Bigarren Errepublika eta Gerra Zibila Euskal Herrian (1931-1939)

Enviado por Chuletator online y clasificado en Historia

Escrito el en vasco con un tamaño de 10,14 KB

1. Bigarren Errepublika eta Euskal Estatutua

1.1. Gorte Konstituziogileetarako Hauteskundeak (1931-06-21)

Bi bloke nagusi:

  • Eskuina (EAJ + Karlismoa + Katoliko independenteak)
    • Espainian baino antolamendu hobea.
    • Lizarrako Estatutuaren alde.
    • % 56; 15 diputatu.
    • Indarra nekazaritza eskualdeetan.
    • EAJ Donostiako Itunean ez, baina Errepublika onartu zuen.
    • Karlismoak inoiz ez zuen Errepublika onartu.
  • Ezkerra (Sozialistak + Errepublikanoak + Gipuzkoako EAE-ANV)
    • Estatutuaren aurka (konkordatua eta arazo erlijiosoa zirela eta).
    • % 44; 15 diputatu.
    • Indarra lau hiriburuetan eta Erriberan.

Tradiziozko banaketa mantendu zen: Hiri industria-guneak ↔ nekazaritza eskualdeak.

1.2. Estatutuaren Lehen Pausoak

  • Estatutua / Autonomia
    • Estatuak emandakoa.
    • Uniformetasuna.
  • Eskubide Foralak
    • Estatuak onartua.
    • Aniztasuna.

Autonomismoaren indartzea

  • Lehen Mundu Gerraren ostean indartu zen (Wilson, Ekialdeko Europa).
  • Donostiako Ituna: Nazionalistak kanpo, Karlistak aurka.

Lizarrako Estatutua (1931)

Jose Antonio Agirrek (Getxoko alkatea) bultzatutako Udalen mugimendua. Eusko Ikaskuntzak idatzitako aurreproiektua, alderdien aldaketekin:

  • Kritikak: "Defizit demokratikoa"
    • Legegilearen eta betearazlearen arteko muga argirik ez.
    • Zeharkako sufragioa.
    • Immigranteek botorik ez (10 urteko egoitza eskatzen zen).
  • Beste ezaugarri batzuk:
    • Foruak berriz ezartzeko eskaria.
    • Sistema federala (Espainiarekiko eta barne antolamenduan).
    • Aldundiek oso botere handia.
  • Arazo nagusia: Aulki Santuarekiko Konkordatua.
    • Alkateek onartu (427/548).
    • Abertzaleak + Karlistak + Katoliko independentistak.

Prieto: "Gibraltar Vaticanista" esan zuen, Konstituzioaren aurka zegoela adieraziz.

1.3. Estatutu Proiektu Berria (1931ko Abendua)

Diputazio Batzorde Gestoreek bultzatua:

  • Gehiengo laikoa eta errepublikanoa.
  • Karlistak eta indar katolikoak aurka agertu ziren (erlijioaren eta foruen aurka zegoelakoan).

Ezaugarri berriak:

  • Euskal autonomiaren ahalmenak murriztu ziren.
  • Demokratikoagoa (proportzionaltasuna ezarri zen).
  • "Estatu" hitza kendu zen.
  • Immigranteei boto eskubidea eman zitzaien.
  • Goi Mailako Auzitegi bat sortu zen.

1932an, Alkateen Biltzarrak Iruñean onartu zuen proiektua.

Nafarroa kanpo geratu zen: Erriberako ezkerraren eta karlisten ezetza zela eta.

Erreferenduma (1933):

  • Bizkaian: % 88,3
  • Gipuzkoan: % 89,5
  • Araban: % 46,4 (Karlisten oposizioa nabarmena izan zen).

Proiektua etenda geratu zen CEDAren etapan.

1.4. Legegintzarako Hauteskundeak (1933)

  • Eskuineko Blokea: CEDA + Karlistak + Monarkikoak. Separatismoaren, marxismoaren eta laikotasunaren aurka.
  • Ezkerra: Zatituta. Azañaren erreformen alde eta antiklerikalismoa bultzatuz.
  • EAJ: Independentea. Erlijioaren eta Estatutuaren defentsan.

