Dinámica Terrestre: Da Deriva Continental de Wegener á Tectónica de Placas

A Deriva Continental: O Punto de Partida da Xeodinámica

A Teoría da Deriva Continental, proposta por Alfred Wegener en 1912, explicaba que os continentes non sempre estiveron nas súas posicións actuais, senón que antigamente formaban un supercontinente único chamado Panxea, rodeado por un único océano, a Panthalassa. Co paso do tempo, esa gran masa continental fragmentouse e os continentes comezaron a desprazarse lentamente ata acadar a súa disposición actual. Wegener apoiou a súa teoría en diferentes argumentos científicos, agrupados en catro tipos:

Argumentos que Sustentaron a Hipótese de Wegener

• Argumentos Xeográficos: Observou que os continentes encaixaban como pezas dun quebracabezas, especialmente as costas de América do Sur e África, cuxos contornos parecen coincidir.
• Argumentos Xeolóxicos: Atopou semellanzas en cadeas montañosas e composicións rochosas en continentes agora separados, como os montes Apalaches en Norteamérica e as montañas de Escocia e Noruega, o que indicaba que foran parte dunha mesma cordilleira.
• Argumentos Paleoclimáticos: Identificou pegadas glaciais en lugares que hoxe son cálidos, como Sudáfrica, India e Australia, o que suxire que estiveron algunha vez preto do Polo Sur.
• Argumentos Paleontolóxicos: Descubriu fósiles de especies idénticas en continentes moi afastados. Por exemplo, o Mesosaurus, un réptil de auga doce, apareceu en Sudáfrica e en América do Sur, o que só se explica se eses continentes estiveran xuntos no pasado.

Os Desafíos Iniciais da Teoría

A pesar da solidez das probas, a teoría de Wegener non foi aceptada no seu tempo, porque presentaba dous grandes atrancos:

1. Non podía explicar como os continentes se desprazaban sobre o fondo oceánico.
2. Descoñecía cales eran as forzas responsables dese movemento.

No contexto histórico da época, os coñecementos sobre o interior da Terra eran limitados, e moitos científicos consideraban imposible que continentes tan grandes puidesen moverse.

A Confirmación e a Evolución da Teoría

Porén, décadas despois, apareceron novas evidencias que confirmaron e completaron as ideas de Wegener. O xeólogo Arthur Holmes propuxo que o movemento dos continentes podería deberse ás correntes de convección no manto, que transportan o material quente cara á superficie e fan desprazar a litosfera. O sismólogo Hugo Benioff descubriu que os terremotos se distribuían en zonas inclinadas baixo os continentes, demostrando a existencia das zonas de subdución, onde unha placa se introduce baixo outra. Estas achegas, xunto cos descubrimentos posteriores sobre a expansión do fondo oceánico, deron lugar á Teoría da Tectónica de Placas, que integrou e confirmou definitivamente a hipótese de Wegener. En resumo, a teoría da deriva continental foi o punto de partida que cambiou por completo a comprensión da dinámica terrestre: de continentes inmóbiles pasouse a unha Terra viva, en constante movemento.

A Teoría da Tectónica de Placas: O Modelo da Dinámica Terrestre

A Teoría da Tectónica de Placas describe a dinámica da superficie terrestre como resultado do movemento de grandes bloques ríxidos chamados placas tectónicas, que abarcan tanto a codia continental como a oceánica. Estas placas non permanecen estáticas, senón que se desprazan de forma horizontal, vertical ou combinada, impulsadas pola enerxía interna da Terra, principalmente o calor procedente do núcleo e do manto. Esta enerxía xera correntes de convección no manto, que funcionan como un motor capaz de mover a litosfera, producir vulcanismo e xerar sismicidade nas zonas de contacto entre placas.

Tipos de Bordos de Placas Tectónicas

Existen tres tipos principais de bordos de placas, cada un con características e procesos distintos:

• Bordos Diverxentes: Neste tipo de límite, as placas sepáranse, permitindo que o magma do manto ascenda e forme nova codia oceánica. Este proceso dá lugar ás dorsais oceánicas, como a Dorsal Mesoatlántica, e está asociado a vulcanismo relativamente moderado e sismicidade frecuente pero pouco intensa.
• Bordos Converxentes: Aquí as placas chocan, e unha delas pode subducirse baixo a outra. Este proceso destrúe codia oceánica e forma zonas de subdución, nas que se xeran arcos volcánicos, cadeas montañosas e intensa actividade sísmica. Exemplos claros son o Cinto de Fogo do Pacífico, onde a subdución das placas provoca numerosos volcáns e terremotos, ou a Fosa do Perú-Chile.
• Bordos Conservativos (ou Transformantes): As placas deslízanse lateralmente unha respecto da outra, sen crear nin destruír codia. A actividade sísmica é frecuente e intensa, pero non hai vulcanismo. Un exemplo é a Falla de San Andrés, en California.

A Idade da Codia e a Dinámica da Litosfera

A relación entre a formación e destrución da litosfera reflíctese tamén na idade das rochas: a codia oceánica máis nova atópase preto das dorsais, mentres que a máis vella sitúase nas zonas de subdución, podendo alcanzar antigüidades máximas de aproximadamente 180 millóns de anos. Pola súa parte, a codia continental é moito máis antiga, chegando ata 4000 millóns de anos, xa que non se subduce completamente.

En resumo, a enerxía interna da Terra, que se manifesta nas correntes de convección do manto, impulsa o movemento das placas tectónicas. Estes movementos explican a creación e destrución da codia, o vulcanismo, os terremotos, a formación de montañas e a evolución global dos continentes e océanos. Exemplos de todo isto inclúen a Dorsal Mesoatlántica, o Cinto de Fogo do Pacífico, a Falla de San Andrés e as distintas zonas de subdución que conectan estes procesos nunha rede dinámica e interdependente.