Conceptos Fundamentais de Xeografía: Termos Esenciais e Definicións

Conceptos Fundamentais de Xeografía

A continuación, preséntase un glosario con termos esenciais para comprender a xeografía, as súas ramas, ferramentas e a organización do territorio.

Ramas e Conceptos Xerais da Xeografía

• Xeografía: Ciencia que estuda a Terra, os seus elementos naturais (relevo, clima, ríos, solos, vexetación) e as transformacións causadas pola acción humana (como as cidades ou as actividades económicas). É unha ciencia interdisciplinaria e socialmente comprometida.
• Xeografía física: Rama que se centra no estudo dos elementos naturais do planeta, como o relevo, os mares, a atmosfera, a vexetación e os solos. Busca comprender os procesos naturais que forman as paisaxes terrestres.
• Xeografía humana: Analiza a poboación humana, a súa distribución, densidade e as actividades humanas, así como os seus impactos no medio ambiente e no territorio. Estuda as interaccións entre os seres humanos e o seu contorno.
• Xeomorfoloxía: Ciencia que investiga a orixe, evolución e formación do relevo terrestre, como montañas, vales e ríos. Estuda os procesos que dan forma ao terreo, como a erosión ou a actividade tectónica.
• Climatoloxía: Ciencia que analiza os climas e as súas características, como a súa distribución e as influencias que teñen na biosfera. Estuda tamén os cambios climáticos a longo prazo e o seu impacto.
• Hidrografía: Disciplina que estuda os corpos de auga da Terra, como mares, océanos, ríos e lagos. Analiza a súa distribución, características e os movementos das masas de auga no planeta.
• Bioxeografía: Rama que estuda a distribución de especies animais e vexetais na Terra e as causas que explican esa distribución, tanto no presente como na súa evolución ao longo do tempo.

Ferramentas e Tecnoloxías Xeográficas

• Ortofoto: Fotografía aérea ou satelital que foi corrixida xeometricamente para eliminar distorsións, mantendo unha escala constante en toda a imaxe. Úsase para crear mapas precisos e analizar territorios.
• Sistema de Información Xeográfica (SIX): Ferramenta informática que permite recoller, organizar e analizar datos xeográficos sobre a Terra, como cidades ou ríos. Facilita a creación de mapas e a toma de decisións baseadas no territorio.
• Mapa topográfico: Representación detallada da superficie terrestre, que mostra o relevo, a hidrografía e elementos naturais e humanos mediante curvas de nivel e outros símbolos. Permite analizar a estrutura do terreo e calcular altitudes ou distancias.

Organización Territorial

• Comunidade Autónoma: Entidade territorial con capacidade de autogoberno, formada por unha ou varias provincias, que ten competencias para gobernar e lexislar sobre certos temas dentro do seu territorio.
• Provincia: Unidade territorial que agrupa varios municipios e está gobernada por unha Deputación Provincial. Ten funcións de coordinación e prestación de servizos que afectan a varios municipios.
• Municipio: A unidade básica de organización territorial en España, composta por un concello e gobernada por concelleiros elixidos pola cidadanía. Presta servizos básicos á súa poboación, como auga, lixo e alumeado público.
• Parroquia: Unidade territorial eclesiástica que ten orixe na Idade Media e foi clave para a organización social e administrativa en Galicia. Aínda que non ten competencias administrativas, conserva un gran valor cultural e identitario.

Conceptos de Xeografía Física e Xeomorfoloxía

• Aluvión: Depósito de materiais como area, grava e lodo, arrastrados por correntes de auga. Fórmanse en canles de ríos, chairas de inundación e deltas, e están relacionados cos procesos de erosión, transporte e sedimentación fluvial.
• Meseta: Superficie plana ou levemente inclinada situada a alta altitude (xeralmente por encima dos 500 m). Na Península Ibérica, a Meseta Central ocupa a maior parte do territorio, e a súa orixe está ligada á elevación tectónica e á erosión de antigas cordilleiras.
• Tectónica de placas: Teoría xeolóxica que explica a deriva continental e a formación de fenómenos xeolóxicos como montañas, terremotos e volcáns. As placas tectónicas, que son grandes bloques ríxidos, móvense lentamente sobre a astenosfera e causan cambios na litosfera.
• Glaciar: Masa de xeo formada pola acumulación de neve en zonas de montaña. O seu movemento erosiona o terreo, creando vales en "U" e outras formas como morenas, e tivo un gran impacto no modelado do relevo durante o Cuaternario.
• Ría: Entrante costeiro formado cando o mar invade un val fluvial, debido á subida do nivel do mar ou ao afundimento tectónico. Nas rías galegas, a súa orixe está vinculada á inclinación da Meseta cara ao oeste durante o Cenozoico.
• Zócolo: Superficie antiga formada pola erosión das cordilleiras hercinianas do Paleozoico. Consiste en rochas duras como granito e cuarcita, e pode sufrir rexeneración ou fracturación durante procesos tectónicos, formando horsts e grabens.
• Cordilleiras de pregamento: Grandes montañas formadas polo pregamento de sedimentos durante a oroxénese alpina. Exemplos son os Pireneos e a Cordilleira Bética. Estas cordilleiras presentan fortes pendentes e formas escarpadas debido á súa recente formación.
• Concas sedimentarias: Zonas deprimidas cheas de sedimentos acumulados de orixe mariña e continental. Na Península Ibérica, divídense en concas de zócolo e depresións prealpinas, e presentan relevos modelados pola erosión diferencial.
• Marisma: Terreo baixo e pantanoso nas costas, alimentado por sedimentos mariños e fluviais, que queda inundado polas mareas. As marismas son ecosistemas ricos en biodiversidade e serven como áreas de cría para peixes e aves acuáticas.
• Acuífero: Depósito de auga subterránea almacenada entre materiais permeables como areas e calcarias. A súa formación está asociada a terras kársticas e é fundamental para o abastecemento de auga en zonas insulares, aínda que sofre de sobreexplotación e contaminación.