Economía galega: evolución, retos e integración en España e Europa

A articulación da economía galega nas economías española e europea

Neste contexto de profunda crise económica, preséntase un menor ritmo de actividade económica e vulnerabilidades que impiden un avance sólido e sostido. Tamén debe considerarse o risco derivado da inestabilidade política do norte de África e de Medio Oriente, e tamén da ralentización que sufriu Xapón polos desastres naturais. A economía europea foi a principal afectada por esta situación, agravándose notablemente no ano 2010, co rescate de Grecia, Irlanda e Portugal, e coa situación de desconfianza en Italia e España. Pola contra, está Alemaña. Por outra banda, o recrudecemento das tensións nos mercados financeiros europeos tivo a súa orixe en dous factores:

• Incerteza respecto á capacidade para abordar a crise da débeda soberana.
• Dúbidas acerca da credibilidade das probas de resistencia do sistema financeiro.

A débeda pública externa do conxunto da Eurozona é inferior á de Xapón e dos Estados Unidos, pola inexistencia dunha integración fiscal real. Houbo un axente que se desnaturalizou e se sobredimensionou. Chegou un momento no que se pensou que había máis diñeiro circulando do que había realmente, de aí que se lle dese máis valor ao capital. O BCE deu un paso decisivo para poñer fin á crise de débeda. Anunciou a posta en marcha dun novo programa de compra de débeda pública daqueles países que pidan axuda financeira a través dos fondos europeos (FEEF e MEDE). Así como a redución do tipo de xuro de referencia ata o 1%, serviu para que se puidese refinanciar a débeda pública de Italia e España, pero nunha situación altamente complicada para a supervivencia do euro. Tamén se constatou un cambio de parecer ante a receita de resposta á crise de carácter austero, imposta por Alemaña, porque se constataron os seus efectos negativos sobre o crecemento e, polo tanto, sobre a capacidade de crear emprego, de incentivar o consumo e de conseguir aumentar os ingresos fiscais, agravando a vulnerabilidade dos países afectados e lastrando a capacidade de devolución da axuda recibida. Ademais, apareceron as axencias de rating facendo dano aos países que non as financian. O futuro agora vaise concentrando cara a Oriente.

Europa e España avanzan nas accións para impulsar o crecemento económico a longo prazo. Con todo, a economía española continúa mostrando unha acusada debilidade. Como consecuencia das medidas postas en marcha, a paralización da demanda interna privada, o lento e controvertido proceso de saneamento do sector financeiro, os cambios fiscais, o aumento alarmante da taxa de paro, a persistencia da economía mergullada e a fraude fiscal, derivaron nunha perda de confianza xeral, a nivel internacional e case que tamén interno. Desde a perspectiva da oferta, os principais sectores económicos rexistraron unha maior debilidade, o sector servizos avanzou sobre un 1%, e a industria tivo un lixeiro crecemento. O sector da construción segue en caída. Desde o comezo da crise, leváronse a cabo varias reformas estruturais. A reforma do sistema financeiro buscou reducir a estrutura excesiva do sector e reforzar a credibilidade das entidades para apoiar o regreso do crédito a empresas e familias, un feito que non acaba de concretarse. A creación do Fondo de Reestruturación Ordenada Bancaria (FROB) tiña por finalidade principal a capitalización das entidades en dificultades. Pero o resultado a día de hoxe foi a fusión de caixas de aforro, o nacemento de novas entidades en dificultades, que foron nacionalizadas e, polo tanto, a necesidade de nova axuda financeira para tales entidades. E tamén a creación dun Banco Malo, que absorberá os activos tóxicos do sistema financeiro español. A reforma laboral realizada presenta crecentes taxas de desemprego. A outra reforma marcaba un punto de inflexión entre as relacións laborais empresarios-traballadores, con maior flexibilidade para o despedimento e a concesión de menores indemnizacións, entre outras liñas de actuación. Ambas as reformas mostráronse ata o de agora ineficaces. Os países europeos están afectados de diferente modo. Gran Bretaña está forte (non na unión económica), Alemaña tamén pola base industrial e ademais os sistemas de penalización duros que teñen moitos destes países para evitar actos ilegais que en España non fan máis que empeorar a situación.

