Cadizko gorteak eta 1812ko konstituzioa

Karlos IV.
aren erregealdian (1788-1808) Errejimen Zaharrak krisi sakona izan zuen. Errejimen Zaharrean, monarkia absolutua zen gobernu-modu nagusia, eta botere guztia bere esku zegoen.
Gizartea, estamentutan banatuta zegoen. Alderdi ekonomikotik, esan beharra dago, nekazaritza zela jarduera nagusia. Industrian artisau giro bat nabari zen, eta merkataritzari dagokionez kanpo merkataritza garatu zen. Karlos III.Aren erregealdian, ilustrazioa zabaldu zen Espainian. Euskal Herrian, harrera ona egin zitzaion ilustrazioari eta mugimendu honek Errejimen Zaharraren krisia ahalbidetu zuen.

1.1. KARLOS IV.A ETA ERREJIMEN ZAHARRAREN KRISIA:

-Iraultzaren eragina eta erreformen amaiera: Frantzian errejimen liberala ezarri ostean, nazioaren subiranotasuna herriarengan zegoen. Beraz, botere banaketa, estatu laikoaren ezartzea, herriaren eskubideak babestea ...Helburu zuen politika ekonomikoa egitea planteatu zen. Aldaketa horiek Behe Nafarroan , Lapurdin eta Zuberoan, izandako eragina dela eta, 1790ean Pirinio Apalak deituriko departamentua sortu zen Biarnorekin batera. Espainiako iraultza posiblearen berriak erreakzio ezberdinak eragin zituen gizartean, beraz, Karlos IV.Ak Espainiaren isolamendua agindu zuen armadak mugara bidaliz eta Inkisizioa gogortuz. Floridablanka , Aranda eta Godoyren gobernuak txandakatu ziren.

-Frantziaren iraultzaren aurkako gerra:konbentzio gerra (1793-1795)  1793an Luis XVI.Aren Gillotina hilketaren ondorioz, Karlos IV.Ak gerra deklaratu zion Frantziari Ingalaterra eta Austriarekin batera. Espainiako gizartea erlijioari eta katolizismoari hertsiki lotuta zegoen eta monarkiaren alde agertu zen. Armada Frantsesak erantzun egin zuen Katalunia hartuz. Euskal Herrian, Donostia errenditu egin zen armadaren aurrean 1794ko abuztuaren 4an. Diputazioa, bakea eta espainiar erregetzatik bereiztea negoziatzen saiatu bazen ere ezezkoa eman zioten. 

Lurraldeen okupazioaren ostean eta Donostiaren independentzia lortzeko gogoa ikusirik, Godoyk, Basileako bakea sinatu zuen Frantziarekin, 1795ean.Aliantza honek 1808 arte iraun zuen. Britainia handia interesatuta zegoen Espainiak Ameriketan zituen merkataritza interesetan, eta Amerikarako bideak eteten saiatu ziren. Beraz, 1796an San Ildefontso-ko ituna sinatu zuen Espainiak Frantziarekin Britainia Handiaren aurka egiteko. 1805ean, Frantzia eta Espainiako flotek porrot egin zuten Nelson ingelesaren aurka Trafalgargo borrokan (K.D.Txurruka). Britainia Handia ekonomikoki itotzeko Napoleonek, britainiar ontziei Europarekiko harremana  izatea eragotzi zien,  eta Godoy eta Karlos IV.Aren laguntzaz (Fontainebleauko ituna
1807) Portugal hartu zuen. Modu honetan Napoleonen tropei penintsulan sartzea ahalbidetu zitzaien.