Emaitza: Eskuineko Blokearen garaipena

  • EAJ nagusi Bizkaian eta Gipuzkoan.
  • Tradizionalistak eta CEDA nagusi Nafarroan.

1.5. Legegintzarako Hauteskundeak (1936)

Hiru talde nagusi borrokan:

  • EAJ
  • Herri Frontea (FP): PSOE + EAE-ANV + Izquierda Republicana + Unión Republicana + PCE-EPK.
  • Tradizionalistak + CEDA.

Betiko eztabaidak, baina borroka gogorra izan zen.

Emaitzak:

  • EAJk 9 diputatu (4 Gipuzkoan + 5 Bizkaian).
  • Eskuineko Blokeak 8 diputatu (7 Nafarroan + 1 Araban).
  • Herri Fronteak (FP) 7 diputatu (4 Bizkaian + 2 Gipuzkoan + 1 Araban). (3 errepublikano, 3 sozialista, 1 komunista).

1.6. Estatutuaren Onarpena (1936)

Herri Frontearen garaipenaren ostean (1936), Indalecio Prietok Estatutua berriro bultzatu zuen, parlamentuko batzorde bat sortuz.

Aurreko testuan oinarritutako Estatutu berria:

  • Laburragoa (14 artikulu) eta sinpleagoa.
  • Eskumen gutxiago (Kataluniako Estatutuaren antzekoa).
  • Garrantzi handiko gai batzuk zehaztu gabe geratu ziren (ogasuna, botere sistema...).
  • Ez ziren aipatzen ez eskubide historikoak, ez foruak, ezta Nafarroa euskal lurraldean sartzeko aukera ere.

1936ko urriaren 1ean aldarrikatu zen, eta 9 hilabetez egon zen indarrean.

2. Gerra Zibilaren Bilakaera

2.1. Eremu Politikoak Gerra Hasi Aurretik

  • Bizkaia eta Gipuzkoa:
    • EAJ eta Herri Frontea (FP) gehiengoa.
    • Errepublikaren eta autonomiaren alde.
  • Araba eta Nafarroa:
    • Nafarroan:
      • Errepublikaren aurka.
      • Mola, konspirazioaren burua, Iruñeko komandantziaren buruzagia zen.
      • Akordioa Karlistekin (erreketeen talde paramilitarra).
    • Araban:
      • Camilo Alonso Vega teniente koronela eta José Luis Oriolen karlistak.

2.2. Gerraren Hasiera Araban eta Nafarroan

  • Uztailaren 19an, matxinatuak Arabaz eta Nafarroaz jabetu ziren.
  • Hurrengo egunetan errepresio bortitza izan zen:
    • Ezkerraren aurka (CNT, UGT), Erriberan bereziki.
    • Gerra-fronterik ez bazen ere, fusilamendu ugari izan ziren.

2.3. Gerraren Hasiera Bizkaian eta Gipuzkoan

  • EAJren hasierako zalantzak:
    • EAJ alderdi katoliko bat zen.
    • Ez zen Herri Frontearen (FP) parte.
    • Estatutua lortzeko Errepublikaren alde agertu zen, nahiz eta desertzio batzuk izan.
  • Bizkaia:
    • Armada kuarteletan geratu zen.
    • Inplikatuak atxilotu zituzten.
    • Defentsa Batzordea sortu zen (EAJ + FP + CNT).
  • Donostia:
    • Matxinada beranduago gertatu zen.
    • Langileen indarrek astebeteko borroka egin zuten kuartelak hartu arte.

2.4. Gipuzkoako Frontea

Gipuzkoako Defentsa Batzordea (CNT + EAJ + FP)

  • Gatazkak: Donostian, Irunen eta Eibarren ezkerra nagusi; beste herrietan EAJ.
  • Errepresaliak kartzeletan. Jarrera kontrajarriak.

Matxinatuen erasoa

  • Beorlegi Koronela: Nafarroako boluntarioak eta Gipuzkoatik ihes egindakoak.
  • Irunen isolamendua irailaren hasieran.

Donostiaren erorketa

  • CNT defentsan.
  • EAJk alde egin zuen.
  • Irailean porrota. Frontea Debara mugitu zen.

