Dereito do Traballo: Evolución e Conceptos Clave en Galicia

O Traballo Dependente

O Dereito do Traballo non regula calquera tipo de traballo humano, senón só o que orixinalmente se chamaba traballo asalariado e que logo acabou denominándose traballo subordinado ou dependente. O Estatuto dos Traballadores xa non utiliza esta expresión tradicional de traballo dependente, pero pretende delimitar este peculiar tipo de traballo humano de dous modos distintos e complementarios.

En primeiro lugar, mediante a definición positiva do tradicionalmente traballo dependente, ao afirmar no seu artigo 1.1 que quen realizan este tipo de traballo son os traballadores que voluntariamente presten os seus servizos retribuídos por conta allea e dentro do ámbito de organización e dirección doutra persoa, física ou xurídica, denominada empregador ou empresario.

E en segundo lugar, perfilando negativamente ou por exclusión os contornos do traballo dependente, mediante a indicación de que concretos tipos de traballo humano non resultan comprendidos na súa definición. Estes concretos traballos excluídos do seu ámbito de aplicación aparecen mencionados no seu artigo 1.3 e na súa disposición final primeira. Concretamente, cinco son os traballos excluídos (as prestacións persoais obrigatorias, os traballos familiares, os traballos realizados a título de amizade, benevolencia ou boa veciñanza, o traballo prestado en réxime de dereito administrativo e o traballo por conta propia).

O Traballo Asalariado Industrial: O Problema da Cuestión Social

A substitución das relacións feudais de produción polo sistema de produción capitalista, baseado no ideario individualista, na liberdade de produción, comercio e traballo, e no sistema de clases sociais, implicaba a desvinculación e liberalización da man de obra, pero tamén certo proceso de deshumanización nas condicións de vida e traballo dos proletarios, tendo en conta que a regulación xurídica do intercambio do traballo por salario era froito dun acordo de vontades entre particulares supostamente iguais e na que o Estado se abstiña de intervir.

Pero, realmente, esta igualdade formal entre as partes constituirá unha función de desigualdade substancial entre estas. E é que, aínda que a liberdade e igualdade das partes na determinación do contido do contrato implicaba que as condicións de traballo se fixasen, segundo o dogma liberal, polo puro consentimento de patróns e obreiros, o xogo das leis de mercado encargábase contrariamente de baleirar de contido aquelas formulacións igualitarias, dado que ditas condicións, ante a inhibición do Estado, eran impostas unilateralmente polos fabricantes, de tal modo que os traballadores, tendo en conta o exceso de man de obra xerado polo fenómeno do maquinismo, víanse obrigados a aceptar xornadas de traballo de sol a sol, salarios irrisorios e non sempre en metálico, pésimas condicións de hixiene e seguridade no traballo e, en fin, a carga derivada da actualización do risco da perda de rendas de traballo nos casos de imposibilidade de traballar por enfermidade, accidente ou vellez.

Esta situación xeneralizada de explotación e desprotección dos traballadores —realmente penosa— foi causa da aparición de dous cruciais procesos históricos, indispensables para coñecer o nacemento do Dereito do Traballo:

1. A organización e mobilización do proletariado industrial (movemento obreiro) a partir da conciencia de clase, que articula unha reacción de autotutela colectiva dos propios traballadores fronte á súa inxusta situación.
2. A intervención do Estado no problema social a través dunha lexislación protectora do traballo asalariado (lexislación obreira).

O Dereito do Traballo Durante a Ditadura de Primo de Rivera

Iníciase o proceso de sistematización normativa do Dereito do Traballo durante a Ditadura de Primo de Rivera, mediante a promulgación do Real Decreto-Lei de 23 de agosto de 1926, polo que se aprobaba o Código de Traballo.

Como sinalaba a súa exposición de motivos, tratábase dunha norma que constituía por primeira vez un texto legal, no que aparecen, debidamente estruturadas e formando un harmónico conxunto, importantes disposicións que rexen a vida social do noso pobo e, concretamente, dun código, no que se ofrece un conxunto de preceptos predominantemente substantivos, relativos a materias homoxéneas, e con carácter de permanencia, como son: o contrato de traballo; a súa modalidade o de aprendizaxe; os accidentes do traballo como posible efecto ou consecuencia do risco profesional dentro do contrato, e os tribunais industriais en calidade de órganos encargados da aplicación e interpretación do Dereito (precisamente o seu amplo e variado contido xustificaba a súa estrutura, pois este Código de Traballo dividíase en catro libros).

Pero o código non abarcaba todo o Dereito do Traballo, era parcial, na medida en que deixaba intencionadamente vixentes todos os demais textos do dereito obreiro que non lle afectasen. Este dereito destinado a vagar fóra parecía aludir non só ás normas vixentes até este momento sobre o retiro obreiro, paro forzoso, xornada de traballo e folgas e coligacións, senón tamén ás aprobadas con posterioridade.