Errekonbinazio genetikoa

Herentzia genetikoa eta jokabidea.

-Genetika: Genetikak herentzia ikertzen du, gurasoetatik---semeetara.

-Geneak: Zelulek geneak dituzte, oinarrizkoak dira. (odol mota begi kolore)

-Watson eta Crick: 1953 an ADN molekularen estruktura aurkitu. Geneak (zelulen nukleoan kokatuta) (Adn-z osatuta.)Mendel: ezaugarrien trasmisioa aztertu. Ilarren bidez esperimentatzeko onak badira. Geneen bitartez belaunaldiz belaunaldi tranmititzen dira ezaugarriak. Herentzia genetikoaren funtzionamendua
: +zelulen nukleoan kokatuta. +23 bikotetan banatuta 46 kromosoma. +Obuluak erdia eta espermak pare bakoitzetik erdia hartu. +Batzerakoan obulu ernalduak 23 kromosoma pare, pare bakoitzean, bat aita eta bestea amarena. +Kromosoma bakoitza ADN-z osatuta. +23. Bikoteak sexua erabaki (XY mutila) (XX neska). + Adn molekula zatiak geneak dira, herentzian oinarrizko unitateak.

Hutsak: Informazio genetikoaren transmisioan, geneak kopiatzean hutsegiteak( ezaugarri fisiko desberdinak semeetan). Anomalia genetiko horiek kromosoma kopuruari eragin. Ezagunenak, Monosomiak eta Trisomiak(down) (buru atzeratzea, itxura fisiko berezia, anomalia anatomikoak).

Kanpoko eragina: Kanpo eraginek aldaketa genetikoak.(Txernobil,Golkoko gerrako armak) aldaketak eragin biztanleengan. Biztanle horien seme alabak aldaketa larriekin jaio.Gaixotasunak eta Herentzia: Gaixotasunak heredatu.(daltonismo, hemofilia, miopia). Medikuek guraso eta amonen gaixotasunak galdetu. Jokabideak eta herentzia: aurrerapenek, zenbait jokabideen sustrai genetikoa aurkitzea lortarazi.( Lotsa, depresiboa, baikorra edo bortitza) izateko joera genetikoa da.

Herentzia ala Ingurua? +adimen eta genetikaren artean erlazio garbia dago.(koefizienteen arteko erlazioa bikietan) +Adimenaren garapenean faktore heredagarriek eragina, baina giroaren eraginez alda. Estimuluek garrantzia gizakiongan, ume garaian estumuluak ez izateak, adimenean eta garapeneko faktoreetan kalte. + Herentzia garrantzitsua baina ez nahikoa gizakien ahalmenak azaltzeko. (kirola, janaria eta entrenamendua) +Haurdunaldiko gertaerek eragina enbrioian. Enbrioien zelulek ezaugarri desberdinak dituzten giro desberdinetan. (drogek, gaixotasunek, amaren urduritasunak) eragina fetuan.+ Genean ezin dira aukeratu, baina bai giroan eragin. Jaiotzean zerebroaren ondare biologikoa edozein izanda, inguru egokian haziz, ahalmen osoa garatzea lor daiteke.

Nerbio sistema

Zer da? Organismoaren aktibitatea erregulatzen duen kontrol zentroa. Espezializatutako zelulek osatu, funtzio espezifiko batzuen arduradun baita, horrela gizabanakoaren bizia mantzentzen. Funtziak:+bi: -Gorputzaren funtzionamendua kontrolatu -Inguruarekin harremanetan jarri. +Lanak: -Zentzumenek kaptatutako estimulu eta informazioa garraiatu. -Estimuluei emandako erantzunak organoetara bidali. -Organoen funtzionamendu egokia zaindu (taupadak,arnas erritmoa..)     - Estimuluak interpretatu eta erantzunak elaboratu. -Goi mailako funtzioak burutu.

