Berrezarkuntza: Sistema, Alderdien Txandakatzea eta Kazikismoa

Berrezarkuntzako Sistemaren Oinarriak eta Funtzionamendua

1876ko Konstituzioa

Espainiako historia garaikidean denbora gehien indarrean egon zen (1923. urtera arte). Lorpena: 1808tik galdutako egonkortasuna lortzea. Oso testu laburra izan zen, 1845 eta 1869ko legeen sintesi bat osatuz. Sufragio unibertsalaz hautatutako Gorteek gehiengo handiz onartu zuten aurreproiektuaren testua.

Euskal gizartean bi joera nagusi agertu ziren: erreformistak eta foruzaleak. Konstituzioa egiteko moduak argi erakutsi zuen abiapuntuko espiritua: ituna. Horrek azaldu zuen haren iraupen luzea. Ez zen oso testu zehatza, eta horregatik, erlijioaren eta sufragioaren gaiak alderdien esku utzi ziren.

Testuaren ezaugarri nagusiak:

1. Erregearen eta Gorteen arteko subiranotasun partekatua. Monarkia estatuaren muina zen.
2. Sufragio-eskubidea: Ez zuen bozketaren sistema zehazten.
3. Erlijioaren gaiak: Eztabaida handia piztu zuen.

Alderdien Sistema eta Txandakatzea

• Canovasek defendatzen zuen alderdiek monarkiaren zerbitzuko tresna izan behar zutela. Alderdi berriak eratu ziren, aurreko etapa gainditzeko eta erradikalismo errepublikanoen eta karlisten aurka egiteko. Alderdi biko sistema honetan Canovas eta Sagasta izan ziren nagusi.
• Alderdi Kontserbadorea 1875eko maiatzean eratu zen, eta Alderdi Liberala gerora eratu zen. Azken honen jatorria Serranoren eta Sagastaren alderdi konstituzionalean dago, eta Eskuineko Progresistek eta Batasun Liberaleko ezkerrak osatu zuten. Bi alderdi handi horiez gain, beste batzuk ere bazeuden: Errepublikanoak, Karlismoa eta Langile mugimenduak.

Txandakatze sistema funtsezkoa izan zen Berrezarkuntzan, 1881ean abian jarri zena. Sagastak erregeari exijitu zion bere alderdiari gobernatzeko aukera ematea. Erregeak eskaera hori bete zuen, eta kontserbadoreak eta liberalak boterean baketsuki txandatu ziren. Hala ere, iruzurra zela eta, demokraziarik gabeko sistema liberala zen. Honela funtzionatzen zuen:

1. Erregeak oposizioan zegoen alderdiari gobernatzeko eskua ematen zion.
2. Lehen urratsa koroaren babesa jasotzea zen.
3. Erregeak Gorteak desegin eta hauteskundeetara deitzen zituen.
4. Gobernu berriak emaitzak manipulatu egiten zituen Gorteen babesa lortzeko.

Txandakatze sistema Maria Kristinaren erregealdian finkatu zen.

Kazikismoa eta Hauteskundeen Iruzurra

Burgesiak eta aristokraziak osatutako taldea sistemaren gailurra zen. Botere politikoa goi kargudunen esku zegoen Madrilen, gobernadore zibilen esku probintzietan eta kazikeen esku herrietan. Klientelismoa eta populismoa ziren masen parte-hartze politikorako bi tresnak.

1878ko hauteskunde-legeek gizonen sufragio unibertsala murriztu zuten, eta 1890eko legeek berriz ezarri zuten gizonen sufragio unibertsala.

Alfontso XII.aren Erreinaldia eta Erregeordetza

• Alderdi Kontserbadorea nagusi (1876-1881): Canovasen Diktadura. Berrezarritako monarkia finkatu eta ordenan oinarritutako sistema politiko autoritario eta zentralizatu bat eraiki nahi izan zuen. Askatasunak murriztu eta prentsa zentsuratu zuen, batez ere errepublikanoa.
• 1878ko legeek hautesle errolda murriztu zuten: 25 urtetik gorako gizon zergadunei soilik aitortu zitzaien boto-eskubidea. Seiurtekoan konpondu gabe zeuden gatazkak amaitu ziren: Gatazka Karlistan, Karlos VII.a porrot egin eta euskal probintzietako foruak abolitu ziren, Karlismoa gainbehera etorriz. Kubako gerra 1868an hasi zen, baina Zanjongo Bakea (1878) sinatu ondoren amaitu zen. Hobekuntzak izan ziren (amnistia, kolonoei buruzkoak...).
• Sistema finkatzea (1881-1885): Alfontso XII.ak txandakatze-sistemaren alde egin zuen. 1881eko otsailean Sagastaren Alderdi Liberala gobernu liberal bihurtu zen, Seiurtekoan onartutako legeak aplikatuz eta Alderdi Kontserbadorea alboratuz. Eskubide eta askatasunak praktikan jarri ziren.
• 1883an Sagastaren gobernua amaitu zen, porrot egin zuen altxamendu militar errepublikano batekin. Alfontso XII.aren erreinaldiaren azken etapan, Canovas izan zen gobernuburu. 1885ean erregea hil eta Maria Kristina alargunaren erregeordetza hasi zen. Erregearen heriotzak Berrezarkuntza sistema arriskuan jarri zuen. Isabel II.a tronura ez itzultzeko, boterean baketsuki txandakatzea adostu zen El Pardoko Itunean, eta Canovasek Alderdi Liberalari utzi zion gobernua; horrela, egonkortasun politikoa eta erregeordetza finkatu ziren.