A economía galega na actualidade

Galicia mostrou unha serie de cambios, destacando un abandono extraordinario no sector primario e tamén o declive demográfico, sendo un dato preocupante que parece indicar a liña descendente. En relación á crise económica, Galicia partía nunha posición lixeiramente máis favorable que outras comunidades autónomas españolas, cun menor endebedamento privado, unha menor exposición ao sector inmobiliario e unha taxa de paro que chegou a estar 4 puntos por debaixo da media española. Os indicadores do mercado de traballo galego continúan deteriorándose, sendo Pontevedra a provincia con maior taxa de desemprego e Lugo coa menor taxa (dificultade de absorción, fuga de cerebros, alargamento da vida laboral, problemas coa caixa única de pensións). O consumo privado dos fogares retrocedeu. Galicia é a segunda comunidade autónoma cun menor déficit, logo de Madrid.

Evolución dos sectores económicos en Galicia

A estrutura económica de Galicia por sectores presenta cambios desde o comezo da crise no ano 2008:

• O sector primario está en desaceleración, e no sector agrícola, a pesar do crecemento da produción, o encarecemento dos consumos intermedios provocou unha caída dos ingresos netos. Houbo un reforzamento das explotacións de maior tamaño, un proceso de desaparición de explotacións e, por outra banda, un aumento na concentración das mesmas. Tamén reflicte un forte descenso do total do solo galego dedicado a actividades agrarias, e da man de obra nesta rama. Viuse afectado pola entrada na UE (cotas de leite e prezos máis altos).
• A evolución da pesca galega foi positiva debido ao aumento nas posibilidades de pesca. O futuro virá en parte condicionado pola reforma da Política Pesqueira Comunitaria (PPC). Neste sentido, destaca que Galicia é a rexión europea máis beneficiada polo Fondo Europeo da Pesca (FEP).
• O sector industrial presenta novas caídas de actividade e peches empresariais en case todas as ramas industriais.
• O sector da madeira rexistrou un forte incremento das cortas, o que confirma o carácter de activo de reserva. Só sobreviven as que se adaptan (ex. Losán).
• O sector metalúrxico concentra a actividade en Alcoa (industrias: Zeltia, Potomuiños, Forcarei, Citroën...).
• O sector naval continúa sendo un dos principais afectados pola crise económica. Diversos factores, como a contracción da demanda de buques, a eliminación do Tax Lease e a maior competitividade doutros países, provocaron unha menor actividade.
• O sector da automoción supón o 12% do PIB, factura 7.000 millóns de euros e dá traballo a case 20.000 persoas.
• O sector téxtil galego vén caracterizado polo forte crecemento do grupo Inditex.
• Os sectores construtor e inmobiliario experimentan unha continuada caída da actividade, ao igual que as ramas enerxéticas e a industria manufactureira.
• O sector do viño adaptou a súa estrutura ao crecemento.
• O turismo crece, pero non xera valor engadido.
• No transporte, no tráfico aéreo sobresae o bo comportamento do aeroporto de Santiago de Compostela.
• O sector bancario galego caracterizouse pola contracción do tamaño dos balances, as restricións ao crédito e un descenso xeral da actividade (fusión entre Caixagalicia e Caixanova; o Banco Pastor foi absorbido polo Banco Popular) e, como resultado, a finais de 2011 o sector bancario galego atopábase altamente concentrado, co 90% do negocio en mans de cinco entidades: Novagalicia Banco, Banco Popular, Santander, BBVA e Caixabank.
• As exportacións destacan, e tamén a maior taxa de apertura da economía galega en comparación con outras comunidades autónomas.
• Sector público sobredimensionado e nada eficiente.
• Economía mergullada aumentando e formando parte da cultura.