Zelula motak: +bi: -Neuronak:
nerbio sistemaren oinarrizko elementuak. Info jaso, prozesatu eta gorputzeko leku guztietara garraiatu. -Glia zelulak: neuronak inguratu eta nerbio sistema babestu. *Neuronak mileniaz estali *hildako neuronak desagertarazi *neuronen euskarriak dira *nerbio sisteman 12 biloi neurona eta horrenbeste zelula glial.

Neuronak

Neurona: +nerbio sistemaren oinarrizko elementua, info jaso prozesatu eta gorputz osora garraiatu.+ zelula espezializatuenak dira, baina hainbat funtzio ezin dituzte egin (erditu, elikatu, defenditu..). Hori dela eta funtzio horiek beste batzuen egin; Zelula laguntzaileak. + ez dira birsortzen. Jaiotzean kopuru zehatz bat dugu eta suntzitzen direnak betirako hil. Nerbio sistemaren kalte gehienak ez dira sekula sendatuko. +Neurona asko ditugu ez dakigu zehatz. (15.000 milioi) besteek (100.000) milioi. Sare handietan kateatuak nerbio sistema osoan zehar. Neuronen osaketa: Gorputz zelularra eta luzapenek osatzen dute. +Gorputz zelularra edo soma: nukleoa eta informazio genetiko osoa bertan. Luzapenak bertatik irten.+Dendritak: somatik irteten diren luzapen fin finak, eta beste neuronetatik datorren informazioa dakarte. +Axoia: somatik irteten den luzapen lodiagoa. Beste neuronetara informazioa eraman. +unipolarrak: Luzapen bakarra eta somatik gertu, bi adarretan banatu, bat NSZ joan eta bestea NSP. Bi adarrek dentrita eta axoiaren lana egin. +Bipolarrak: bi luzapen: bat sarrera (dendrita) bestea irteera (axoia). Erretinan daude. +Multipolarrak: Axoi bat eta dendrita ugari. Ugaztunen nerbio sisteman. Funtzionamendua:- nerbio bulkada dendritetan hasten da, estimulu fisikoren edo beste neurona batzuen estimuluek eraginda. Axoiak nerbio bulkada ondoko beste neurona batera igortzen du. - Nerbio bulkadek norabide bakarra. Dendritetan hasi, axoietatik pasa, adar muturretaraino. - Nerbio bulkadak abiadura handia dute. -Tresna berezien bidez nerbio bulkadak detektatu daitezke (elektroentzefalograma). Sinapsia: Neurona baten axoiaren eta beste neurona baten dendriten arteko bulkaden trasmisiorako eskualdea. Nerbio bulkada neuronaren axoi bukaerara iritsi, eta hurrengo neurorara salto egin, ez baitaute erantsita. Dagoen tartea espazio sinpatikoa deritzo, eta saltoa neurotrasmisoreen lana da. Neurotransmisoreak: -Neurona batetik bestera nerbio bulkada eramatea. + Dopamina: parkinsona eragin. Gehiegizko neurrian eskizofrenia. + Serotonia: aminoan du eragina, loan, oinazean..

+Noradrenalina: Larritasunean erantzunak eman (bihotz taupadak, tensioa igo..) +Aceltilcolina: Atentzioan, memorian… eragina. Alzehimerra dutenek gutxi dute. Indioek fletxan jarri pozoiarekin paralisiak sortuz. + Endorfina: Oinazea, nerbioak eta abar kontrolatu. Neurotrasmisoreen lana egiten duten substantziak: -batzuek benetako neurotrasmisoreen lana ordezkatu, nerbio bulkada falsuak sortuz.(lds, peiote) - zenbait drogak nerbio sistema atzerarazi edo blokearazi.(heroina) - beste droga batzuk, nerbio sistema kitzikatu eta aktibatu (kokaina, kafeina). -Neuronak ez dira birsortzen, bat galduz, betirako galduko da. Neuronak eta gaixotasunak: -Jaiotzen garenetik, neuronak galtzen ditugu, eta ez ditugu errekuperatuko. Adin batera ailegatzean, galtzeko prozesu hori bizkortu, zahartzaroan asko falta zaizkigun arte. Horregatik, agure batzuk, fakultate murriztuak dituzte, zahartzaroko dementziara iritsi harte. -Nerbio sistema zentralaren degenerazioak ere badira. Bat bateko eragina dute eta ondorio larrian memorian (alzeimerra). Pixkanakako memoria galtzetik bere gertukoak ezezagun bihurtu harte. Ezin da bizitza normala egin, ez jantzi, ez elikatu… Asko flakatzen da eta pulmonia eta neumonia ere izan ohi ditu. Gaixoa beti zaindu behar da.  ez dago argi zein den bere arazo konkretua baina bada gene bat arriskua bizkortzen duena. - Kanpoko substantzien erruz ere gaixotasunak hartu. (drogak, behi eroak..)

