Cálculo e Interpretación de Risco Relativo, Odds Ratio e Indicadores Epidemiolóxicos

Medidas de Frecuencia e Asociación en Epidemioloxía

Risco Relativo (RR)

O Risco Relativo compara a probabilidade de incidencia dunha enfermidade ou evento entre un grupo exposto a un factor de risco e un grupo non exposto.

Definición: Probabilidade de incidencia nos expostos / Probabilidade de incidencia nos non expostos.

Fórmula e Táboa de Continxencia

Para calcular o RR, adóitase usar unha táboa de continxencia 2x2:

Fórmula RR: (A / (A+B)) / (C / (C+D))

Exemplo de Cálculo de Risco Relativo

Nunha empresa foron estudados funcionarios sans segundo os seus hábitos tabáquicos e seguidos durante 6 anos. Nese período foron diagnosticados 100 novos casos de infarto agudo de miocardio entre os 250 fumadores (expostos) e 50 entre os non fumadores (non expostos).

Datos da táboa proporcionada (Nota: O número total de participantes na táboa é 600, non 500 como se mencionou inicialmente no texto do exemplo):

Cálculo RR:

Incidencia nos expostos = A / (A+B) = 100 / 250 = 0.4

Incidencia nos non expostos = C / (C+D) = 50 / 350 ≈ 0.143

RR = (100 / 250) / (50 / 350) = 0.4 / 0.143 ≈ 2.8

Interpretación: Os fumadores teñen 2.8 veces máis risco de sufrir un infarto agudo de miocardio en comparación cos non fumadores neste estudo.

Odds Ratio (OR)

A Odds Ratio (Razón de Momios ou Razón de Oportunidades) é unha medida de asociación que compara a odds (probabilidade dun evento / probabilidade de non evento) de exposición nun grupo de casos (doentes) coa odds de exposición nun grupo de controis (non doentes). Utilízase frecuentemente en estudos de casos e controis.

Fórmula e Táboa de Continxencia

Fórmula OR: (A * D) / (C * B)

Exemplo de Cálculo de Odds Ratio (Estudo de Casos e Controis)

Datos dun estudo hipotético:

Cálculo OR: (25 * 190) / (75 * 10) = 4750 / 750 = 6.33

Interpretación: A odds de exposición é 6.33 veces maior nos casos que nos controis.

Exemplo de Cálculo de Odds Ratio (Estudo Transversal - Caries)

Foi realizado un estudo transversal no que se verificou que dos 833 nenos/as estudados que escovaban os dentes regularmente (polo menos 2 veces por día), 710 non tiñan caries (e polo tanto 123 si tiñan). Dos 2209 nenos/as que non escovaban os dentes regularmente, 1800 tiñan caries (e polo tanto 409 non tiñan).

Táboa de continxencia:

Cálculo OR (comparando Non Escovar vs Escovar): (1800 * 710) / (123 * 409) = 1278000 / 50307 ≈ 25.4

Interpretación (OR ≈ 25.4): A odds de ter caries é aproximadamente 25.4 veces maior para os nenos/as que non escovan os dentes regularmente en comparación cos que si o fan.

Cálculo OR (alternativo, comparando Escovar vs Non Escovar): (123 * 409) / (1800 * 710) = 50307 / 1278000 ≈ 0.039

Interpretación (OR ≈ 0.039): A odds de ter caries é moito menor (aproximadamente un 96% menor, 1 - 0.039 = 0.961) para os nenos/as que escovan os dentes regularmente en comparación cos que non o fan.

Outras Medidas Epidemiolóxicas

Risco Atribuíble nos Expostos (RAE)

Mide o exceso de risco nos expostos que é atribuíble á exposición. Indica cantos casos adicionais ocorren no grupo exposto debido á exposición.

Usando os datos do exemplo do infarto:

Fórmula RAE: Incidencia nos expostos - Incidencia nos non expostos

RAE = (A / (A+B)) - (C / (C+D)) = (100 / 250) - (50 / 350) = 0.4 - 0.143 ≈ 0.257 (ou 25.7 casos por cada 100 expostos)

Risco Atribuíble Porcentual nos Expostos (RAE%)

Indica a proporción do risco nos expostos que é atribuíble á exposición.

