Descrición e Ecoloxía dos Ungulados da Península Ibérica: Cérvidos e Bóvidos

Corzo Común (*Capreolus capreolus*)

Características Físicas

Pequeno cérvido estilizado, con patas traseiras máis longas e cuartos traseiros máis elevados que os dianteiros, adaptados para saltar.

• Peso: 25-30 kg nos machos, 20-25 kg nas femias.
• Altura: 65-75 cm nos machos, algo menos nas femias.
• Lonxitude: entre 1 e 1,40 m.
• Pelaxe: Pardo avermellado ou leonado no verán e pardo gris no inverno. Pode presentar manchas brancas na gorxa (“babeiro”).
• Rabo: Pequeno, dentro dun “espéculo” ou escudo anal branco de pelos eréctiles. No macho ten forma arriñonada e na femia forma de corazón.
• Outros trazos: Machos con mechón de pelo branco no pene. Fociño negro destacado sobre labios e babeiro branco.

Diferenzas entre Macho e Femia

• Cornas (Machos): Pequenas e pouco ramificadas, que caen en outubro e volven a crecer entre xaneiro e febreiro. Inicialmente envoltas nun terciopelo chamado correal.
• Corna adulta: Aos cinco anos pode ter 3-4 candís (puntas).
• Femias: Carecen de cornas, podendo ter pequenas protuberancias en idade avanzada.
• Distinción: O espéculo anal e o mechón no pene distinguen os machos das femias.

Distribución

Principais poboacións: Cordilleira Cantábrica, Pirineos, Sistema Ibérico e Central.

Redutos: Montes de Toledo, Serra Morena, este de Estremadura, serras de Xaén e Cádiz.

Expansión: Recente, chegando a Galicia desde Os Ancares e O Courel.

Reprodución

• Época de celo: Xullo e agosto no norte peninsular.
• Xestación: 7 meses, con 1-2 crías nadas en maio-xuño.
• Diapausa embrionaria: Implantación retardada do embrión, que detén o desenvolvemento durante varios meses.
• Crías (corciños): Permanecen encamados durante unha semana tras o nacemento.

Alimentación

Herbívoro rumiante selectivo: polas, herbáceas, froitos, landras e cogomelos.

• Consumo diario: 3-4 kg de materia verde.
• Dieta base: 30% herbas, 30% follas e ramas, 30% froitos, 10% cascas.
• Variacións estacionais: Máis herbáceas en primavera/verán; máis gramíneas no outono.

Hábitat

Presente en toda a Península, agás zonas costeiras do leste.

• Preferencia: Bosques (carballeiras, faedos) e matogueiras con alimento e refuxio.
• Territorio: Entre 50 e 80 ha por individuo.
• Comportamento: Moi territorial, marcando coas cornas e substancias odoríferas.

Organización Social e Comportamento

• Estrutura: Solitarios, pero poden formar pequenos grupos (nais con crías e ocasionalmente un macho).
• Marcaxe: Territorial con vocalizacións (ladridos) e sinais olfactivos.
• Predadores: Lobos (adultos), raposos e cans asilvestrados (crías).

Relación co Ser Humano

• Especie cinexética apreciada como trofeo.
• Problemas de xestión: Danos na agricultura e aproveitamentos forestais.

Cervo Común (*Cervus elaphus*)

Características

Maior cérvido da Península Ibérica, con 500.000 exemplares en liberdade.

• Altura: 1,20-1,50 m (machos) e 1,20 m (femias).
• Lonxitude: Machos (160-220 cm), femias (160-195 cm).
• Peso: 150 kg (machos), 80-100 kg (femias).
• Pelaxe: Pardo-avermellado no verán e grisáceo no inverno. Os cervatillos presentan manchas brancas.
• Escudo anal: Branco con cola de 12-15 cm.
• Patas: Longas e fortes, con pezuñas ovoides (8 cm nos machos, 6 cm nas femias).

O Desmogue (Caída da Cornamenta)

As cornas caen en febreiro-marzo e rexeneran en catro meses, cubertas por correal.

A cornamenta é maior aos seis anos, con progresiva ramificación ata o estado adulto.

Etapas de Desenvolvemento da Cornamenta

1. 1-2 anos: Varal ou vareto (cornas pequenas).
2. 2-4 anos: Gallado (ramificadas, pero pequenas).
3. +4 anos: Veado (cornamenta grosa e ramificada).

