Biomolekulak eta Proteinen Egitura

1. Bizidunen Molekula Ez-organikoak eta Funtzioak

Bizidunetan dauden molekula ez-organiko nagusiak hauek dira:

1. Ura (H₂O)

   Bizidunen osagai ugariena da, % 70etik % 90era bitartekoa izaten dena. Bere egitura polarrak disolbatzaile bikaina bihurtzen du.

2. Gatz Mineralak

   Bi formatan aurkitzen dira:

   1. Gatz mineral disolbagarriak (ioiak): Na⁺, K⁺, Cl⁻, Ca²⁺, … bezalakoak.

   2. Gatz mineral disolbaezinak (prezipitatuak): Adibidez, kaltzio fosfatoa (Ca₃(PO₄)₂), egiturazko funtzioa dutenak (hezurrak, oskolak).

Uraren Funtzio Biologiko Nagusiak

(Polaritateari eta hidrogeno-zubien eraketari esker lortzen direnak):

• Disolbatzaile Unibertsala: Bere izaera polarra dela eta, molekula polar gehienak (gatzak, azukreak, aminoazidoak...) disolbatzen ditu. Horri esker, erreakzio kimikoak gertatzen diren bitartekoa eta substantzien garraio-bidea da.

• Funtzio Termikoak (Tenperatura Erregulatzailea):

  • Bero Espezifiko Handia: Tenperatura igoarazteko bero kantitate handia behar da. Horrek laguntzen du barne-tenperatura konstante mantentzen (homeostasia termikoa).

  • Lurrunketa-bero Handia: Azaleko ura lurruntzeko (izerdia, adibidez) bero kantitate handia behar da. Horrela, beroa galtzen da eta izaki bizidunak hozten dira.

• Garraio Funtzioa: Kohesio handiari eta itsaspenari esker, kapilaritate fenomenoak gertatzen dira (adibidez, landareetako izerdiaren igoera), eta odolaren osagai nagusia denez, substantzien garraioan funtsezkoa da.

2. Biomolekulak eta Funtzioak

Esan ezazu ondoko konposatu bakoitza zein biomolekula mota den eta betetzen duen funtzioa:

• Sakarosa

  • Mota: Gluzido bat (disakarido bat).

  • Funtzioa: Batez ere energia-iturri gisa erabiltzen da landareetan. Garraiatzeko forma da. Gizakietan, azukre arruntena da (mahaiko azukrea) eta energia lortzeko kontsumitzen da.

• Glukogenoa

  • Mota: Gluzido bat (polisakaridoa).

  • Funtzioa: Energia-erreserba gisa jarduten du animalietan eta onddoetan. Gure kasuan, batez ere gibelean eta giharretan metatzen da. Glukosa behar denean, hidrolizatu egiten da.

• Fosfolipidoa

  • Mota: Lipido saponifikagarri konplexu bat.

  • Funtzioa: Funtzio egiturazkoa du. Zelula-mintzen osagai nagusia da (geruza bikoitz lipidikoa osatzen du), izaera anfipatikoari esker.

• Argizaria

  • Mota: Lipido saponifikagarri sinple bat (esterido bat).

  • Funtzioa: Batez ere babes-funtzioa du. Landareen (hostoak, fruituak) edo animalien (adibidez, erle-habia) gainazaletan iragazgaitz gisa jokatzen du, deshidratazioa saihestuz.

• Fruktosa

  • Mota: Gluzido bat (monosakaridoa).

  • Funtzioa: Energia-iturri azkarra da. Frutan eta eztian aurkitzen da, eta glukosarekin batera odolean garraiatzen da, energia lortzeko.

C) Proteinen Egitura Mailak

Proteinek lau egitura-maila izan ditzakete:

• Egitura Primarioa (Katearen Sekuentzia)

  • Definizioa: Aminoazidoen sekuentzia lineala da (ilara), peptido loturen bidez elkartuta.

  • Garrantzia: Proteina bakoitzaren bakarra da, eta gainerako egitura-mailak zehazten ditu.

• Egitura Sekundarioa (α-helizea eta β-orri tolestua)

  • Definizioa: Kate primarioak espazioan hartzen dituen egitura erregularrak dira, peptido loturen arteko hidrogeno-zubiei esker egonkortuak.

  • Adibideak: α-helizea (espiral itxurakoa) eta β-orri tolestua (zig-zag itxurakoa) dira.

• Egitura Tertziarioa (3D Itxura Globularra)

  • Definizioa: Proteina kate bakar batek hartzen duen hiru dimentsioko azken forma espaziala.

  • Egonkortzea: Aminoazidoen alboko kateen (R taldeen) arteko elkarrekintzei esker (hidrogeno-zubiak, lotura ionikoak, disulfuro zubiak, Van der Waals indarrak) mantentzen da. Egitura honek zehazten du proteina baten funtzionalitatea.

• Egitura Kuaternarioa (Proteina Konplexua)

  • Definizioa: Bi kate polipeptidiko edo gehiago (subunitateak) elkartzen direnean sortutako konplexua.

  • Adibidea: Hemoglobina, lau kate polipeptidikoz osatua dagoena.

D) Proteinen Desnaturalizazioa

Zer gertatuko litzaioke?

• Egituraren galera: Egitura sekundarioa, tertziarioa eta kuaternarioa galduko litzaizkioke, kate polipeptidikoa askatuz eta forma globularra/harikara galduz. Egitura primarioa (aminoazido sekuentzia) ez da aldatzen.

• Funtzioaren galera: Proteinaren forma galduz gero, bere funtzio biologikoa (adibidez, entzimatikoa, garraioa, edo egiturazkoa) ere galduko luke, gehienetan modu itzulezin batean.

Zein arrazoiengatik gerta liteke?

• Tenperaturaren Igoera: Tenperatura optimotik gorakoa izateak lotura ahulak (hidrogeno-zubiak, lotura ionikoak) apurtzen ditu.

• pH-aren Aldaketa: Inguruneko azidotasuna edo alkalinitatea aldatzeak aminoazidoen karga elektrikoak aldatzen ditu, lotura ionikoak eta egonkortasuna apurtuz.

• Kontzentrazio Handiko Gatzak: Gatz kontzentrazio oso altuek proteinaren karga elektrikoetan eragin dezakete.

E) Proteinen Funtzioak eta Adibideak

Proteinek funtzio biologiko oso anitzak betetzen dituzte:

• Funtzio Entzimatikoa (Katalizatzailea)

  Erreakzio kimikoen abiadura handitzen dute.

  • Adibidea: Amilasa (almidoia hidrolizatzen du).

• Funtzio Egiturazkoa

  Egiturak edo euskarria ematen diete zeluletan eta ehunetan.

  • Adibidea: Kolagenoa (ehun konektiboaren osagai nagusia) edo Keratina (ilea, azazkalak).

• Funtzio Garraiatzailea

  Substantziak garraiatzen dituzte odol edo mintz biologikoen bidez.

  • Adibidea: Hemoglobina (oxigenoa garraiatzen du odolean) edo proteina garraiatzaileak (mintzean).

• Funtzio Erregulatzailea (Hormonala)

  Zenbait prozesu biologiko erregulatzen dituzte.

  • Adibidea: Intsulina (glukosa-maila erregulatzen duen hormona).

• Funtzio Defentsiboa

  Organismoa babesten dute kanpoko agenteetatik.

  • Adibidea: Antigorputzak (Immunoglobulinak).

• Funtzio Erreserba

  Aminoazidoak metatzen dituzte geroko erabilerarako.

  • Adibidea: Albumina (arrautza zuringoan) edo Kaseina (esnean).