Bat bateko bertsoen eta bertso jarrien arteko desberdintasunak

 LITERATURA

1. ATSOTITZAK

-Belaunaldiz belaunaldi transmititutako esaerak dira.

-Herri baten prestakera islatzen dute: haiei begiratuta herriak duen pentsamoldak ikus daiteke.

Forma: 

-Laburrak dira, memorian hobetogordetzeko

-Baliabide literarioak erabiltzen dira, momeriari laguntzeko.

→ hoskidetasuna (rima)

→ korrelazioa (kasualitatea adierazteko)

→ kontrastea ( kontrako ideiak jartzen dira, ideia jenerala markatzeko)

2. BALADAK

-Gertaeretan oinarritzen dira, eta hauek errealak edo    asmatuak izan daitezke.

-Oroimena dute euskarri

-Bertsio bat baino gehiago jasotzen dira.

→ oroimenean hutsuneak sortu direlako

→ dialektoen arabera aldatzen direlako

Berezitasunak:

-Eredu epikoa (XV. Eta XVI)

→ Gehienetan gudu (gerra) gertakariak, nesiak (emakumeek erozketetan [ entierro ] abesten zituzten abestiak), eta erlijio abestiak kontatzen dira.

-Eredu epiko - lirikoa (XVII)

→ Errealitatea eta arnasketa nahasten dira, eta leku, pertsonei eta garaiak orokorrak dira.

-Eredu lirikoa (XVIII)

→ gai bakarra amodioa da

→ gaiak sinbolopean ematen dira. (adibidez: maitia nun zira?)

→ eredurik ugariena da

3. KOPLA ZAHARRAK

-Ospakizunetan abesten dira.

-Taldeetan joaten ziren, baina bakanlari bat egoten zen ere, bat-batekotasuna egiten zirena, baserria edo pertsonaren arabera aldatzen zuena.

-Errima, metrika eta musikak laguntzen du memorian gordetzen.

Formak:

-Formula eta klixea

→ esaldiak errepikatzen ziren

→ formulak (hasierako egurra, adibidez)

-Neurri eta doinu bereziak

→ bat batekotasuna onartzen da, egoeraren arabera aldatzen dena.

-Neurri handia eta txikia bereizten dira

→ zortziko txikiak               → zortziko handia

          -8 lerro                            -8 bertso-
Lerro

         -7-6 silaba                            -10-8 silaba

→ hamarreko txikia             → hamarreko handia

     -10 bertso-lerro                      -10 bertso-lerro

          -7-6 silaba                              -10-8 silaba

-2 kopla zahar = hamarreko txiki 1

-Baladak, kopla zaharrak aspaldikoak dira

→ hortaz, autore modernoak hauen teknika eta baliabideak kopiatzen dituzte.

4. BERTSO - PAPERAK

-Bertsolariek eginak

-Lehen, bertsoak merkatu eta azoketan saltzen ziren, eta horri esker, gaur egun arte iraun dute.

-Mota askotakoak zeuden: 

→ maitazuneskoak

→ enkarguak

→ gorasarren egiteko( hacer la pelota)

→ gertaera bereziak gogorazteko 

-Batzuk bat batekoak dira, beste batzuk idatziak; abestu daitezke, edo ez.

Bertsolari famatuenak:

· Etxahun · Xenpelar

· Iparagirre · Pello eriota

· Bilintz · Txirrita

· Elizanburu · Enbeitia

· Otaño ·Amese-Beitia

- Lore - jokoak (XIX)

→ irabazleek ospea irabazten zuten, beraz, bertsolaritzari ere.

- Nola? Herriak zekien moldeetan sortzen zituzten, erritmo famatuak erabiliz, jendea abestu dezala.

Gaiak ( XIX. Mendeko 2 zatia)

-Garai horretan formak galdu zituzte

→ legeak galtzean, besteen menpe geratu ziren

→ hori huraz idazten zuten

-Gerrateak

-Euskal emigrazion (Ameriketara, abeltzaintza egitera)

-Euskeraren galeraren beldurrak / foruen galeragaitik)

-Kristautasuna

-Maitasun abestiak

-Satirikoak

-Kontaera hutsak

Nola heldu dira gaur egun arte? Paperetan eta abesti moduan.

5.BAT - BATEKO BERTSOLARITZA

-Momentuan botatako bertsoak

Ezaugarriak

Bertsolaritza

→ hizkuntza marratza 

→ erderakada asko

→ gendeak ez zuen gogoko

→ moral aldetik ez ziren eredugarriak, elizak indar handia zuen, eta ez zuten omartzen.

→ gordinkeria eta lizunkeria nagusia

→ eusko iksakuntza, 1930, kongesu bat sortu zuten.

-M. Lekuonak ahozko euskal literatura zen ezaugarriak aztertu eta goraipatu zuten.

-Klopa zaharren eta bertsoen egitura eta edukia aztertu zuen.

→ forma aldetik perfekzioa

→ irudien mugimendu azkarra

→ elipsi eta adierz-molde hunkigarriak

→ lokailurik ez

→ denbora eta logika berezia hurrenkeran

→ irudi poetikoen logikaz gaindiko loturak

→ erritmoa

→ mezu nagusia bertsoaren amaieran

→ errtimo-sen aipagarria, doinuari jarraiki

→ lau, bost eta bederatzi errimako bertsoak egiteko trebetasuna                   

-Urrengo pausua bertsolariak sagardotegietatik ateratzea eta aretoetara eramatea zen.

Nork? Euskaltzaleak elkartea

·J.Anistimuño “Aitzol” buruzagi

→ 1935 eta 1936an lehen bertsolari txapelketak egia ziren bertsolariei ospea emanez.

6.MITOA ETA ANTIMITOA

Mitoa

-1990ko hamarkadan bertsolaritzak “boom” handia izan zuen

→ prentsan, irratian, EITB-m…

-Bertzozale asko agertu ziren, bertsomania eratuz.

→ horren ondorioz, honen kontrako iritziak sortu ziren.

Antimitoa 

–”Bat-
bateko bertso batek ezin du, normalean, astiro landu eta idatzitako poema baten maila literariorik izan”

7.BAT BATEKO BERTSOLARITZA HISTORIOA

-1960an hasten da historioa, orduan baino lehenagoko daturik ez ditugulako.

1- Entzuleri homogeneo ( sagardotegiko gendea, normalean gizonak zirenak) eta oihartzun sozial apaleko bertsogintza (1960-1979)

→ bizi iraupeneko aldia ( 1960 - 1973)

→ erresistentziako bertsogintza ( 1973 - 1979)

2- Entzuleari aniztuneko bertsogintza (1980 - 1998)

→ berrikuntza aroa (1980- 1990)

· txapelketak bertsogintzaren euskarri oraindik

· zabaltzen hasi ziren

→ bertsomniaren aroa (1991-19939)

· bertsogintzak garrantzia hartzen du.

· bertsolari - eskolak sortu ziren

3- Bertsomaniaren osteko belaunaldiak (1994-2003)

→ gehienak bertsolari-eskoletan ikasitako bertsolariak ziren.

· M.Lujanbio (1976)

· I. Elortza (1975)

4- Etorkizunaren begira

→ Euskera maila oso txarra denean, bertso maila oso txarra izango da; euskera irauten duen puntura arte iraunduko du bertsolaritzak.