Fórmula RAE%: (RAE / Incidencia nos expostos) * 100

RAE% = [(Incidencia expostos - Incidencia non expostos) / Incidencia expostos] * 100

RAE% = (0.257 / 0.4) * 100 ≈ 64.25%

Interpretación: Aproximadamente o 64.25% dos casos de infarto entre os fumadores neste estudo poderían ser atribuídos ao hábito de fumar.

Incidencia Acumulada

Mide a proporción de individuos sans que desenvolven a enfermidade durante un período específico de tempo. É unha medida do risco de contraer a enfermidade.

Fórmula: (Número de casos novos nun período) / (Poboación en risco ao inicio do período)

Exemplo de Cálculo de Incidencia

Unha escola do primeiro ciclo ten 320 alumnos matriculados. En 2006 xorden 91 casos novos de sarampelo. Calcule a incidencia acumulada desta patoloxía:

Incidencia Acumulada = 91 / 320 = 0.284375 ≈ 28.4%

Prevalencia

Mide a proporción de individuos nunha poboación que teñen a enfermidade nun momento específico ou durante un período de tempo. Inclúe tanto casos novos como existentes.

Fórmula: (Número total de casos existentes nun momento dado) / (Poboación total nese momento)

Exemplo de Cálculo de Prevalencia

Nunha escola metropolitana con 427 alumnos (203 rapaces, 224 rapazas), foron identificados na consulta de vixilancia dental 34 alumnos (14 rapazas, 20 rapaces) con oclusión cruzada. Destes, 9 foran identificados na consulta do ano anterior (esta información sobre casos previos non afecta o cálculo da prevalencia puntual).

Prevalencia de oclusión cruzada total:

Prevalencia = 34 / 427 ≈ 0.0796 ≈ 8.0%

Prevalencia de oclusión cruzada por sexos:

Prevalencia Mulleres = 14 / 224 ≈ 0.0625 ≈ 6.3%

Prevalencia Homes = 20 / 203 ≈ 0.0985 ≈ 9.9%

Taxa de Mortalidade por Causa Específica (Mortalidade Proporcional)

Mide a proporción de mortes debidas a unha causa específica en relación ao total de mortes nun período determinado.

Exemplo de Cálculo de Taxa de Mortalidade

En 2005 en Portugal morreron 91,702 persoas. Supoñendo que dun total de óbitos, 20,435 foron consecuencia de patoloxía cardiovascular, calcule a taxa de mortalidade proporcional por esta causa:

Taxa de Mortalidade Proporcional (Cardiovascular) = (Nº Mortes por Patoloxía Cardiovascular / Nº Total de Mortes) * 100

Taxa = (20,435 / 91,702) * 100 ≈ 0.2228 * 100 ≈ 22.3%

Interpretación: O 22.3% do total de mortes ocorridas en Portugal en 2005 foron debidas a patoloxía cardiovascular.

Pirámides de Poboación

Unha pirámide de poboación é unha representación gráfica da composición por sexo e idade dunha poboación nun momento determinado.

Pirámide Expansiva (Crecemento Rápido)

Mostra unha poboación nova. Caracterízase por:

• Base ancha: Debido a unha alta taxa de natalidade.
• Cumio estreito: Debido a unha menor esperanza de vida ou maior mortalidade en idades avanzadas.
• Forma triangular ou de pirámide clásica.

Indica un crecemento rápido da poboación.

Pirámide Estacionaria (Crecemento Lento)

Mostra unha estrutura de idade máis equilibrada. Caracterízase por:

• Base moderada ou en lixeiro descenso: A natalidade está a diminuír ou estabilizarse.
• Laterais máis rectos, forma case rectangular.
• Predominio de poboación adulta.

Indica un crecemento lento ou estable da poboación.

Pirámide Regresiva ou Constrictiva (Crecemento Negativo)

Mostra unha poboación envellecida. Caracterízase por:

• Base máis estreita que o centro: Indica un descenso da natalidade e menor proporción de xente nova.
• Ensanchamento na parte central ou superior: Indica maior esperanza de vida e predominio de poboación adulta e anciá.
• Forma de bulbo ou urna.

Indica un crecemento negativo ou declive da poboación.