1.2. INDEPENDENTZIAKO GERRA(1808-1813):

-Napoleonen inbasioa eta Baionako abdikazioak: Napoleonen tropak penintsulan sartu zirenean, Iberiar penintsula hartzeko bidea eskaini zitzaien. Frantziaren sarreraren aurrean, herria ez zegoen ados eta Godoyrenaganako gorrotoa areagotu zen. Honek, nahiago baitzuen Fernando printzea bere aita Karlos IV.A baino 1808ko 

martxoan, Aranjuezko altxamendua eman zen, eta herriak eragindako presioaren aurrea Karlos IV.Ak, Fernando VII.Arengan abdikatu zuen. Baionan, Napoleonek, aita–semearekin bildu eta abdikazioa sinatzera behartu zituen, eta Jose Bonaparte errege izendatu zuen. Errejimen zaharraren suntsipenerako lehenengo pausoa Baionako Estatutua, izan zen.

-Herriaren altxamendua: 1808ko maiatzaren 2ko Frantziaren aurkako altxamendua laster hedatu zen Madrildik Espainiako beste lurraldeetara. Inbasioaren aurrean hainbat erreakzio eman ziren. “Frantsestuek” soilik defendatu zuten Jose I.A. Euskal Herrian, hirietako burgesiak liberalismoaren aldekoak, ondo ikusten zituzten Napoleonen erreformak baina ez lurraldeak bereganatzea. 

Altxamendua hedatu zenean, gerra hasi zen, 1808 tik 1813ra iraun zuena, eta hiru etapatan bereizten da:

-1.Etapa(1808): Napoleonen armadak Bailengo bataila galdu zuen eta britainiarren laguntzarekin Jose I.A Madrildik botatzea lortu zuten espainiarrek. Gizartea herri eta probintzietako Batzarren bidez hasi zen antolatzen, eta irailean Batzar Goren Zentrala sortu zen.

-2.Etapa(1809-1811): Frantziaren nagusitasuna eman zen. 1809an Napoleonek Madril birkonkistatu eta Cadiz eta Huelva izan ezik ia penintsula osoa hartu zuen. Gerrilak ugaritu egin ziren. Euskal Herria 1810ean konkistatu zuen.

-3.Etapa(1812-1813):  Frantziarrek atzerakada bat izan zuten. 1812an Napoleonek atzera egin zuen Pirinio alderantz, Errusiaren inbasioari eta Wellingtonen armada britainiarrari aurre egin behar izan baitzion. Frantziarren Inbasioaren amaiera Gasteizko eta Irungo San Martzialeko batailak galtzean eman zen 1813an.

-Gerraren ondorioak: Gerrak ondorio izugarriak utzi zituen Espainian eta Euskal Herrian. Estatuko ekonomiaren hondamena ekarri zuen. Bestalde, gerrak Espainiako koloniek independentzia lortzeko zuten gogoa piztu zuten. Gizartean, naziotasun-sentimenduaren gorakada ekarri zuen, eta politikan izugarrizko kontraesanak zeuden. Talde txiki batek soilik defendatzen zituen ideal liberal iraultzaileak eta gainontzekoak monarkikoak izaten jarraitu zuten.

1.3.GORTEAK ETA CADIZKO KONSTITUZIOA:

Gerra garaian, Batzar Goren Zentralak 1810ean Cadizen Gorteak biltzeko deia egin zuen. Bertan idatzi zen Espainiaren historiako lehen konstituzioa “ La Pepa”. Gorteek bere gain hartu zuten nazioaren subiranotasuna , errejimen berria osatu nahi zuten, bai eta gizartea erro-errotik aldatu eta liberalismoa oinarritzat hartuta berreraiki ere. Militarki Napoleonen inbasioaren aurka ari baziren ere, Gorteek iraultzaren oinarrizko printzipioak babestu zituzten.

Gorteek berdintasun juridikoa, inprimatzeko askatasuna eta Inkisizioa indargetuz zentsuraren amaiera aldarrikatu zituzten, jaunen errejimen hura ukatu zuten eta aduanak  eta gremioak deuseztatu zituzten. Dena den, nobleek eta kleroek estatua konfesionala izan zedin eta pribilejiatuek beren lurren jabe izaten jarrai zezaten lortu zuten. Cadizko Konstituzioan honako printzipio hauek onartu ziren:

1- Subiranotasuna nazioaren baitan dago eta berau Gorteek ordezkatzen dute.

