Emakume Idazleak Antzinako Erroman eta Latinismo Ohikoenak

Emakume idazleak latindar literaturan

Antzinateko Erroman, emakumeek leku txikia izan zuten literaturan. Hitza gizonaren ondasuntzat hartzen zen, eta Muta, isiltasunaren jainkosa, gurtzen zuten. Hala ere, familia gorenetako emakume batzuek hezkuntzarako sarbidea izan zuten, seme-alabak hezteko ardura zutelako. Horietako gutxi batzuek idazketa zaletasunez landu zuten.

Guztira, 27 emakume idazle erromatar ezagutzen dira, gehienetan genero txikiak jorratu zituztenak. Iturri zaharrek testuen edukia baino gehiago azpimarratzen dute emakumeek idatzi izana. Batzuen pasarteak gorde zaizkigu; beste batzuen izena besterik ez.

Kornelia

Kornelia Eszipiondarren familia ospetsuan jaio zen, eta hezkuntza bikaina jaso zuen. Gutun pribatuak idatzi zituen, eta horietatik bi pasarte baino ez dira gorde. Gutunak Gaiori zuzenduta daude, Tiberio anaiaren heriotzaren ondoren idatziak, eta bertan semearen asmo arriskutsuak bertan behera uzteko eskatzen dio.

Zizeronek gutun horien estiloa goraipatu zuen, eta Kornelia emakume zuzen eta kementsu gisa irudikatua izan da. Idazkiak lagunarteko latinez daude, eta erromatar literaturan gordetzen diren gutun pribatuen lehen adibideetakoak dira.

Hortensia

Hortensia familia aberats eta ospetsu batean jaio zen, eta hezkuntza bikaina jaso zuen. Bere aita, Kinto Hortentsio, hizlari ospetsua zen. Hortensia da ezagutzen dugun lehen emakume hizlari erromatarra.

K.a. 42. urtean, emakume aberatsei ezarritako zerga bidegabe baten aurka hitzaldi bat eman zuen Foroan. Emakumeak negoziatzen saiatu ziren, baina arrakastarik izan ez zutenez, Hortensiak hartu zuen hitza. Hitzaldiak eragin handia izan zuen, eta, horri esker, emakume asko zergatik salbuetsiak izatea lortu zuten.

Gaur egun grezierazko pasarte bat baino ez da gordetzen, baina egitura erretoriko landua duela ikus daiteke. Hitzaldi hori Antzinateko emakumeen eskubideen defentsarik sutsuena izan zela esaten da, nahiz eta Hortensiak eliteko emakumeak soilik defendatu eta ez zuen aldarrikatu emakumeek kargu publikoetan parte hartzerik.

Sulpizia (I)

Sulpiziaren aita hil zenean, osaba arduratu zen berataz. Pentsatzekoa da, horri esker, osabaren inguruko poeten zirkulutik hurbil egoteko aukera izan zuela iloba gazteak.

Sulpiziarenak omen diren sei elegia gorde dira Corpus Tibullianum delakoaren hirugarren liburuan. Maitasuna da poema horien gai nagusia, eta bertan, lehen pertsonan eta askatasun osoz, maiteminduaren sentimenduak adierazten dira. Zehazki, Zerinto izeneko mutil batek eragindako maitemina, ardura eta nahigabea azaltzen dira.

Sulpizia (II)

Martzialek Sulpizia goraipatzen du bere 10. liburuko bi epigramatan, emazte eredugarri eta poema erotikoen egile gisa. Geroago, Ausoniok eta Sidonio Apolinarrek ere aipatzen dute, idazle garrantzitsuenen artean.

Bi bertso erotiko gordetzen dira, Juvenalen satira bati egindako ohar batean jasoak. Geroago, XV. mendearen amaieran, Sulpiziaren satira izeneko poema bat argitaratu zen, Domizianoren garaiko egoera salatzen duena. Hala ere, ez dago argi Martzialek eta besteek aipatzen duten Sulpizia eta "Sulpiziaren satira"-ren egilea pertsona bera ote diren.

