Elikadura Osasungarria: Gaixotasunak Prebenitu eta Nutrienteak Ezagutu
Enviado por Chuletator online y clasificado en Biología
Escrito el en 
vasco con un tamaño de 11,46 KB
Gaixotasun Ohikoenak: Prebentzioa eta Tratamendua
| Gaixotasunak | Zer da? | Zergatik edo nola sortzen da? | Prebenitzeko zer egin behar da? |
|---|---|---|---|
| Idorreria | Hondakinak kanporatzeko zailtasuna. | Zuntz falta, ariketa fisiko gutxi eta bizimodu aldaketak (estresa, haurdunaldia...). | Zuntz ugariko elikagaiak hartu (frutak, barazkiak), likido asko edan (1,5 litro ur, gutxienez) eta ariketa fisikoa egin. |
| Koloneko minbizia | Heste lodian agertzen den tumore gaiztoa, polipo izenekoa. | Tabakoaren eta alkoholaren kontsumoa, gantz edo koipe gehiegi jateak (haragi gorriak) eta zuntz gutxi, eta ariketa fisiko gutxi egiteak. | Tabakoa eta alkohola ekidin, elikadura osasuntsu eta orekatu bat jarraitu eta ariketa fisikoa egin. |
| Bulimia eta Anorexia | Bulimia (BU): Elikadurarekin zerikusia duen buruko nahasmendua. Janari asko jan ostean, gero jandakoa kanporatu (antinaturalki). Anorexia (AN): Elikadurarekin zerikusia duen buruko nahasmendua. Jateari uztea (gizentzeari beldurra). | Bulimia eta Anorexia jatorri psikologikoa dute, buruko nahasmenduak dira. | Zurekin pozik ez egotearen arazoa aurkitu eta hau konpondu (laguntza eskatuz, terapia eginez). |
| Hiperkolesterolemia | Odolean kolesterol maila altua izatea. | Elikaduragatik: kolesterol maila altuko elikagaiak jatea. Genetikoki: familiatik datorren gaixotasuna. | Elikagai egokiak jan (elikadura orekatua, kolesterol gutxikoak) eta ariketa fisikoa egin. |
| Txantxarra | Haginetako osasun-arazo bat da (hagin-esmaltea higatzea). | Ahoko bakterioek (Streptococcus Mutans) azukrea eta almidoia azido bihurtzen dituzte (esmalteari kalte eginez). | Azukre kantitate handiko janaria ez jan eta ahoko higiene egokia mantendu (dentistara joan). |
| Desnutrizioa | Pertsona batek bere gorputzak behar beste elikagai jasotzen ez duenean gertatzen da. | Elikadura desegokia. | Beharrezko janariak jan, ondo elikatu (haurdunaldian ama ondo elikatu). |
| Obesitatea | Gorputzean gantz gehiegi pilatzen denean gertatzen da. | Behar baino gehiago jatea, gehiegizko gantz eta elikagai ez-osasuntsuak jatea. | Osasuntsu jan (azukre gutxiko elikagaiak), kirola egin eta alkohola ekidin. |
| Diabetesa | Gaixotasun edo sindrome metaboliko bat da, odolean azukre maila altua eragiten duena. | Glukosa maila handitzea (intsulina falta): gorputzak ez du intsulina sortzen edo sortutakoa ez da egoki erabiltzen. | Elikadura egokia (azukredun janariak ekidin), ariketa fisikoa egin eta tabakoa saihestu. |
| Gaixotasun kardiobaskularrak | Bihotzari eta odol-hodiei kaltetzen dien gaixotasuna. | Hainbat faktore. | Ez erre, elikadura osasuntsua jarraitu, alkohola ekidin, gatza neurrian hartu eta pisua zaindu. |
Elikagaien Nutrienteak: Funtzioak eta Iturriak
| Nutrienteak edo Mantenugaiak | Elementu Kimiko Osagaiak | Funtzioa | Zer elikagaitan daude? | Zenbait Ezaugarri |
|---|---|---|---|---|
| Ura | Hidrogenoa (H) eta oxigenoa (O). | Odolaren bidez nutrienteak garraiatu, gorputza freskatu, koipeetatik babestu. | Ia guztietan. |
|
| Gatz Mineralak | Fosforoa (P), kaltzioa (Ca), sodioa (Na), etab. |
| Guztietan. | Uretan disolbaturik zein egoera solidoan, ehunak osatzen dituzte. |
| Gluzidoak (Karbohidratoak) | Karbonoa (C), hidrogenoa (H) eta oxigenoa (O). |
| Elikagai gozo gehienetan (azukrea, frutak, eztia...) eta zerealekin egindako elikagaietan. | Bi mota:
|
| Lipidoak | Karbonoa (C), hidrogenoa (H), oxigenoa (O) eta fosforoa (P). |
| Haragia, arraina, fruitu lehorrak, olioa, esnekiak... | Bi mota:
|
| Proteinak | Karbonoa (C), hidrogenoa (H), oxigenoa (O), nitrogenoa (N) eta sufrea (kantitate txikietan). |
| Haragia, arraina, arrautzak, esnea, esnekiak... | Aminoazido izeneko unitateez eraikitako molekula erraldoiak dira. Izaki bizidun bakoitzak bere proteinak ditu. |
| Bitaminak | Karbonoa (C), oxigenoa (O), fosforoa (P), hidrogenoa (H) eta sufrea (S, kantitate gutxitan). | Erregulatzailea: zelulekiko erreakzio kimikoak kontrolatzen dituzte. | Janari fresko guztietan. | Oso kantitate txikitan behar ditu gure gorputzak, baina ezin dituenez sortu, beharrezkoa da elikagaien bitartez hartzea. |
| Azido Nukleikoak | Karbonoa (C), hidrogenoa (H), oxigenoa (O), nitrogenoa (N) eta fosforoa (P). | Zelulak bere funtzionamendurako eta garapenerako behar duen informazio genetikoa bildu eta gordetzen du. | Elikagai guztietan. |
|