Conceptos Clave en Filosofía: Poder, Democracia e Realidade

O Poder

• O poder defínese de varios modos: poder político.
• Legalidade vs. Lexitimidade: Quen ostenta o poder debe xustificar a súa lexitimidade con argumentos.
• Teorías da lexitimidade do poder: Ortega y Gasset (cosmocéntrica, teocéntrica, antropocéntrica).

Teorías Cosmocéntricas

• Aristóteles: Sociedades humanas rexen por leis naturais.
• As persoas deben desempeñar funcións segundo a súa natureza (libre/escravo).

Teorías Teocéntricas

• Bossuet: Fundamento divino do poder.
• Defende o poder monárquico absoluto.
• Os reis son ministros de Deus.

Teorías Antropocéntricas

• Idade Media / Renacemento: O poder baséase na vontade racional dos seres humanos.
• Xorde a idea de pacto ou contrato social para crear o Estado (con leis e autoridades comúns).
• Hobbes: O home é un lobo para o home. Perde liberdade individual para gañar seguridade. Defende o absolutismo.
• Locke: Democrático liberal. Primacía do individuo e a liberdade. O Estado debe garantir dereitos naturais (vida, liberdade, propiedade).
• Rousseau: Democracia directa e social. Os individuos perden liberdade individual pero gañan liberdade política ao obedecer leis que eles mesmos crean.

Legalidade e Lexitimidade

• Legalidade: Dereito positivo, leis dunha comunidade nun tempo concreto.
• Lexitimidade: Baséase en valores morais para que unha lei sexa considerada xusta (obxectivo, universal, intemporal).
• Implica revisar o concepto de natureza humana.

Dereitos Humanos

• Proclamados o 10/12/1948.
• Recollen a tradición dos dereitos civís, políticos e sociais.
• A persoa é un fin en si mesma, posúe valor e dignidade intrínseca.

A Democracia

Definición e Regras da Democracia

• Definición de democracia.
• Condicións necesarias para falar de democracia (se non se cumpren, non hai democracia):
  • Todos teñen dereitos políticos.
  • O voto ten igual valor para todos.
  • Ser libre para votar segundo a propia opinión.
  • Ser libre por ter alternativas reais (pluralismo político).
  • Principio da maioría numérica.
  • Non limitar os dereitos das minorías.

Estado de Dereito

• Todo Estado ten leis, pero non todos son Estados de Dereito.
• Un Estado de Dereito é un Estado sometido á lei.
• Características:
  • Imperio da lei (a lei como expresión da vontade xeral).
  • División de poderes (lexislativo, executivo, xudicial).
  • Legalidade da administración (a administración tamén está sometida á lei).
  • Garantía dos dereitos e liberdades fundamentais.

Democracia Social

• Xorde no século XX (fronte ao Estado mínimo do XIX).
• Impulsa políticas sociais debido ás loitas obreiras do XIX.
• Busca un Estado de benestar.
• Garante dereitos sociais:
  • Prestacións económicas.
  • Servizos xerais gratuítos (educación, sanidade).
  • Políticas de axuda a colectivos vulnerables.

Preguntas Filosóficas

¿Que fai que unha pregunta sexa filosófica?

• Son radicais (van á raíz dos problemas).
• Cuestionan o evidente.
• Buscan razóns e fundamentos.
• Son universais (afectan a todos os seres humanos).
• Son abertas (non teñen unha única resposta definitiva).
• Buscan respostas, pero o proceso de busca é fundamental.
• Xorden da necesidade de dar sentido á nosa experiencia.

¿Que preguntamos cando preguntamos polo sentido?

• Está relacionada co significado.
• Implica:
  • Comprensión/Significado: Buscar causas ou razóns.
  • Conexión: Relacionar distintos aspectos da experiencia.
  • Finalidade/Dirección: Atopar un propósito ou obxectivo.
  • Valor: Reflexionar sobre o valor das cousas e conceptos (mesmo cando as palabras perden forza).

Teorías Metafísicas

Teorías Materialistas

• Buscan un principio ou substrato último material da realidade.
• Exemplos de principios propostos:
  • Tales: Auga.
  • Anaxímenes: Aire.
  • Heráclito: Lume.
  • Empédocles: Catro elementos (auga, aire, terra, lume).
  • Demócrito: Átomos.
• Todos eles crían que o último substrato da realidade era material.

Teorías Idealistas

• Platón: As cousas percibidas polos sentidos non constitúen o verdadeiro mundo. O mundo ideal ou mundo das ideas é o verdadeiro mundo.
• Hegel: Representante da teoría idealista moderna.

O Ser é? E o Nada?

• Parménides: Distingue dous tipos de coñecemento:
  • Sentidos: Coñecemento do mudable, aparente.
  • Intelectual: Só este é auténtico, coñece o Ser.
• Só o Ser é, e o demais é pura aparencia.
• Características do Ser: único, eterno, inmutable, intelixible.
• Todo o que existe, existiu sempre; nada pode xurdir da nada.

Distintos Modos de Ser

• ¿Só existe un modo de ser? (Ex: Sócrates é humano, sabio, bo, branco...).
• Conceptos para analizar os modos de ser:
  • Substancia / Accidente.
  • Materia / Forma.
  • Potencia / Acto (relacionado co cambio accidental e substancial).

Dualismos de Descartes

• Propón a existencia de substancias:
  • Substancia infinita: Deus.
  • Substancia finita: Pode ser extensa ou pensante.
• Existencia do corpo: Non é unha verdade evidente por si mesma.
• Existencia da substancia pensante (res cogitans): "Se penso, entón existo". É a primeira verdade indubidable.
• Existencia da substancia extensa (res extensa): O mundo material. A súa existencia demóstrase a través da existencia de Deus.
• Descartes admite unha substancia infinita (Deus) e substancias finitas (a pensante e a extensa).

Teorías Pluralistas

• Defenden que a realidade está composta por múltiples principios ou substancias.
• Atomistas gregos: A realidade está constituída por partículas extensas e inmateriais (átomos) que só se distinguen pola forma, extensión e movemento.
• Leibniz: Concpción pluralista baseada nas mónadas.
  • As mónadas non teñen extensión.
  • Son centros de forza ou enerxía.
  • A harmonía entre elas está establecida por Deus (harmonía preestablecida).