Klaudia Severa

Klaudia Severa Aelius Brocchusen emaztea zen, eta elkarrekin Britanian bizi ziren, Vindolandako gotorlekuan. Han aurkitutako 2.500 gutunen artean, Severak idatzitako hiru gorde dira. Sulpizia Lepidina, bere lagun mina, da gutunen hartzailea. Hobekien gorde den gutunean, urtebetetze-festa baterako gonbidapena egiten dio.

Akonia Fabia Paulina

Akonia Fabia Paulina Vetio Agorio Pretextatorekin ezkondu zen, eta elkarrekin kultura eta erlijio arloetan aritu ziren. Senarra hil ondoren, haren lorpenak goraipatzen eta munduaren aldaketa (kristautasunaren sarrera) aipatzen dituen bertso batzuk idatzi zituen.

Latinismo Ohikoenak

A posteriori

Ondoren datorrena.

A priori

Aldez aurretik.

Ab illo tempore

Orain dela asko.

Agenda

Egin beharrekoen zerrenda.

Alea iacta est

Zortea botata dago.

Alma mater

Jatorria, esentzia; unibertsitatea.

Animus in consulendo liber

Aukera egiteko espiritu askea.

Ante meridiem (a.m.)

Eguerdia baino lehen.

Post meridiem (p.m.)

Eguerdiaren ondoren.

Captatio benevolentiae

Entzulearen borondatea lortzeko teknika.

Casus belli

Gerra-arrazoia.

Confer (cf.)

Erreferentzia, alderatu.

Contradictio in terminis

Kontraesana terminoetan.

Corrigenda

Zuzendu beharrekoak.

Cum laude

Goraipamenarekin.

Curriculum vitae (CV)

Bizitzaren ibilbidea.

Deficit / Superavit

Falta da / Soberan dago.

Desideratum

Nahi dena, desiratua.

Do ut des

Ematen dizut, zuk niri emateko.

In albis

Zurian, ezer ulertu gabe.

Ipso facto

Momentuan, berehala.

Iunior / Senior

Gazteagoa / Zaharragoa.

Panem et circenses

Ogia eta zirkua.

Per capita

Buruko, biztanleko.

Placebo

Sendagaiaren itxura duen substantzia, efektu terapeutikorik gabea.

Primum vivere, deinde philosophari

Lehenik bizi, gero filosofatu.

Prosit

On egin.

Sui generis

Bere erakoa, berezia.

Statu quo

Dagoen egoera.

Age quod agis

Egizu egiten duzuna; arreta jarri egiten duzunari.

Amicus Plato, sed magis amica veritas

Platonen laguna naiz, baina are gehiago egiarena.

Bis dat qui cito dat

Bi aldiz ematen du azkar ematen duenak.

Cedant arma togae

Armek tokia utz diezaiotela togari (botere zibilari).

Corruptio optimi pessima

Onenaren ustelkeria da okerrena.

Cuique suum

Bakoitzari berea.

Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare

Edozein gizakik egin dezake huts, baina ergelak bakarrik irauten du hutsegitean.

Damnatio memoriae

Memoriaren zigorra.

Possunt quia posse videntur

Ahal dute, ahal dutela uste dutelako.

Post tenebras spero lucem

Ilunpeen ostean, argia espero dut.

Quot homines tot sententiae

Zenbat buru, hainbat aburu.

Si vis amari, ama

Maitatua izan nahi baduzu, maita ezazu.

Similis similibus curantur

Antzekoak antzekoarekin sendatzen dira.

Sutor, ne ultra crepidam

Zapataria, bere zapatetara (nor bere lanean).

Tempora mutantur et nos mutamur in illis

Garaiak aldatzen dira, eta gu haiekin aldatzen gara.

Una salus victis, nullam sperare salutem

Garaituentzako salbazio bakarra, salbaziorik ez itxarotea da.