O Declive da Monarquía Absoluta en España: Carlos IV e a Guerra da Independencia

Introdución ao Contexto Histórico

Esta composición analiza a profunda crise da monarquía absoluta española na primeira metade do século XIX (1808-1814), centrándose no reinado de Carlos IV (1788-1808) e as súas repercusións. Para iso, baséase en tres documentos de fonte primaria: o primeiro e o terceiro de carácter xurídico, e o segundo de carácter político.

O Reinado de Carlos IV (1788-1808): Crise e Conflitos

Características do Monarca e Inicio da Crise

Carlos IV caracterizábase polo seu carácter débil e a súa dependencia do aconsellamento no goberno da súa muller, María Luísa de Parma, feito que foi obxecto de burlas e críticas. O seu reinado estivo marcado por grandes dificultades e cambios derivados da Revolución Francesa (1789), o que provocou unha crise progresiva da monarquía tradicional española.

Política Exterior e Ascenso de Godoy

Co obxectivo de afastar os posibles perigos cara ao sistema oficial, Carlos IV inicialmente apoiou os ilustrados reformistas. Non obstante, os gastos derivados das guerras levaron á necesidade de reformas para incrementar os ingresos. As noticias procedentes de Francia desde 1789 tiveron un forte impacto en España, derivando na Guerra dos Pireneos a partir de 1793, tras a execución de Luís XVI. Francia saíu vencedora deste conflito, e Manuel Godoy asinou a Paz de Basilea (1795).

Posteriormente, España volveu á alianza con Francia contra Inglaterra a través do Tratado de San Ildefonso (1796), buscando facer fronte ás ameazas de Gran Bretaña sobre o comercio americano.

Manuel Godoy, nomeado ministro en 1792, converteuse no máximo responsable da política da Coroa desde 1800. As súas actuacións, porén, xeraron a oposición de numerosos grupos e personalidades.

A Alianza Francesa e o Tratado de Fontainebleau

Como precedentes do enfrontamento con Portugal, atopamos que desde 1799 a política exterior española quedou supeditada aos intereses de Francia. Destacan a vitoria fronte a Portugal na Guerra das Laranxas (1801) e a catástrofe naval de Trafalgar (1805), que debilitou significativamente a armada española.

Todo isto derivou nun bloqueo continental contra Gran Bretaña por parte de Francia, o que levou máis tarde á sinatura do Tratado de Fontainebleau (1807), motivado polo incumprimento de Portugal de adherirse ao bloqueo.

Neste tratado acordábase o reparto de Portugal en tres divisións: o norte para España, o centro para Francia e o sur para Godoy. Ademais, autorizábase o paso das tropas francesas por territorio español, como se especifica no artigo 1 do primeiro documento: “Un cuerpo de tropas imperiales francesas (...) entrará en España y marchará en derechura a Lisboa”.

As Abdicacións de Baiona e o Reinado de Xosé I

O Motín de Aranjuez e a Crise Dinástica

A acumulación de títulos e poder por parte de Godoy provocou un profundo resentimento en Fernando, o príncipe de Asturias e futuro rei. O partido fernandino dedicouse a desprestixiar o valido dos reis, e a presenza de tropas francesas xerou un forte malestar popular. Esta tensión culminou co o Motín de Aranjuez (17 de marzo de 1808), que forzou a abdicación de Carlos IV no seu fillo Fernando VII.

As Abdicacións de Baiona

Os sucesos de Aranjuez revelaron a Napoleón a decadencia da monarquía española. Aproveitando a situación, Napoleón reuniu en Baiona os membros da familia real española. Alí, Fernando VII devolveu a coroa ao seu pai, e este, á súa vez, cedeu os seus dereitos a Napoleón. Este último nomeou o seu irmán Xosé Bonaparte como rei de España, converténdose así en Xosé I. Este suceso crucial coñécese como as Abdicacións de Baiona e está representado no segundo documento.

Posteriormente, Napoleón convocou unha asemblea na que se aprobou a Constitución de Baiona (1808), un texto que supuña unha clara ruptura coa tradición do Antigo Réxime.

O Reinado de Xosé I: Desafíos e Reformas

O reinado de Xosé I en España estivo marcado por grandes dificultades:

• O país atopábase inmerso nunha guerra constante.
• Os intentos anexionistas de Napoleón ameazaban a integridade territorial.
• O rei enfrontouse ao desprezo xeneralizado das masas populares.

A pesar destas adversidades, Xosé I impulsou importantes reformas, seguindo a liña do reformismo ilustrado, aínda que sen unha eficacia práctica significativa debido ao contexto bélico. Entre as súas medidas destacaron:

• A supresión dos dereitos señoriais.
• A redución das ordes relixiosas masculinas.
• A eliminación das aduanas interiores.
• Unha maior liberdade económica.
• A creación de escolas.
• A transformación urbanística de Madrid.
• A centralización e racionalización da administración mediante a división do país en prefecturas.

Xosé I apoiouse nos afrancesados, unha minoría de españois que viron na nova dinastía a oportunidade de modernizar o país. Non obstante, as sucesivas derrotas das tropas francesas forzaron a saída de Xosé I de España.

A Guerra da Independencia (1808-1814)

O Levantamento Popular e a Organización das Xuntas

A insurrección popular do Dous de Maio de 1808 en Madrid e a brutal represión francesa provocaron a sublevación xeral en toda España (como se reflicte no documento 3: “a poboación de Madrid sublevouse”). Tras estes sucesos, xurdiron novas institucións de goberno: as xuntas locais, dirixidas polas elites e apoiadas polo pobo. Estas xuntas fundamentaban a súa lexitimidade na vontade popular e colectiva de defensa do país.

As xuntas locais, á súa vez, reuníronse baixo a autoridade dun número reducido de xuntas supremas provinciais. Finalmente, as xuntas provinciais constituíron a Xunta Suprema Central Gobernativa de España e Indias en setembro de 1808, que convocou as Cortes para o 1 de marzo de 1810.

Fases do Conflito

A defensa do territorio foi asumida polas masas populares, dirixidas por nobres e clero, predominando un forte patriotismo defensor dos valores de Fernando VII. O enfrontamento desenvolveuse en tres fases principais:

1. Primeira fase (maio-novembro de 1808): Caracterizada por un intento de ocupación francesa que resultou fallido debido ao levantamento popular e á resistencia inicial.
2. Segunda fase (novembro de 1808-xaneiro de 1812): Predominio do dominio francés, aínda que España continuou resistindo fronte á invasión mediante a guerra de guerrillas.
3. Terceira fase (xaneiro de 1812-marzo de 1814): Produciuse un repregamento francés e unha ofensiva hispano-inglesa. Finalmente, as tropas francesas abandonaron a península co triunfo das forzas españolas e británicas.

Repercusións Políticas

A Guerra da Independencia tivo profundas repercusións políticas, destacando o triunfo liberal coa promulgación da Constitución de Cádiz de 1812. Non obstante, este avance foi efémero, xa que se produciu a posterior volta ao absolutismo co regreso de Fernando VII en 1814.