Distribución e Hábitat

• Distribución: Presente en toda a península, agás Galicia occidental e costa levantina.
• Hábitat: Prefire bosques claros con pradeiras e zonas de pasto.

Reprodución

• Época de celo: Setembro-outubro (coñecida como a berrea).
• Comportamento: Polígamos; os machos forman haréns de femias.
• Xestación: 235 días, con nacementos en maio-xuño (1 cría por parto, raramente 2).

Alimentación

Dieta mixta:

• Herbáceas en primavera/inverno.
• Leñosas e froitos no verán/outono.
• Composición media: Cortizas (70%), herbas (25%), froitos (5%).

Organización Social e Ecoloxía

• Estrutura: Gregarios; grupos separados por sexo.
• Unidade básica: Femia con crías de ata 3 anos.
• Machos: Forman grupos xerárquicos por idade.
• Comportamento ante o perigo: As femias lideran a retirada.

Relación co Ser Humano

Especie cinexética apreciada pola cornamenta.

Poboación en semiliberdade en fincas valadas, protexendo pobos e estradas pero influíndo nos hábitos naturais.

Gamo (*Dama dama*)

Características

Dimorfismo Sexual

• Machos: 129-155 cm de lonxitude, 52-63 kg. Astas que mudan anualmente.
• Femias: 118-140 cm, 28-41 kg.

Pelaxe: Roxiza con manchas brancas no verán, desaparecendo no inverno.

Distribución e Hábitat

• Distribución: Pequenas áreas illadas.
• Hábitat: Prefiren prados, claros de bosques e zonas ribeirás.

Alimentación

Case exclusivamente herbáceas.

Ecoloxía e Reprodución

• Organización social: Grupos separados por sexo (femias con crías; machos adultos, subadultos ou xuvenís).
• Celo: En outono. Os machos establecen territorios e reúnen femias.
• Reprodución: Polígamos. Xestación de 8 meses, cunha cría por parto.

Rebezo ou Rebeco (*Rupicapra spp.*)

Orde: Artiodáctilos
Familia: Bóvidos

O xénero Rupicapra inclúe dúas especies:

• Rupicapra rupicapra: Rebezo dos Alpes e outras cordilleiras de Europa e Oriente Próximo.
• Rupicapra pyrenaica: Rebezo do suroeste europeo, presente en España.

Características Físicas

• Corpo: Marrón escuro no dorso, máis claro nos cuartos traseiros e flancos.
• Cara: Branca cun antifaz escuro característico.
• Cornos: Finos, curtos e curvados cara atrás. Nos machos son máis grosos e grandes que nas femias.
• Cola: Moi curta.
• Tamaño: 120 cm de lonxitude; 60-75 cm de altura na cruz.
• Peso: Machos 40 kg, femias 30 kg.

Alimentación

Principalmente gramíneas; no inverno incrementa o consumo de leñosas como breixos, coníferas e arbustos.

Hábitat e Distribución

• Hábitat: Vive entre o límite superior do bosque e os pastos supraforestais. Descende a zonas máis baixas no inverno, cando a neve dificulta atopar alimento.
• Distribución (Poboacións estimadas):
  • Cordilleira Cantábrica: 15.500-16.000 exemplares.
  • Pirineos: 53.000 exemplares.

Ecoloxía e Costumes

• Lonxevidade: Alta (ata 20 anos).
• Organización social: Gregarios; os machos adultos sepáranse do grupo salvo na época de celo (outubro-decembro).
• Reprodución: Apareamento con 1-2 femias por macho; xestación de 5 meses e medio con partos en maio-xuño.
• Crías: Permanecen coa nai ata os dous anos.
• Costumes: Animal de alta montaña, adaptado a terreos abruptos e altitudes de ata 3.000 metros.
• Liderado: Dentro do rabaño, a femia de maior idade lidera e alerta en caso de perigo.
• Actividade: Activo durante o día, limitando a actividade nas horas de máis calor no verán.

Evolución da Especie e Problemática

Importante regresión no século XIX, o que levou á creación do Coto Real dos Picos de Europa no século XX.

Problemas sanitarios: Sarna sarcóptica e queratoconxuntivite afectan as poboacións.