O proceso de modernización da economía galega

A economía de base agraria tradicional (1750-1850)

• Carácter preindustrial por predominio das actividades rurais, e tradicional, por unha escasa orientación comercial.
• A agricultura era a actividade máis representativa en termos de PIB e de poboación activa, condicionada polos foros (fiscalidade en forma de rendas forais), que á súa vez, determinaba o tamaño das parcelas (pequenas e dispersas). Fóra do sistema de foros, estaban as terras de pastos e montes, non aptos para a labranza.
• Realización de actividades complementarias (salgadura de peixe en áreas costeiras, os curtidos, os ferreiros, a emigración estacional, etc.).
• Dinamismo demográfico debido á introdución do millo, o adianto da idade de casar, a alta nupcialidade, a alta fecundidade feminina e o inicio da emigración a ultramar de persoas con recursos.

A transición cara a unha economía mercantilizada (1850-1900)

• Cambios fiscais, substituíndo a fiscalidade eclesiástica pola fiscalidade civil española (Contribución de Inmuebles, Impuesto de Cultivos y Ganadería, 1845), cun incremento das cotas tributarias que chegou a ser do 25%. Os pagos tiñan que ser en cartos, non coincidindo o calendario fiscal co calendario agrícola, e sen ter actividades compensadoras de renda (téxtil).
• Cambios produtivos decisivos como as salgaduras de peixe.
• Ruptura da estrutura tradicional urbana polo proceso de abandono do campo, derivando no poboamento das cidades, debido a que parte dos efectivos íanse á emigración americana e quedaba a poboación máis pobre. Derivou nunha transformación da economía urbana, que impulsou a aparición dos primeiros servizos públicos (traídas de auga potable, conducións de gas e electricidade e transporte urbano e interurbano, etc.).
• Aparición dos primeiros bancos.
• Transformacións no sector pesqueiro e acceso aos novos caladoiros.

O século XX antes da Guerra Civil

• Avance da industria derivada do sector marítimo, xeralización dos servizos públicos sen existir un gran desenvolvemento da urbanización e integración no mercado español debido á conexión por ferrocarril das cidades de Vigo e A Coruña coas principais cidades da península.
• Cambios no sector primario galego: cambios técnicos na agricultura. Liderado da gandaría especializando o monte para aproveitamentos forestais, coa plantación masiva de piñeiro, sobre todo na costa, para atender a demanda de madeira. Mercantilización da economía agraria.
• Consolidación do primeiro sector industrial en Galicia, que foi o complexo marítimo, que introduciu encadeamentos produtivos (linkages) cara a adiante e cara a atrás: pesca de altura, estaleiros, metalurxia e envases, litografía ou serradoiros mecánicos, entre outros.
• Consolidación da banca galega: o Banco de Vigo, o segundo Banco de La Coruña e o Banco Pastor, que apostaron pola inversión industrial directa.
• Consolidación das primeiras sociedades de servizos públicos, que foron as gasísticas, e as eléctricas, vinculadas á banca rexional.

A Guerra Civil e a posguerra (1940-1959)

• A Guerra Civil foi unha oportunidade, como almacén e produtora de alimentos frescos, conservas, tabaco, téxtiles sanitarios, metalurxias, a cambio dunha sobreexplotación do tecido produtivo (pico de demanda excesivo), a represión e o capital de sufrimento para a poboación, así como os problemas da calidade do transporte ferroviario e marítimo.
• A posguerra significou unha dramática caída que freou o proceso de mercantilización do sector agropecuario.
• O sector primario foi o gran afectado, no que a agricultura experimentou as consecuencias do intervencionismo económico na caída da importación de inputs (fertilizantes químicos, maquinaria), e cortándose a senda de produtividade crecente. Derivou nun retroceso ao autoconsumo.
• O sector forestal quedou sen produtos de exportación.
• A pesca e a actividade armadora viron como se freaba o seu crecemento.
• O sector conserveiro sufriu unha caída da produción, co impacto das inadecuadas políticas económicas do novo réxime.
• Aparición do estraperlo e da especulación co comercio de cupos.
• Mellora da produción de electricidade debido á necesidade estratéxica de enerxía.
• Consolidación de dous grupos financeiros: o Banco Pastor, cunha estreita relación co poder franquista (creou o primeiro holding de empresas vinculadas ao sistema bancario), e o Banco de La Coruña, moi vinculado ao Banco de Bilbao, que acabaría absorvéndoo.
• A economía da ditadura en Galicia destacou por alentar os sectores eléctrico e da construción naval, e por minguar os sectores da conserva, forestal e agropecuario.