2- Botere exekutiboa (erregea), legegilea( Gorteak) eta judiziala(epaitegiak) bereizten dira.

3- Ordezkaritza-eskubidea Gorteetako diputatuek dute eta gizonezkoen zeharkako sufragio unibertsalaren bidez aukeratuko dira hauek.

Konstituzioak ez zituen foru errejimenak aipatzen. Bizkaiak izan ezik gainerako lurraldeek konstituzioaren testu berria zin eginez onartu zuten.

Espainia aro garaikidean Independentziako gerraren bidez eta Cadizko legeak aldarrikatu zirenean sartu zen, horrelaxe ekin baitzitzaion XIX. Mendean Europa osoko nazioetan eragina izango zuen ziklo iraultzaileari.

1.4. FERNANDO VII.AREN ITZULERA (1814-1833).

Valençay-ko Ituna 1813ko abenduan sinatu zen.

SEIURTEKO ABSOLUTISTA 1814 eta 1820 artean Fernando VII.Ak Errejimen Zaharreko printzipioak berrezarri zituen. Izan ere, Gorteetako diputatuen heren batek “Pertsen Agiria” sinatu eta erregeak Errege-Dekretu baten bitartez Cadizko legedia baztertu zuen maiatzaren 4an, errejimen absolutista berrezarriz. Garai honetan, kolonietako merkataritzak galera handiak ekarri zizkion ekonomiari. Bestalde koroaren etsaien aurkako errepresio gogorrak 1814tik aurrera hainbat pronuntziamendu areagotzea besterik ez zuen ekarri. Altxamendu anker batzuen ostean, Azkenik 1820ko urtarrilean Rafael del Riego komandanteak zuzendutako altxamendua irten zen garaile Cabezas de San Juan-en.

HIRURTEKO LIBERALA 1820-1823. 1820ko martxoan Fernandok 1812ko konstituzioaren aurrean zin egin behar izan zuen esanez “Marchemos francamente y yo el primero por la senda liberal”. Euskal Herrian foru errejimena baliogabetu zen eta errejimen konstituzionala promulgatu zen. Aduanak kostaldera eraman ziren. Hiru urtez sufritu ondoren, Fernando VII.Ak Aliantza Santuari laguntza eskatu zion, eta 1823ko apirilean  “San Luisen ehun mila semeak”  ezagututako armadak Bidasoa gurutzatu eta Fernando VII.Ari botere absolutua berreskuratzeko aukera eman zion.

OMINOSA HAMARKADA 1823-1833. Hamarkada absolutista honetan, Fernando VII.Ak errepresio oso gogorra eragin zuen, ideia liberalak zituzten guztien aurka. Hirurtekoan emandako dekretu konstituzional guztiak deuseztatu zituen, foruak, foru diputazioak eta batzarrak berrezarri eta aduanak barrualdera itzuli zituen.Erregeak egindako errepresioak Europako monarkiak asaldatu zituen eta errege-herritar arteko adiskide harremana bultzatzeko presioa egin zuten, hala ere, ez liberalak eta ez absolutista kontserbadoreak ez zituen hasetu eta Karlos Maria Isidro infantearen inguruan biltzen hasi ziren.

Fernando VII.Aren erregetzako azken urteetan oinordetzaren arazoa planteatu zen. Fernando VII.Ak oinordeko zuzenik ez zuenez, bere anaiak Karlos Maria Isidrok bere burua errege ikusten zuen. Baina 1830ean Fernando Napoliko Maria Kristinarekin ezkondu zen (4. Ezkontza zuen) eta hau haurdun geratu zen. Erregeak Felipe V.Ak emandako Lege Salikoa bertan behera utzi eta Santzio Pragmatikoa ezarri zuen , emakumeei erregetza izateko eskubidea aitortuz gizonezkorik ez dagoenean.Isabel II.Aren jaiotzak bi bando sorrarazi zituen. Bando karlista, absolutismo monarkikoaren aldekoak eta bando isabeldarra edo kristinotarra, bere amak erregetza izan zuen artean.