Elebitasun Soziala eta Gizabanakoarena: Fismanen Ereduak

Elebitasun Soziala eta Gizabanakoarena

Ruiz Bikandik bi maila hauek elkarrekin lotuta daudela dio, baina ezin direla nahastu. Gizabanakoaren elebitasuna hizkuntza-garapen pertsonalaren bidez sustatzen da, baina horrek ez du bermatzen elebitasun sozial orekatua. Gizarte-elebitasunak hizkuntza-politika eta gizartearen hizkuntzarekiko jarrerak eskatzen ditu, hizkuntza gutxituen babeserako neurriak barne.

Elebitasun Soziala

Gizarte batean bi hizkuntza edo gehiago erabiltzen direnean gertatzen da, baina ez beti modu orekatuan. Normalean, hizkuntza bat nagusi izaten da, adibidez, administrazioan edo lan-munduan, eta beste hizkuntza bigarren mailan geratzen da, gehienbat etxean edo lagunartean erabiltzeko. Egoera honi diglosia deitzen zaio, eta hizkuntzen arteko erabileran desoreka adierazten du. Adibidez, Euskadin euskarak eta gaztelaniak duten erabilera sozial ezberdina. Gizarteak edo komunitateak osotasunean bi hizkuntza edo gehiago erabiltzeko duen gaitasuna edo joera da. Kontzeptu honek arreta jartzen du hizkuntzen arteko harremanetan, prestigioan eta erabileran.

• Hizkuntza-banaketak: Gizarte-elebitasunean hizkuntzek komunitatearen barnean dituzten rolak aztertzen dira, esaterako, euskarak eta gaztelaniak Euskal Herrian betetzen dituztenak.
• Botere-harremanak: Elebitasun soziala sarritan ez da simetrikoa; hizkuntza bat bestea baino nagusiagoa izan daiteke erabileran edo prestigioan.
• Erabaki instituzionalak: Politika linguistikoek elebitasun soziala bultzatu edo mugatu dezakete, hizkuntza-sistemaren eta administrazio publikoen bidez, esaterako.

Elebitasun Indibiduala

Pertsona batek bi hizkuntza erabiltzen dituenean gertatzen da, baina oso gutxitan bi hizkuntzetan erabateko trebetasuna lortzen da. Normalean, pertsonak hizkuntza nagusi bat izaten du, familiarekin edo bizitzako alderdi gehienetan erabiltzen duena. Haurtzarotik bi hizkuntza ikasten baditu (3 urte bete baino lehen), elebitasun orekatua izateko aukera gehiago ditu. Honek norbanakoaren hizkuntza-gaitasunari erreferentzia egiten dio, hau da, pertsona batek bi hizkuntza (edo gehiago) jakiteko eta erabiltzeko duen gaitasunari.

• Mailakatua: Pertsona bat ez da beti bi hizkuntzetan berdin trebea; hizkuntza bakoitzaren ezagutza eremu edo egoera jakinetara mugatuta egon daiteke.
• Funtzionala: Norbanakoa elebiduna izan daiteke egoera edo helburu jakin batzuetarako, adibidez, euskaraz lanean eta gaztelaniaz etxean aritzeko.
• Prozesu dinamikoa: Elebitasuna ez da estatikoa; garatzen eta aldatzen da norbanakoaren bizitzan zehar, faktore sozial eta kulturalen eraginpean.

Hizkuntza-elebidun motak Fismanen arabera

Eredu Orekatzaileak

Okerreko ikuspegi edo aurreiritzi batetik abiatzen dira, hau da, hizkuntza gutxituek gabeziak dituztela ustez, eta horiek “orekatzea” beharrezkoa dela. Hauek ikasleen hizkuntza-aldaketa lortzea helburu duten programak dira, eta sarritan hizkuntza gutxitua bigarren mailara uzten dute.

• Trantsiziozkoa:
  • Deskribapena: Lehen hizkuntza (L1) hasieran irakaskuntzarako erabiltzen da, baina bigarren hizkuntza (L2) pixkanaka sartzen da. Denborarekin, irakaskuntza guztia L2n ematen da, L1 alboratuz.
  • Ondorioa: Hizkuntza gutxituaren erabilera murrizten da, eta ikasleek hizkuntza nagusira egiten dute trantsizioa.
• Alfabetatze bakarrekoa:
  • Deskribapena: Trantsiziozko ereduaren antzekoa da, baina desberdintasun bat du: ahozko jarduerak bi hizkuntzetan egiten dira, baina alfabetatzea (irakurketa eta idazketa) soilik bigarren hizkuntzan (L2) egiten da.
  • Ondorioa: Hizkuntza gutxitua erabiltzen da ahoz, baina ez du garapen akademiko sakona jasotzen.

Eusteko Ereduak

Hizkuntza gutxituaren biziraupena eta ikasleen kultura eta hizkuntza propioari eustea helburu duten programak dira. Eredu hauek hizkuntza gutxituaren erabilera sustatzen dute, baina intentsitate edo oreka mailan desberdintasunak izan ditzakete:

• Elebitasun partziala:
  • Deskribapena: Lehen hizkuntza (L1) irakasgai edo gai jakin batzuetara mugatzen da, normalean kultur eta etnikoari lotutako gaiei, adibidez, folkloreari edo historia lokalari.
  • Ondorioa: Hizkuntza gutxitua mantendu egiten da, baina haren erabilera mugatua da.
• Elebitasun osoa:
  • Deskribapena: Bi hizkuntzak (L1 eta L2) curriculum osoan erabiltzen dira, mugarik gabe. Ikasleek bi hizkuntzetan menderatzen dituzte irakurri, idatzi eta ahoz komunikatzeko gaitasunak.
  • Ondorioa: Hizkuntza gutxituaren garapen orekatuagoa eta iraunkorragoa bermatzen du.

Eredu Aberasgarriak

Helburu nagusia komunitate osoa elebidun edo eleaniztun bihurtzea da, hizkuntza gutxitua barne hartuta. Hizkuntza gutxituaren prestigioa eta erabilera soziala bultzatzen dute, eta gutxiengo zein gehiengoarentzat zuzenduta daude.

• Bigarren hizkuntza (L2) edo hizkuntza gutxitua (hizkuntzaren arabera) curriculum osoan integratzen da.
• Murgiltze-programak: Adibide tipikoak dira, non ikasleak bigarren hizkuntza batean murgiltzen diren eta hizkuntza horretan irakaskuntza jasotzen duten.
• Helburua da ikasle guztiek hizkuntza gutxitua eta nagusia menderatzea.