiko eta soziala salatzen dute:

GAIAK

        · Nekazari eta langile industriaren egoera.

        · Agintarien kontzientzia moralaren hutsunea.

- Adibideak: (G. Aristi-Nire aitaren etxea) (D.Landart-Bihar).

ABANGOARDIA

- Artea jolastzat hartzen dute, eta esperimentazioa bilatzen.

- Gizartearen molde estetikoak aldatu nahi dituzte, betiko moldeetatik ihes eginez.

- Poemen itxura tipografikoa ezohikoa.

- Poesia sentimentalari uko egin. "Ni"-aren agerpenak barregarritzat.

- Adibidez: (J.A. Artze-Zure askatasunagatik  ,  Txoria txori).

SURREALISMOA

- Gizakiaren kezka existentzialak berreskuratu.

- Teknika berriak erabili gaiei trataera berriak emateko.

- Irudi eta metaforak pilatu, lotura logikoei ihes eginez.

- Euskal poetek surrealismo kontrolatua egin izan dute.

- Adibideak: (Bernardo Atxaga-Etiopia) (J. Sarri-Pott banda).