Etapa de expansión (1959-1973)

• Plan de Estabilización: derivou nunha mellora da política autárquica do réxime franquista, que empezou a aproveitar as condicións favorables do mercado exterior.
• En Galicia, derivou nun crecemento da economía e nun gran cambio estrutural operado:
• Os cambios estruturais no sector primario e no proceso de urbanización polo abandono das rexións interiores.
• O sector primario reduciu o autoconsumo alentado pola posguerra e rexurdiu o mercado, así como unha especialización gandeira, cárnica e tamén láctea polo crecemento da poboación urbana. Apareceron as principais empresas do sector, LARSA, Leyma ou o grupo Zeltia especializado en insumos.
• Na pesca xeneralizouse o uso do gasóleo e as técnicas de navegación e detección. Tamén se deu a reordenación do sector. Con todo, retrocederon as actividades tradicionais (madeira, téxtil e curtidos), e avanzaron as de bens de equipo, siderurxia e maquinaria (impulsadas sobre todo por capital público); predominaron sectores maduros (eléctricas, conserveiras), cunha certa diversificación.

A crise do petróleo e os anos 80

A recesión que viviu Galicia foi grave, debido sobre todo á caída da demanda de emprego por parte de Europa e a unha ralentización da emigración, e non tanto ao impacto dos prezos da enerxía e das materias primas. E esta situación ampliouse pola entrada de España na Comunidade Económica Europea, que provocou un serio impacto sobre os sectores tradicionais. Beneficiámonos de fondos, pero foi a cambio de concesións. Cómpre destacar os estaleiros civís, que eran propiedade do Estado, e que tiveron que abandonar a construción de barcos convencionais e só podían construír plataformas mariñas e similares. A industria agroalimentaria tívose que someter ao sistema de cotas, que limitou a súa competitividade e expansión, fronte á competencia de Francia. E as empresas menos rendibles tiveron que pechar e as máis grandes foron absorbidas polo INI. A banca quedou atrapada no proceso de desindustrialización con altas participacións en moitas das empresas afectadas. No ano 1981, aprobouse o Estatuto de Autonomía de Galicia.

A convulsiva entrada no novo milenio

Pasarían factura a desaparición das barreiras de entrada que protexían aos produtos galegos máis competitivos, co ingreso na UE, a rápida difusión das TICs, propiciaron a aparición de firmas emerxentes en sectores sen tradición en Galicia ou cunha traxectoria desigual, como o téxtil da moda, a distribución en grandes superficies comerciais, as novas posibilidades de comercialización dos derivados da pesca, a industria farmacéutica e química, a madeira e a construción inmobiliaria... A crise do Prestige puxo de manifesto por primeira vez a necesidade de valorar o capital ambiental e social, cando ninguén pensaba en crise. Tamén se asistiu ao boom do sector financeiro, coas caixas de aforro e a banca, tamén cunha evolución decadente (a práctica financeira non estaba tan contaminada e tiñamos máis aforro que débedas). Ademais, o sector exportador está máis desenvolvido que no resto de España e o sector construtor non tiña tanto peso polo carácter rural. Na actualidade, tras o derrube do sector da construción e a persistencia da recesión, ratificouse que en Galicia non se deron as bases de tipo estrutural para un crecemento sólido e o sector bancario e institucional perderon valor e crédito, en todos os sentidos.

Características da economía galega

É un modelo de progreso económico, as fortalezas resolveron os bloqueos seculares do sector primario, o paso da guerra civil derivou nunha caída xeral da renda e do produto, logo veu o plan de estabilización e despois a desaparición das barreiras á entrada, o modelo de produción rexional, foi unha rexión obxectivo 1 para as axudas da UE.