Conceptos Esenciais da Literatura e Lingua Galega: Idade Media, Rexurdimento e Sociolingüística

LITERATURA E LINGUA GALEGA: CONCEPTOS FUNDAMENTAIS

Literatura Galego-Portuguesa (Séculos XII-XIV)

Identificación da Época

• Séculos XII a XIV.
• Composicións en galego-portugués (lingua da lírica culta).
• Forte influencia da poesía trobadoresca provenzal.

Xéneros Principais das Cantigas

1. Cantigas de Amigo

   • Voz: feminina.
   • Tema: ausencia do amado, queixa, espera.
   • Espazo: natureza (ríos, mares...).
   • Recursos: refráns, paralelismos, leixa-prén.
   • Exemplo: Martín Codax.

2. Cantigas de Amor

   • Voz: masculina.
   • Concepto: amor cortesán (dama inaccesible).
   • Tema: coita amorosa, submisión.
   • Estilo: refinado e culto.
   • Exemplo: Xoán Airas de Santiago.

3. Cantigas de Escarnio e Maldicir

   • Obxectivo: burla ou crítica.
   • Escarnio: crítica indirecta, uso da ironía.
   • Maldicir: crítica directa, ofensiva.
   • Temática: crítica social, política e moral.

Como Recoñecer Cada Tipo de Cantiga

• Amigo: Voz feminina, ton triste e melancólico, tema do amor perdido ou esperado.
• Amor: Voz masculina, ton sufrido e submiso, tema do amor non correspondido.
• Escarnio: Voz variada, ton irónico e sutil, crítica indirecta (dobres sentidos).
• Maldicir: Voz variada, ton violento e directo, insulto claro e agresivo.

Características Técnicas das Cantigas

• Refrán: verso que se repite ao final das estrofas.
• Paralelismo: repetición de estrutura sintáctica.
• Leixa-prén: repetición cun verso intercalado.
• Musicalidade: acompañadas de música (voz + instrumento).
• Métrica regular, coplas curtas.

Autores Destacados

• Martín Codax: coñecido polas súas cantigas de amigo (orixinario de Vigo).
• Pero Meogo: referencias á natureza e á relixión.
• Airas Nunes, Xoán Airas: cultivaron as cantigas de amor.
• Afonso X o Sabio: tamén cultivou o xénero de escarnio.

Rosalía de Castro e o Rexurdimento

Identificación

• Século XIX (Época do Rexurdimento).
• Figura clave do renacemento da lingua e cultura galega.

Obras Principais

1. Cantares Gallegos (1863)

   • Primeira gran obra en galego do século XIX.
   • Revalorización da identidade e da fala do pobo.
   • Lingua sinxela, popular, con tons líricos e irónicos.

2. Follas Novas (1880)

   • Tono máis íntimo e reflexivo.
   • Temas: tristeza, soidade, crítica social.
   • Lingua máis persoal e complexa.

Temas Recorrentes e Estilo

• Temas: inxustiza e miseria do campesiñado; a emigración como drama colectivo; amor, tristeza, morte; valor da lingua galega.
• Estilo: uso da lingua popular con dignidade; tons melancólicos e combativos; presenza da voz feminina con forza; forte carga emocional e crítica social.

Sociolingüística Galega

Conceptos Clave

Diglosia

• Situación onde dúas linguas conviven, pero unha ten máis prestixio ca outra.
• En Galicia: o castelán é a lingua de poder, mentres que o galego é familiar ou informal.
• Resultado: perda de falantes, prexuízos, abandono do galego.

Normalización Lingüística

• Conxunto de accións para potenciar o uso do galego.
• Implica o uso nos medios, escolas e administración.
• Apoiada por leis que protexen o galego (Estatuto de Autonomía, Lei de Normalización).

Plurilingüismo

• Convivencia de varias linguas nunha sociedade (Galicia: galego, castelán e, ás veces, inglés).

Obxectivo da Normalización

• Que o galego sexa usado con naturalidade e en igualdade.
• Facer que se use en todos os ámbitos: educativo, laboral e público.

Termos Específicos

• Prexuízo lingüístico: ideas negativas sobre unha lingua.
• Desgaleguización: perda da lingua propia por presión doutra.
• Rexurdimento: recuperación da identidade galega no século XIX.

Gramática Galega

Modo Indicativo (Verbo Cantar)

Presente

• canto
• cantas
• canta
• cantamos
• cantades
• cantan

Pretérito Perfecto

• cantei
• cantaches
• cantou
• cantamos
• cantastes
• cantaron

Pospretérito (Condicional)

• cantaría
• cantarías
• cantaría
• cantaríamos
• cantariades
• cantarían

Adxectivos e os seus Graos

Grao Positivo

• Describe sen comparar.
• Ex: bonito, alto, rápido.

Grao Comparativo

• Compara dúas cousas ou persoas.
• Superioridade: máis ___ ca (ex: máis alto ca Xoán).
• Igualdade: tan ___ coma (ex: tan intelixente coma ela).
• Inferioridade: menos ___ ca (ex: menos simpático ca ti).

Grao Superlativo

• Indica grao máximo.
• Relativo: o máis ___ de (ex: o máis rápido da clase).
• Absoluto: moi ___ / sufixo -ísimo (ex: fortísimo, felicísimo, moi fermoso).