Maior problema actual: A convivencia co gando doméstico, polo risco de transmisión de enfermidades.

Cabra Montés (*Capra pyrenaica*)

Orde: Artiodáctilos
Familia: Bóvidos

Subespecies

• Capra pyrenaica pyrenaica: Bucardo, extinta nos Pirineos.
• Capra pyrenaica hispanica: Nas montañas mediterráneas.
• Capra pyrenaica victoriae: Principalmente na Serra de Gredos.
• Capra pyrenaica lusitanica: Extinta no norte de Portugal e sur de Galicia.

Descrición

Ungulado robusto de tamaño mediano, con dimorfismo sexual marcado.

• Tamaño: 90-150 cm de lonxitude, 75-100 cm de altura.
• Peso: Machos 80-100 kg, femias 30-40 kg.
• Cornos (Machos): Grosos e nodosos, en forma de "S".
• Cornos (Femias): Máis curtos e cilíndricos.
• Pelaxe: Variable estacionalmente. Canela nas femias; machos con manchas negras.

Distribución e Hábitat

• Distribución: Montañas mediterráneas da Península, con introdución noutras áreas por motivos cinexéticos.
• Hábitat: Zonas de matogueira, arboredo e áreas rochosas entre 200-3.000 metros.

Alimentación

Pascícola en pastos abundantes e ramoneadora cando escasean.

Organización Social e Reprodución

• Estrutura: Gregaria, con grupos definidos (femias e crías xuntas; machos separados salvo no celo).
• Época de celo: Novembro-decembro.
• Partos: Únicos en abril-xuño tras 150 días de xestación.

Problemática

A alteración do hábitat e a presión cinexética ameazan a súa continuidade.

Muflón Europeo (*Ovis musimon*)

Orde: Artiodáctilos
Familia: Bóvidos

Características

• Tamaño: 120-145 cm de lonxitude, 70-80 cm de altura.
• Peso: 35-60 kg.
• Dimorfismo sexual: Os machos teñen cornos en espiral e unha “sela” branca no lombo.
• Pelaxe: Pardo-avermellada máis escura no inverno.
• Muda: Dúas mudas de pel ao ano.

Distribución e Hábitat

• Orixe: Orixinario de Córcega, introducido na Península en 1974.
• Poboacións destacadas: Cuenca, Montes de Toledo, Serra de Andúxar e Galicia (Montes do Xares e Invernadoiro).
• Hábitat: Zonas montañosas, ecotóns entre pastos e bosques. Problemas de adaptación en zonas con neve prolongada.

Alimentación e Ecoloxía

• Dieta: Herbívoro con dieta diversa: herbáceas, gramíneas, landras, castañas e liques.
• Actividade: Diúrna.
• Organización social: Viven en mandas xerarquizadas lideradas por unha femia; machos solitarios ou en pequenos grupos.
• Reprodución: Celo en outubro-decembro; partos en marzo-abril tras 5,5 meses de xestación.

Problemática Ambiental

Especie introducida con impacto negativo na flora e fauna autóctonas.

Problemas de endogamia e transmisión de enfermidades.

Muflón do Atlas ou Arruí (*Ammotragus lervia*)

Familia: Bóvidos

Características

• Tamaño (Machos): Ata 1,5 metros e 110 cm de altura, cun peso de ata 145 kg.
• Tamaño (Femias): Máis pequenas (ata 65 kg).
• Dimorfismo sexual: Ambos presentan cornos curvados, maiores nos machos.
• Pelaxe: Avermellada parda, con mancha branca no dorso; pelo máis longo no inverno.

Hábitat e Distribución

• Hábitat: Especie de montaña en climas secos e semidesérticos.
• Orixe: Norte de África.
• Distribución en España: Introducido en Serra Espuña (Murcia) en 1970, expandíndose rapidamente.

Ecoloxía

• Dieta: Baseada en froitos, pastos frescos, herbas e follas.
• Organización social: Viven en rabaños mixtos dirixidos por femias.
• Reprodución: Celo con combates entre machos; xestación de 5 meses e partos dunha cría.

Problemática Ambiental

A alta taxa de natalidade e a ausencia de predadores favorecen a súa expansión.

Xera competencia alimentaria con especies autóctonas e impacto sanitario pola transmisión de enfermidades.