Bake armatua aliantzak eta nazioarteko tentsioak

1Inperialismoaren arrazoiak:

Ekonomikoak

--Industriako produktuak herrialde kolonializatuetan saltzeko. --Lehengaiak merke erosi. --Europako dirua kolonietan inbertitzeko. Demografikoak: --Europan biztanleak, lanpostuak baino gehiago. Ondorioz, koloniak beharrezkoak ziren langabetuak bidaltzeko. Politikoak: --Europako mugak egonkor zeuden. Ondorioz zabaltzeko aukera bakarra europa kanpoan zen. --Koloniak izateak, nazio artean prestigioa ematen zuen. --Herrialde barruko arazoak, 2.Mailan uzteko erabiltzen zen kolonialismoa. Ideologikoak: --Gizarte talde batek kristautasuna mundu osora zabaldu nahi zuen. -- Gizarte talde batek, arrazismoan oinarrituta, europako etniaren nagusitasuna finkatu nahi zuen.

2esplorazioa eta konkista:asia eta afrikako barrukaldeak ezezagunak ziren, orduan, esplorazioak antolatu zituzten eremu horiek ezagutzeko. Esplorazioen ondoren, lurralde hori oso erraz konkistatzen zuten teknologia aurreratuagoak zeuzkatelako. kolonien antolaketa: bi motatako koloniak: 1-esplotaziorako koloniak: lurraldea ustiatzeko erabiltzen zuten. Nekazaritzako produktuak landatzeko (kafea,kakaoa,tabakoa), eta mineralak hartzeko (urrea,zilarra,ikatza). Lurralde horiek metropoliek antolatzen zuten, europako norbait agintari izendatzen zuten eta honek ekonomiaren kontrol osoa zeukan. 2- jendeztatzeko koloniak: europako gehiegizko biztanleria bidaltzeko erabiltzen ziren, klima oneko eremuak ziren. Eremu hauei autonomia hania ematen zitzaien, interes ekonomikorik ez zeukatelako.

3MUNDUAREN BANAKETA: --Afrikan:  --30 urtetan kolonizatu. --Borrokak ez izateko, afrika banatzeko orduan berlingo biltzarra sortu zen 1885 urtean. Asian:
Zati handi bat okupatu zuten (europa, a.E.B, errusia)
. -- Txinak, opioaren gerraren ondorioz, kostaldeko lurrak lortu zituen. BRITANIA HANDIAREN INPERIOA: Inperio kolonialik handienaren jabe zen. 33milloi km2 eta 450milloi biztanle. Afrikan, britaniarrek  inperio jarraitu bat eratu nahi zuten, egiptotik Hegoafrikara. India izan zen britania handiaren kolonia nagusia. FRANTZIAKO INPERIOA: Bigarren kolonizatzaile handiena izan zen. 11 miloi km2 eta 95 milloi biztanlerekin. Frantziak afrikako lurralde zabal bat okupatu nahi zuen, Itsaso gorritik Ozean atlantikora. Proiektu horrek talka egin zuen Britania handiak sudanekin zituen interesekin. Frantziarrak kontxintxinan egon ziren eta indotxina frantsesa eratu zuten. EUROPAKO BESTE INPERIO BATZUK:Belgika: kongo. Holanda: Indonesia. Portugal: Mozanbike, angola. Espainia: Maroko iparraldea, Sahara, guinea ekuatoriala. Alemania: Tanganykan (tanzania) Italia: Libia. Errusia:
asian zehar hedatu zen turkestandik mantxuriarantz. EUROPATIK KANPOKOAK:A.E.B: Ozeano barerantz zabaldu ziren. Filipinetatik, kubatik eta puerto ricotik bota zituzten espainiarrak, eta panamako zerrenda bat, dominikar errepublika eta nikaragua bereganatu zituzten.

4kolonizazioaren ondorioak:1--Mugak europako herrialdeek finkatu. Baina muga artifizialak arazoak sortu zituzten. 2--Basoak moztu, esploraziorako produktuak finkatzeko. 3--Azpiegitura eta hiriak sortu.4--Biztanleriaren hazkundea eman zen, ondorioz, elikatzeko arazoak sortu. 5--Akulturazio prozesua, europako ohiturak/hizkuntza/erlijioa jarri, eta bertakoak galdu. 6--Gizarte banaketa, europarrak aberatsak, eta indigenak 2. Mailako herritarrak. 7--Oinarrizko elikagaiak, ondorioz, gutxi eta garestiak ziren, ondorioz, gosea zabaldu. 8--Artisautza desagertu, europako produktu industrialak hobeak eta merkeak zirelako.