2.5. Bizkaia eta Eusko Jaurlaritzaren Sorrera

Bizkaiko Defentsa Batzordea

  • Abertzaleak nagusi ziren.
  • Donostia erortzean, Madrilekin Estatutua negoziatu zen:
    • EAJ Herri Frontean sartu zen.
    • Manuel Irujo sailik gabeko ministro izendatu zuten.
    • Gorteek Estatutua Onartu zuten (Kataluniako Estatutuan oinarritua).

Estatutuaren ezaugarriak (1936ko urria):

  • Askatasun erlijiosoa eta kleroaren babesa.
  • Ertzaintza sortzea.
  • Industrialari eta merkatari txikien defentsa.
  • Langileek enpresaren etekinetan parte hartzeko gaitasuna.
  • Baserritarrek lurjabe bihurtzeko aukera.
  • Euskararen irakaskuntza eta koofizialtasuna.
  • Aldi baterako xedapenek gobernua parlamentua bildu gabe izendatzeko bidea aurreikusten zuten.

Ondorioz, Behin-behineko Eusko Jaurlaritza osatu zen.

2.6. Eusko Jaurlaritzaren Jarduna eta Bilboren Erorikoa

Eusko Jaurlaritza (EAJ + Herri Frontea) Jose Antonio Agirre lehendakariarekin osatu zen.

Gobernuaren osaera:

  • 4 EAJ
  • 3 PSOE
  • 1 Izquierda Republicana
  • 1 Unión Republicana
  • 1 EAE-ANV
  • 1 PCE

Jaurlaritzaren ekintzak (9 hilabeteko de facto independentzia):

  • Berezko dirua eta pasaporteak egin zituen.
  • Justizia eta epaimahaiak berrantolatu.
  • Ertzaintza sortu.
  • Euskal Unibertsitatea sortu.
  • Nazioarteko politika eta harremanak (Frantzia eta Britainia Handiarekin batez ere).
  • Euskal Gudarostea sortu zen (25 anarkista/FP batailoi eta 20 gudarien batailoi).

"Euskal Oasia"

Gerra Zibilaren testuinguruan, Euskadi errepublikanoa "oasi" moduan ikusi zen:

  • Elizaren babesa (katolikoen arteko gerra izan arren).
  • Nazionalizaziorik ez.
  • Iraultzarik ez.

Bizkaiko Kanpaina eta Erorikoa (1937)

  • Legutioko erasoa.
  • Bonbardaketak: Martxoan Durango, Apirilean Gernika (1937/04/26).
  • Burdin Gerrikoa: Bilbo babesteko eraikia, baina apurtu egin zen (Goikoetxea ingeniariaren laguntzarekin).
  • Mola hil zen, eta Dávila izan zen ondorengoa.
  • Bilbo hartu zuten matxinatuek.

Santoñako Hitzarmena (1937/08/24)

  • Italiarren aurrean errenditu ziren.
  • Buruzagien erbesteratzeak.
  • Gerra-presoen estatusa.
  • Gurs-eko kontzentrazio-esparrua.
  • Justifikazioa: Valentziak ez zuen hegazkinik bidali.

Gerra galtzearen zergatiak:

  • Isolamendua: Beste errepublikanoengandik, Europatik, ontzi blokeoa.
  • Barneko gatazkak.

2.7. Gerra Zibilaren Ondorioak (1937-1939)

  • Errepublikako legeria, erakundeak, gobernu autonomoak eta erreformak desegin ziren.
  • Alderdi eta sindikatuak debekatu ziren.
    • Militanteen fusilamenduak, errepresioa, kontzentrazio-esparruak, kartzela edo erbestea.
  • Hezkuntzan eta administrazioan garbiketa ideologikoa ezarri zen.
  • Zigorrak: Gipuzkoa eta Bizkaiko Kontzertu Ekonomikoak indargabetu ziren, probintzia "traidoreak" izateagatik. Autonomia fiskala galdu zuten.
  • Sariak: Araba eta Nafarroa (probintzia "leialak") sarituak izan ziren, Kontzertu Ekonomikoak mantendu baitzituzten.
Karma: 6%
Visitas: 0

Entradas relacionadas:

Etiquetas:
Gerra Zibila Bigarren Errepublika Eusko Jaurlaritza EAJ Herri Frontea Gernika Euskal Herria Euskal Estatutua