Errepublika Federal Demokratikoa: Pi i Margall

• Gorteetan errepulikano federal “moldagarri” eta “gogorrak” Konstituzio proiektu bana proposatu zuten. Gogorrena arbuiatua izan zen eta horren ondorioz hauek Gorteetatik alde eta Kantonalen matxinada hasi zuten.

• Pi i Margallen proiektu konstituzionala nahiz eta praktikan ez ezarri kantonalak matxinatu zirelako, honelako ezaugarriak zituen: (69ko Konstituzioa izan zuen kontuan)

  • Subiranotasuna nazioan, herrian.

  • Gobernu mota errepublikarrra.

  • Gorteak bi ganbara zituen:

    • Kongresua, denen botoa emanez osatua (gizonezkoek)

    • Estatu deszentralizatua planteatu zen. Sanatuan 17 estatu-eskualde ordezkaturik (Kuba eta Puerto Rico barne) Gaurko Autonomi Erkidegoen aurrekaria.

  • Boterearen banaketa 4 arlotan banaturik:

    • Legegilea Gorteetan.

    • Betearazlea Kontseilu ministroan.

    • Judiziala epaimahietan.

    • Errepublikaren zuzendariaren eskuetan.

  • Estatu akonfesionala. Estatu laikoa elizatik bereizturik. Erregistro (bataioa), ezkontza eta hilerri zibilak Tolerantzia gurtza askatasuna erlijio guztiak errespetatuz. Kulto eta klero ezabatzen da.

  • Giza ezkubideak 69kotik haratago zihoazenak.

• Mugimendu Kantonalak, ezaugarri, protagonista, helburu konplexuak biltzen zituen, alde batetik independentistak eta bestetik langileriaren ideia internazionalistetan (anarkistak) oinarritutako gizarte iraultzaren aldeko aldarri sozialak batzen zituztenak. Indarra Ekualdean, Mediterraneo arroan zuten: Alkoy, Valentzia, Kartagenan, Andaluzian, Badajoz, Salamankan azaltzen da.

Errepublika Baterakoia biraketa kontserbadorea: Salmeron, Castelar

• Pi i Margallek ez zuten matxinada zapadu nahi izna eta dimitu zuten. Salmeron Lehendakari kargura iritsi zen. Ejertzitoarekin errepresioara joko du kantonalismoa zigortuz. Dimititzea nahiago izan zuen kantonalistei ezarritako heriotza zigorrak sinatu baino.

• Salmeronen ondorengoa Castelar izan zen, errepresioarekin jarraituz, agintekeriaz gobernatu zuen eskuinera biratuz. Vatikanoarekin harremanak berreskuratu eta Kantonalistekin bukatu zuen.

• Pi i Margallen koalizioak Gorteetan gehiengoa lortzeko aukera zuela ikustean, Paviak, kolpea jo, Gorteak desegin eta Errepublika Serranoeren eskuetan utzi zuen.

• Serranok Gorteak itxi eta 1869ko konstituzioa eteten du. Alderdi errepublikarrak eta LNEak legez kanpo utziko ditu.

• Elite kontserbadoreak, Canovasen bide alfontsinoaren aldeko aukera hautatu zuten. Honela bada, Alfontso XIIak, Sandhursteko Manifestua kaleratzen du. Jarraian, Martinez Camposek kolpe bat eman ondoren, berriz Borboindarrak Espiniako koroa berreskuratzen dute, Berrezarkuntzari hasiera emanez (1874-1931).