A Descolonización Global: Transformacións Históricas e Desafíos Post-Imperiais

Ao rematar a Segunda Guerra Mundial, produciuse a descolonización, é dicir, a independencia das colonias asiáticas e africanas. A guerra cambiou a orde colonial vixente en 1939. As metrópoles europeas, como Reino Unido, Francia ou os Países Baixos, sufriron derrotas fronte ao Eixo, especialmente ás mans do Xapón en Asia, o que puxo en dúbida a súa suposta superioridade e debilitou a súa autoridade.

O Impulso Nacionalista e o Dereito á Independencia

Os movementos nacionalistas, que xa existían antes da guerra, fortalecéronse ao participar na resistencia contra os novos ocupantes. Os seus líderes gañaron prestixio e lexitimidade, converténdose en referentes fronte aos antigos gobernos coloniais. Así, ao remate da guerra, a denuncia da explotación colonial fíxose máis forte e comezou a asociarse a democracia co dereito á independencia. Nalgúns casos, como en Alxeria ou Vietnam, esta loita enfrontouse á oposición directa das metrópoles. Os movementos de liberación contaron con líderes carismáticos, como Nehru, Gandhi, Ho Chi Minh e Sukarno en Asia, e Nasser, Senghor ou Lumumba en África.

Vías da Descolonización: Negociación ou Conflito Armado

Os procesos de descolonización realizáronse principalmente por dúas vías:

• Negociación e pacto: Opción preferida polo Reino Unido. Aínda que houbo algúns conflitos armados, este método permitiu manter certas relacións de colaboración coas antigas colonias, dando lugar á creación e expansión da Commonwealth. Non obstante, en casos como o de India e Paquistán, xurdiron enfrontamentos entre os novos estados.
• Loita armada: Usada nas colonias de Francia, Holanda, Bélxica ou Portugal, onde as metrópoles se resistiron a conceder a independencia. Isto provocou guerras e conflitos violentos, deixando relacións moi tensas entre os novos estados.

Casos Emblemáticos da Descolonización

A Independencia da India: Un Modelo de Loita Pacífica e Partición

Na India, a Xoia da Coroa do Imperio Británico, xurdiu un forte movemento independentista liderado polo Partido do Congreso, con amplo apoio popular e das elites hindús. Baixo a influencia de Gandhi, promoveuse a loita pacífica e a desobediencia civil contra o dominio británico. A autonomía concedida en 1935 non satisfeceu as aspiracións nacionais, pero reforzou o movemento. A campaña “Marchade da India” levou á ilegalización do partido en 1942.

Mentres o Partido do Congreso defendía unha India unida, a Liga Musulmá quería un Estado musulmán separado. En 1947, co laborista Clement Attlee no poder e nun contexto de fortes protestas, negociouse a independencia e creáronse dous Estados: a Unión India e Paquistán. A partición causou desprazamentos masivos e violencia, na que mesmo Gandhi foi asasinado. India converteuse en república democrática en 1950, e Paquistán, dividido en dúas partes, en república islámica en 1956. En 1971, trala guerra civil, Paquistán Oriental independizouse e naceu Bangladesh.

O Conflito Palestino-Israelí: Orixes e Persistencia

Tras o Holocausto, os xudeus europeos quixeron crear un Estado propio en Palestina, territorio que consideraban a súa terra histórica. A ONU propuxo en 1947 a partición do territorio entre un Estado xudeu e un Estado palestino, pero os palestinos rexeitárona. En 1948, Israel proclamou a súa independencia, o que provocou a primeira guerra árabe-israelí. Israel gañou e ocupou máis territorios, o que agravou o conflito. A situación empeorou coa ocupación de novos territorios e a exclusión dos palestinos, que levou á creación de campos de refuxiados e ao estalido das Intifadas (levantamentos palestinos). En 1988 proclamouse de forma unilateral o Estado palestino.

En 1993 asináronse os Acordos de Oslo, que recoñecían á Autoridade Nacional Palestina, pero o proceso de paz non chegou a bo porto. A radicalización de grupos como Hamás, unido á represión e exclusión, perpetúa un conflito aínda sen solución, que segue sendo un dos principais focos de tensión mundial.

As Consecuencias da Descolonización: Desafíos e Novas Dependencias

O Neocolonialismo: Novas Formas de Dominación Económica

O neocolonialismo refírese ás novas formas de dependencia económica, cultural e política que sufriron moitos países tras acadar a independencia. Aínda que lograron a soberanía política, os estados recentemente independizados tiveron grandes dificultades para superar a herdanza colonial, estabilizar a súa sociedade, crear un sistema político representativo e integrarse no mercado mundial.

Os países ricos, incluídas as antigas metrópoles, seguiron influíndo neses estados, controlando que producisen sobre todo alimentos, materias primas (como ferro ou cobre) e enerxía (petróleo). Esta especialización fixo que os países occidentais fosen os principais compradores deses produtos, mentres que os países pobres apenas importaban produtos occidentais, que ademais eran máis caros e elaborados.

Este intercambio desigual agravouse coa necesidade de importar tecnoloxía, que tiña custos moi altos. Para financiar isto e cubrir o déficit comercial, os países recorreron a empréstitos, o que xerou unha forte dependencia financeira e un ciclo de endebedamento que impediu o desenvolvemento autónomo e sostible destas nacións.

Inestabilidade Política e Conflitos Internos nos Novos Estados

Os novos estados descolonizados atoparon grandes dificultades para consolidar os seus réximes políticos. Por unha banda, sufriron a inxerencia occidental, que impuxo políticas favorables aos seus intereses e mesmo apoiou golpes militares, moitas veces coa complicidade das elites locais. Por outra, moitos dos réximes democráticos iniciais derivaron en sistemas autoritarios, con partido único, concentración de poder e uso da violencia para manterse.

Esta situación provocou inestabilidade política, debilitou os estados e impediu o funcionamento do parlamentarismo. Ademais, os conflitos étnicos e relixiosos agravaron os problemas, levando a guerras internas e movementos revolucionarios que tampouco lograron estabilidade política.

A Influencia da Guerra Fría e o Xurdimento de Réximes Islámicos

Durante a Guerra Fría, os conflitos foron alentados polas grandes potencias, que interviñeron para ampliar a súa influencia, impulsaron os intereses militares e favoreceron o comercio de armas.

Como resposta ao fracaso do desenvolvemento e á corrupción dos réximes poscoloniais, desde os anos 1980 apareceron os primeiros réximes islámicos, como en Irán, que se multiplicaron nos anos 1990. Estes rexeitan a influencia occidental e promoven unha sociedade teocrática, baseada no fundamentalismo relixioso islámico, co obxectivo de moralizar a política.