Behe Erdi Aroko Krisia: Gizarte Gatazkak eta Estamentuak

Behe Erdi Aroko Gizarte Gatazkak

Berant Erdi Aroan lur ugari nekazaritzarako egokitu eta ekoizpen handia lortu bazen ere, berehala hautsi zen demografia-oreka. XIV. mendearen hasieran, hainbat faktorek krisi sakona eragin zuten:

• Gosetea: Eguraldi oso txarraren eta lurren agortzearen ondorioz, uztak nabarmen urritu ziren. Horrek salneurrien igoera ekarri zuen, eta gosete handiak hedatu ziren nekazarien artean eta hirietan.
• Izurrite Beltza: XIV. mendearen erdialdean, Ekialdetik etorritako izurritea 1347an iritsi zen Italiara eta Europa osora zabaldu zen. Urte gutxitan, biztanleriaren herena galdu egin zen, eta hurrengo hamarkadetan beste izurrite asko izan ziren.
• Gerrak: Garaiko gatazka belikoak ugariak izan ziren. Aipagarrienak dira Frantziaren eta Ingalaterraren arteko Ehun Urteko Gerra, Gaztelaren eta Aragoiren arteko liskarrak, eta Nafarroako gerra zibila. Gerra horietan, herri xehea izan zen galtzaile nagusia.

Krisiaren Ondorioak

Gatazka horiek guztiek ondorio larriak izan zituzten gizartean eta ekonomian:

• Nekazari askok hirietara ihes egin zuten, eta lur asko landu gabe geratu ziren.
• Lurren abandonuak krisia eragin zien jauntxoei, eta hauek hiribilduen eta erregeen aurka jo zuten beren errentei eusteko.
• Salneurriak nabarmen igo ziren.
• Mediterraneoan, turkiarrek merkataritza-harremanak zaildu zituzten.
• Herri xehearen eta artisauen matxinada ugari izan ziren.

Egoera Euskal Herrian

Euskal Herrian, krisiak Ahaide Nagusien arteko borrokak areagotu zituen. Aldi berean, nekazariak jauntxoen eta erregeen aurka altxatu ziren, zergak igo nahi zizkietelako.

Gizarte Estamentala

Erdi Aroko gizartea hiru estamentu edo taldetan banatuta zegoen, bakoitzak funtzio zehatz bat zuela:

1. Elizgizonak: Gizartearen alde otoitz egitea zen haien zeregina.
2. Gerlariak (noblezia): Herria kanpoko erasoetatik eta erlijioaren etsaietatik babesten zuten.
3. Herri xehea: Nekazariak, artisauak eta merkatariak ziren. Beren lanarekin beste bi taldeak mantentzen zituzten.

Estamentuen Ezaugarriak

Gizarte estamentalaren oinarria jaiotzak zehazten zuen funtzioa zen, eta horren araberakoak ziren ohorea eta aberastasuna. Ekoizpen-funtzioa, gizartearen iraupenerako ezinbestekoa izan arren, bigarren mailakotzat hartzen zen, eta nekazariak lurrari lotuta zeuden.

Normalean, semeak aitaren funtzioa heredatzen zuen, eta ez zegoen estamentuz aldatzeko aukerarik. Funtzio bakoitza balio moral jakin batzuekin lotzen zen, belaunaldiz belaunaldi transmititzen zirenak: leialtasuna, elkartasuna, ausardia, adorea eta eskuzabaltasuna nobleziaren balioak ziren. Aldiz, behe-mailakoak balio moral kaskarrekotzat hartzen ziren (maltzurrak, nagiak eta doilorrak).

Pribilegioak eta Betebeharrak

Berdintasun ezak egoera juridiko eta politiko desberdinak sortzen zituen. Goi-mailakoek (elizgizonak eta nobleak) hainbat eskubide eta pribilegio zituzten (ohorezkoak, politikoak eta ekonomikoak). Pribilegiozko egoera horietatik kanpo zeudenek, ordea, ez zuten ia eskubiderik eta betebehar ugari zituzten: nagusien menpeko ziren eta ez zuten askatasunik. XIV. mendeko krisiarekin, desberdintasun horiek are gehiago sakondu ziren.