A Construción da Democracia no Século XIX: Conflitos e Converxencias co Liberalismo

O Proxecto Democrático no Século XIX

É necesario contextualizar a democracia. É produto dun determinado contexto histórico. É necesario distinguila do liberalismo, porque no século XIX liberalismo e democracia son dous conceptos moi diferentes e incluso enfrontados. Non obstante, hoxe vivimos no que chamamos “democracia liberal”. A transición entre liberalismo e democracia fíxose, na maior parte dos países, dunha forma diferente á transición do Antigo Réxime ao liberalismo. Para estudala, utilizaremos catro perspectivas.

1. Aproximación Ideolóxica

A democracia non ten ambicións filosóficas, a diferenza do liberalismo. É un proxecto político.

A Soberanía

A democracia comparte co liberalismo o tratamento da soberanía nacional. Pero adxectívaa doutra maneira, como “soberanía popular”, o que constitúe unha diferenza de carácter práctico. É unha forma de soberanía nacional que na práctica é exercida por todos os cidadáns sen exclusións políticas. O liberalismo exclúe unha parte da poboación que a democracia xa non exclúe. Para chegar a esta soberanía, hai que tratar a cuestión da cidadanía, unha “invención” do liberalismo, pero só no ámbito civil. A democracia engádelle o ámbito político, é dicir, universaliza a cidadanía política.

Tamén comparte a defensa de dous grandes conceptos, a igualdade e a liberdade, pero introducindo unha perspectiva diferente na súa concepción e na práctica. O liberalismo achega unha perspectiva individual, con ámbitos independentes e cunha solución xurídica (“todos somos libres e iguais ante a lei”). Pola contra, a democracia vai un paso máis aló, contemplando a igualdade desde unha perspectiva socioeconómica. A partir desta visión, obsérvase unha relación entre igualdade e liberdade que o liberalismo descoñece, porque para este eran ámbitos diferentes. Non obstante, agora son ámbitos vinculados. De aí, a necesidade democrática de ir máis aló dunha solución xurídica, aplicando políticas correctoras.

Con esta forma de entender as cousas, á democracia cústalle conseguir un equilibrio entre igualdade e liberdade. Cando percibimos, en función dunha concepción socioeconómica, unha vinculación entre liberdade e igualdade, hai que buscar o seu equilibrio. A aplicación dunha perspectiva socioeconómica na cuestión da igualdade fainos ver que hai desigualdade; polo tanto, hai que pensar en corrixilas, articulando mecanismos de redistribución da riqueza no ámbito económico. Pero todo isto significa atacar a liberdade porque no catálogo de liberdades, un capítulo fundamental é a liberdade económica (produción, contratación, comercio, respecto á propiedade privada, etc.). Establecer un equilibrio entre ambos é, pois, moi difícil.

Se lle damos primacía á liberdade individual, o que significa unha escasa corrección da desigualdade. Aquí xorde a democracia liberal, un intento de establecer un equilibrio entre liberdade e igualdade que, na práctica, acaba dándolle a primacía ás liberdades individuais, onde a liberdade pesa máis que a igualdade.

Se lle damos primacía á igualdade socioeconómica, non se respectará suficientemente a liberdade individual. Isto, na historia do século XIX, derivou no socialismo, o cal non garda relación coa democracia.