NERBIO SISTEMAREN BANAKETA

NSZ: Gorputzaren atal guztien aktibitatea koordinatzen duen atala da. Buruko eta bizkarrezurreko organoek osatzen dute. NSP: -Sistema somatiko: zentzuek detektatutako informazioa hartu, muskuluak mugitzea baimenduko duen erantzuna bidaltzeaz arduratu. (borondatezko mugimenduak eta gorputza bere inguruarekin kontaktuan mantentzen lagundu) -Sistema autonomo edo begetatiboa: Informazioa errai eta barne ingurunetik jaso eta odol hodi guruin eta muskuluen gain eragin.

NZS

Zer da: Gorputzaren atal guztien aktibitatea koordinatzen duen atala. Buruko eta bizkarrezurreko organoek osatu. Funtzioa: sentipenak jaso, prozesatu eta erantzunak bidali. Gorputzeko sistema garrantzitsuenetakoa dela esan daiteke. Osagaiak: -Entzefaloa -Bizkarrezur muina

ENTZEFALO

Zer da: Nerbio sistemaren organo gorena, garrantzitsuena eta garezurrak babesten du. 1,4 kg harte pisatu eta 1400cm kubiko bolumen. Funtzioak:- 5 zentzumenen informazioa prozesatu.- giza jokabidean eragina duten hainbat faktoreek entzefaloan erroa (adimena, oroimena..) - Gorputzaren mugimendua kontrolatu. Osagaiak: -Garuna - Zerebeloa -Bizkarrezur erraboila