5-europako herrialdeen egoera politikoa xx mendean: bi zatitan banatzen dira: 1-herrialde demokratikoak: konstituzioan eta parlamentuan oinarritu ziren,ongizate estatuak ziren, hezkuntzan eta osasunean finkatzen ziren. Ad: frantzia, ingalaterra. 2- demokraziak pisu gutxi zeukaten herrialdeak: ekonomia atzeratuta zegoen, auteskundeak zeuden, baina iruzurra zen, nobleek botere handia zeukaten. Ad:
alemania, espainia, italia.

5.1bake armatua:Alemania. – 1870. Urtean Alsazia/Lorrena okupatu zuen gatazka finantziarekin. 1890. Urtean Gilen II tronura igo zen. Alemaniak kanpo politika berriari ekin zion munduan nagusi izateko asmoz. Alemaniak errusiarekiko alianza hautsi, eta Austro-hungaria eta italiarekin aliantza hirukoitza sinatu zuen. Alemaniak Britania handia kontinentetik bakartzen saiatu zen. Frantziak, alemaniaren aurka nahi zuen errebantxa Alsazia eta lorrena gatazkarengatik. Frantzia alemaniaren armada ahaltsuaren beldur zen, orduan, Errusia eta Britania andiarekin itun bat sinatu zuten, entente hirukoitza zuen izena.

6-GERRAREN ZERGATIAK: Inperialismoa eta nazionalismoak lortutako gatazkak nabarmendu behar dira. Baita, europako herrialde batzuen xede nazionalistak aipatu behar dira. Nazioarteko hainbat krisik gerra bidean jarri zituzten herrialdeak: --Marokoko krisi kolonialistak (1905-1911): Alemaniak izan ere, aukera ikusi zuen bere kolonia-lurraldeak zabaltzeko, bai eta Frantzia eta Britania handiari nagusitzeko. --Austia-hungariako inperioa Bosnia hertzegobinaz jabetu izanak, bestalde, balkanetako gatazka hauposatu zuen, honek, nazioarteko giroa ederki tenkatu zuen. Turkiar inperioa gainbera zegoen, baina nekez eusten zien europa aldeko lurraldeei. Urte gutxitan, balkanetan bi gerra  piztu ziren. Honek egoera gaiztotu zuen.

6.2 gerra piztea: 1914.Ean austriako imperioaren oinordekoa (frantzisko fernando) hil zuten serbian (gizon ezezagun batek), austriak serbiari hilketa bultzatu izana leporatu zion eta ultimatuna eman zion, baina serbiak ez zuen onartu, ondorioz gerra piztu zen. Gerra horretan, frantzia,errusia eta britainia handia, serbiaren aliatu bihurtu ziren. Alemania eta italia austriaren aliatuak bihurtu ziren.

7-gerraren ondorioak:-entente hirukoitzak irabazi. -italia bandoz aldatu. -errusia gerratik atera. -A.E.B. Entente hirukoitzean sartu. bake itunak: 1919 an bake baldintzak ezartzeko konferentzia bat egon zen, han versalleseko ituna hitzartu zen, nun, alemaniari, zigor batzuk jartzen zitzaizkion (europako lur asko galdu, desmilitarizatu, zigor ekonomikoa) europako mapa berria:1- austro hungaria austria,hungaria,txekoslobakia,jugoslabia 2-turkia desegin, siria,libano,palestina,irak,iran bilakatu (kolonia ingles/frantses bilakatu)

3-errusia desegin, polonia,errumania,finlandia,estonia,letonia,lituania bilakatu. galera demografiko eta ekonomikoak:10 milioi pertsona hil, material galera handiak (hiriak, fabrikak, azpiegiturak). Herrialde neutralak ekonomia hobetu (AEB asko garatu). nazioen elkartea. europan borroka gehiago ez egoteko sortu zen, baina elkarteak porrot egin zuen herrialde batzuk (AEB, alemania, italia) ez zirelako sartu edo alde egin zutelako.