La búsqueda de la justicia en 'La República' de Platón

Introducción a 'La República'

Este texto pertence á obra 'A República' que é unha obra escrita por Platón durante o
período clásico da filosofía grega entre os séculos V e VI. Esta obra pertence tamén ao
período de madurez de Platón, durante o cal formulou as súas teorías orixinais máis
importantes e o obxectivo final de toda a súa obra. O tema de 'A República' é a busca
dunha definición de xustiza, que se descompón en xustiza social (harmonía entre todas as
persoas) e xustiza individual (que cada un faga a súa función).

Preocupacións filosóficas

A antiga preocupación pola physis e o cosmos en Atenas dá lugar á actual preocupación
pola política, a sociedade e a ética. Este período de corrupción e decadencia política, cun
ambiente democrático onde reina o relativismo representado polos sofistas, onde todo vale,
e a influencia da morte de Sócrates van determinar a filosofía de Platón e as teorías que
aquí se expoñen no texto.

Virtude e coñecemento

Segundo os sofistas, a virtude ou areté tiña unha orixe convencional e, por tanto, era un
resultado do acordo dos homes. En cambio, para Platón, a virtude é un coñecemento duns
valores absolutos que só unha minoría educada pode acadar e, por tanto, ten o deber de
gobernar. Pero, como debemos acadar eses valores absolutos nos que están incluídos os
valores morais (Ben, Beleza, Xustiza) e as verdades universais? A resposta é a través da
alma, un elemento inmortal, espiritual e puro, pola cal recibimos os coñecementos dende o
principio da nosa vida. Mais, ao ter que convivir esta co corpo, un elemento mortal e
material, a alma esquécese de todo o aprendido, xa que este lle impide ver máis alá. Por
iso, esta debe liberarse desa tiranía do corpo e recordar os coñecementos de novo para
poder chegar ás verdades absolutas.

División da alma

Esta alma vaise dividir, segundo Platón, en tres partes, que se atopan cada unha nun lugar
distinto do corpo e están relacionadas con unha virtude diferente:

• Parte concupiscible (no estómago): relaciónase cos apetitos, cos desexos irracionais; a súa virtude particular será a temperanza.
• Parte irascible (no peito: corazón, pulmóns): relaciónase coa vontade, a coraxe e a forza; a súa virtude particular será a valentía.
• Parte racional (na cabeza: mente): relaciónase co pensamento e a razón; a súa vontade particular é a sabería.

O que conseguimos co equilibrio destas tres partes é precisamente a definición de xustiza. Para
iso, ningunha se debe entremeter nas outras, como se di no texto: “sen meterse nas cousas
alleas”, “facer cada un o seu”, así a parte racional debe mandar sobre as outras dúas
controlando impulsos e desexos irracionais; a parte irascible debe controlar tamén á
concupiscible e esta última debe permitir ser mandada polas outras dúas.

O Mito do Auriga

Isto relaciónase co texto do Mito do Auriga no que Platón, mediante a comparación destas
partes da alma cun carro de cabalos, un branco (parte racional, que debe controlar ao negro
para que camiñe con el e non se desboque) e outro negro (que representa a parte concupiscible e irascible, cos desexos e impulsos).

Aplicación na sociedade

Platón vai primeiro a aplicar esta división da alma no plano da cidade, xa que ao ser máis
extensa, vaille ser máis fácil. Platón é antidemócrata, pero non é un aristócrata convencional,
xa que defende que os que gobernan están aí porque foron ascendendo no coñecemento e
pasaron uns criterios de selección; isto chámase aristocracia intelectual.

Utopía política

Así, este filósofo vai tratar de implantar na sociedade unha utopía política: no cume da
pirámide están os reis-filósofos (os mellores intelectualmente), logo os guerreiros que
defenden a cidade e, na base, os produtores. Os produtores deben encargarse de ofrecer á
poboación o que esta necesita para sosterse e obedecer aos gobernantes, e se cumpren
estas funcións terán a virtude da temperanza. Os guerreiros deben protexer a cidade coa
súa forza, tamén obedecendo ao que lle encargan os gobernantes, e se o cumpren terán a
virtude da valentía. Os reis-filósofos serán os que coñezan as verdades e valores morais
absolutos, os que chegaron ao mundo das ideas que establecía Platón cos dualismos gnoseolóxicos e ontolóxicos; por iso, só poden estar aí arriba os mellores intelectualmente,
que pasaron por un camiño complicado do comezo de coñecemento da alma ata chegar a
eses valores finais.

Virtudes e xustiza

A pesar das virtudes específicas para cada grupo, a temperanza deberá estar en todos eles,
tamén nos guerreiros e gobernantes. Cando se cumpran todas esas condicións nas que os
reis-filósofos gobernen sobre os demais, usando a razón; os guerreiros sexan fortes e
controlen os impulsos; e os produtores proporcionen o necesario para a cidade obedecendo
aos demais; conseguirase a harmonía da cidade e a xustiza nesta.

Aplicación ao individuo

Tras isto, Platón vai a aplicar as mesmas calidades ao propio individuo, pois, como se di no
texto: “un home xusto non diferirá en nada da cidade xusta en canto á idea da xustiza
mesma”. Así, esas mesmas divisións produciranse no individuo, onde a alma, como xa
indicamos ao comezo, se divide en tres partes (concupiscible, irascible e racional) onde
cada unha ten unha virtude se cumpre tan só co seu e non atende ao alleo, conseguirase a harmonía do individuo.

Régimen corrupto

Por outro lado, se se rompe esta xerarquía onde cada un ocupa o seu lugar e funcións,
prodúcese, segundo este filósofo, un réxime corrupto. Mentres que a monarquía ou aristocracia é a forma de goberno ideal, sen esa orde iríase
dexenerándose: timocracia, goberno dos guerreiros ou militares (se os que teñen as armas se revelaran contra os
gobernantes); oligarquía, goberno dos ricos e ambiciosos (se a sociedade se corrompe polo diñeiro e gobernaran en función da riqueza); democracia, calquera pode gobernar, aínda
que non alcance o grao máximo de coñecemento; e por último, a tiranía, goberno do tirano
(cando un individuo persegue o seu propio interese, unha sociedade escravizada que
depende dun único home), esta sería a peor forma de goberno para Platón. Todos estes
réximes serían inxustos, pois son incapaces de alcanzar o ben común, só se limitan a
buscar o ben particular da clase gobernante en cada un. Só o filósofo, que tivo acceso ás Ideas últimas, pode gobernar.