GARUNA

Zer da: NSZ Entzefaloaren zatirik handi eta garrantzitsuena eta NS egitura zuzendaria. 1,1 kg masa eta 1200 cm kubiko bolumena, intxaur itxura. Neurona kopuru oso handia (50.000 milioi eta billioi bat artean). Zahartu ahala, neurona kopurua jaitsi. Funtzioak: - Giza portaera eta adimen funtzioak. -Integrazio sentsorialeko eta jarduera motorreko gune nagusietako egoitza. -Ikusmenarekin lotuta dauden funtzioak lobulu okzipitalean -Entzumenarekin zerikusia dutenak lobulu tenporalean. - Lobulu forntalean, adimen nortasun eta mintzarekin lotuta dauden zereginek. Lobulu horren alde motorrean, berariazko mugimenduak kontrolatzen dituzten neuronak daude. - Ukimenaren nerbio-zuntzak lobulu parietalarekin lotzen dira. -Garuneko bi hemisferioen ezberditasun funtzionalak oso ttikiak. Ezkerrean, mintza eta pentsamendu logikoarekin zerikusia duten gaitasunak. Eskuinean, prozesu analitikoen eta orientazio espazialaren gaitasunak garatu. Osagaiak: -Arteka sagitala bi hemisferiotan banatzen du. -Gorputz kailukarak bi hemisferioak lotu. Lotura eteno balitz agenesia legoke eta ez zen bi hemisferioen artean komunikaziorik. Gainera.. +Paziente hauek eskuineko aldean ikusten dituzten hitzak ahoskatzeko gai, hizkuntzaren eremuak ezkerreko hemisferioan prozesatzen baitira. +Ezkerreko aldean ikusten dituzten hitzak ezin dituzte ahoskatu. +Eskuineko eskuarekin zerbait ezaguna ukitzean esan dezakete zer den, ezkerrarekin eginez ez. +Kasu larrietan hemisferio batek, bere alderdiko gorputz atalak ukatu. -Hemisferioen azalak tolesdura asko, zirkunbalazio izenekoak.- Hemisferio bakoitzak lau lobulu.(parietala, frontala, tenporala eta okzipitala) - Garunaren azala kortexa osatu. 2 mm lodiera. Neuronen 3/4 bertan daude eta garrantzia du jokabidean. Eragina du kontzientzian, borondatean eta prozesu psikologiko guztietan. Garunaren eragina ezagutzan eta jokabidean: -Zentzumen eremua eta zentzumenen funtzioak: +Eremu sentsitiboa rolandoren arteka inguratzen duen tolesdura luze baten zehar doa. Arteka estua eta zeharkakoa da, diadema baten antzekoa. +zerebroaren azalean zentzumenen eremuen araberako mapa marraztuko bagenu, pertsona deformatu baten irudia agertuko zen. + kortexan zentzumen eremuaz gain zentzumenen mezuak jasotzen dituzten beste une batzuk daudela. Mugimendu eremua eta funtzio orokorrak: Mugimenduen eremua kortexean zentzumen eremuaren parean. Proportzioa zentzumen eremuaren antzekoa da; eremu motorrean atzamar lodiari dagokion gunea besteari dagokiona baina handiagoa da, baino ez fisikoki, trebeagoa delako baizik. Aurpegiaren gunea ere handiagoa da, batez ere ahoarena, hizkuntza hain garrantzitsua izanik, ahoen mugimenduen zehaztasun handia eskatzen dute. Elkartze eremuak eta funtzio psikikoak: - Aurreko bi eremuek, kortexaren laurden bat baino ez dute betetzen. -Beste hiru laurdenak ez dakigu zerk betetzen dituen baina badakigu gizakiarentzat oso garrantzitsuak direla. Esan genezake, eremu horiek direla gizaki egiten digutenak, bertan egiten baitire goi mailako jarduerak. -Lobulu frontalak dira gizakia gehien identifikatzen dutenak. Bertan zauri batek, gizakiaren nortasuna alda dezake. - Gauzak gogoratzeko arazoak dituen pertsonak, lobulu tenporalean okerren bat izan ohi dute. Bi zerebro ote? nahiz eta gaitasun batzuk bakarrik zerebroko gune bat behar duten, gehienetan garun osoa martxan dago, batez ere goi mailako eginkizunetan. Funtzionamendua: Zerebroak, antzeko bi hemisferio, eta hemisferio horiek kontrolatzen duten gorputzaren atalaren komunikazioa gurutzatua da. Eskuineko hemisferioak gorputzeko ezkerra kontrolatzen du eta alderantziz. Gehienetan, hemisferio bat nagusi, eta horrek esaten du eskubi edo ezkerra zaren. Eskuina zarenean bertan duzu zehaztsun eta indar gehiago, beraz hemisferio ezkerra gailenduko da. Afasia eta nahasteak:- Hitz egiteko gaitasunaren nahastea da. Ezkerreko hemisferioan zaurirenbatengatik gertatu. Hitz egiteko, zenbaki trebetasuna eta gogamen analinitikoa ezkerreko hemisferioak kontrolatu (gehienetan). -Eskuineko hemisferioa zauritzean, hitz egiteko gaitasuna oso gutxitan nahasten da. Eskuineko aldeak, trebetasun espazialak eta arte eta musikari dagozkion jardueran kontrolatzen baititu. -Hala ere, hitz egiteko gaitasuna ez du beti ezkerrak egiten, batzuen zerebroan eskuinekoak egiten du. Besteetan aldiz, bi alderdien artean egiten da hori.