Elebitasuna eta Hizkuntzen Ikaskuntza: Oinarrizko Kontzeptuak

Europako Hizkuntza Erreferentzia Marko Bateratua (EHEMB)

Europako Hizkuntza Erreferentzia Marko Bateratuak (EHEMB) helburu du Europa osorako hizkuntza-egiturak, curriculum-orientabideak, azterketak eta testuliburuak adostea. Horrez gain, zer ikasi behar den deskribatzen du, hizkuntzen bidez eraginkortasunez jokatzeko.

Hizkuntza Komunikaziorako Konpetentziak EHEMBren arabera

Komunikazio-konpetentzia eskuratzeko, funtsezkoa da hizkuntza jasotzeko eta ekoizteko trebetasunak garatzea.

Konpetentziaren Dimentsioak

Lau dimentsio nagusitan sailkatzen da:

• Ahozko ulermena
• Idatziaren ulermena
• Mintzamena
• Idazmena

Hizkuntza Komunikaziorako Gaitasunaren Osagaiak

EHEMBren arabera, hizkuntza komunikaziorako gaitasunak hiru osagai nagusi ditu:

• Hizkuntza-gaitasuna: Lexikoa, gramatika, fonetika (hitzak nola ahoskatu, irakurri...) eta ortografia zuzen erabiltzea. Gramatikalki zuzen jardutea.
• Gaitasun soziolinguistikoa: Hizkuntzaren erabilera testuinguru sozial eta kulturalera egokitzea, kultur arauak kontuan hartuz.
• Gaitasun pragmatikoa: Diskurtsoaren kohesioa eta koherentzia ziurtatzea, eta hizkuntza helburu funtzionalak lortzeko erabiltzea (diskurtso-gaitasuna, gaitasun funtzionala).

Elebitasuna: Kontzeptua eta Motak

Elebitasuna pertsona batek bi hizkuntza erabiltzeko duen gaitasuna edo gaitasun hori duen komunitatea adierazten duen fenomenoa da.

Elebitasun Indibiduala (edo Bakarkakoa)

Bi hizkuntza dakizkien eta horiek erabiltzeko gaitasuna duen pertsonari dagokio.

Gizarte Elebitasuna (edo Jendartekoa)

Bi hizkuntza edo gehiago erabiltzen diren lurralde edo gizarte-eremua da.

Elebitasun Gehigarria

Bigarren hizkuntza ikasteak lehen hizkuntzaren garapenari kalterik egiten ez dionean eta, are gehiago, hizkuntza-errepertorioa aberasten duenean gertatzen da. Adibidez, ama-hizkuntza euskara denean, gaztelania ikasteak lehen hizkuntzarentzat baliagarri eta gehigarri izan daiteke, euskarazko gaitasunak kaltetu gabe.

Elebitasun Kengarria

Bigarren hizkuntza ikastearen ondorioz lehen hizkuntza galtzen edo ahultzen denean gertatzen da.

Hizkuntzen Arteko Harremanak eta Teoriak (Cummins)

Interdependentziaren Printzipioa

Jim Cumminsen arabera, ukipenean dauden bi hizkuntzen artean nolabaiteko lotura dago eta elkarren menpekoak dira. Horrek esan nahi du lehen hizkuntzan (H1) lortutako gaitasun-mailak eragina duela bigarren hizkuntzan (H2) lortuko den mailan, hizkuntzek elkarri kalterik egin gabe.

Transferentzia Hizkuntza Gutxitutik Nagusira

Hizkuntza gutxituan (H1) garatutako gaitasunak hizkuntza nagusira (H2) transferitzeak, oro har, ez dakar kostu akademikorik H2-aren garapenean, eta H1-ean oinarri sendoa izatea lagungarria da.

Hizkuntza Transferentzia

Aipatutako interdependentzia-printzipioak hizkuntzen arteko transferentzia eragiten du. Hau da, pertsona batek hizkuntza batean eskuratutako ezagutzak, kontzeptuak eta gaitasunak beste hizkuntza batean erabiltzeko duen ahalmena. Transferentzia eraginkorra izateko, bi baldintza nagusi aipatu ohi dira:

• Hizkuntzarekiko esposizio egokia eta nahikoa.
• Ikasteko motibazioa.

CUP eta SUP Ereduak (Cummins)

Jim Cumminsek bi eredu proposatu zituen hizkuntzen arteko harremana azaltzeko:

• SUP (Separate Underlying Proficiency edo Azpiko Gaitasun Bereizia): Eredu honen arabera, hizkuntzen arteko transferentziarik ez dago. Hizkuntza batean ikasitako edukiak eta gaitasunak ez lirateke bigarren hizkuntza batera igaroko. Metaforikoki, hizkuntza bakoitza puxika independente bat litzateke, besteekiko konexiorik gabe.
• CUP (Common Underlying Proficiency edo Azpiko Gaitasun Komuna): Eredu honek dio bi hizkuntzak (edo gehiago) elkarren menpekoak direla eta haien arteko transferentzia posible dela. Azpiko gaitasun kognitibo-akademiko bat komuna da hizkuntza guztientzat. Metaforikoki, puxika bakar bat da, hizkuntza bakoitzerako "irteera" edo "zulo" bana duena. Ondorioz, hizkuntza-konpetentzia orokorra handitzeko, bigarren hizkuntza baten konpetentzia lantzean, gaitasun horiek lehen hizkuntzara (eta alderantziz) transferi daitezke.

Icebergaren Eredua (Cummins)

Cumminsen icebergaren ereduak hizkuntza-gaitasunak burmuinean nola antolatzen diren irudikatzen du, bereziki elebitasunaren testuinguruan. Iceberg bikoitz baten (edo iceberg bakar baten bi punta) antza du:

• Azaleko ezaugarriak (icebergaren puntak): Hizkuntza bakoitzaren kanpoko agerpenak dira (ahoskera, hiztegi espezifikoa, etab.). Hauek desberdinak dirudite hizkuntza bakoitzean, eta loturarik ez dagoela eman dezake. Cumminsek BICS (Basic Interpersonal Communicative Skills edo Oinarrizko Komunikazio Trebetasun Interpertsonalak) deitzen die.
• Sakoneko gaitasuna (icebergaren oinarria, ur azpian): Hizkuntza guztientzat komuna den azpiko gaitasun kognitibo-akademikoa da (CALP - Cognitive Academic Language Proficiency edo Hizkuntza Gaitasun Kognitibo Akademikoa). Hemen kokatzen dira gaitasun kognitibo konplexuagoak, hala nola irakurtzeko eta idazteko estrategiak, analisi-gaitasuna, kontzeptuen ulermena, etab. Gaitasun hau hizkuntza batetik bestera transferi daiteke.

Beraz, kanpotik hizkuntzak bereizita daudela dirudien arren, sakonean komunikaziorako eta ikaskuntzarako oinarri kognitibo komuna partekatzen dute.

Hezkuntza Elebiduna

Hezkuntza elebiduna ikasleek beren eskola-ibilbidean zehar irakasgai bat baino gehiago bi hizkuntzatan edo gehiagotan jasotzen duten hezkuntza-eredua da. Helburua ikasleak bi hizkuntzetan (edo gehiagotan) konpetenteak izatea da, eduki akademikoak hizkuntza horien bidez landuz.