As Funcións Esenciais das Emocións e o seu Impacto no Desenvolvemento Humano

Funcións das Emocións

As emocións inflúen no comportamento da persoa, exercendo unha activación necesaria para que a súa actuación sexa a apropiada. Diferenciamos tres funcións principais: a función adaptativa, a social e a motivacional das emocións.

A Función Adaptativa

As emocións cumpren unha función adaptativa no sentido de que a reacción física que producen xera unha tensión ou estado de alerta que crea as condicións necesarias para actuar ante unha situación determinada.

A Función Social

A función social das emocións radica na súa capacidade de regular a interacción social, xa sexa mediante a súa contención ou mediante a comprensión emocional das outras persoas.

Será esencial que os nenos e nenas aprendan a coñecer, regular e expresar de maneira adecuada as súas emocións, así como a identificar e respectar as alleas.

A Regulación das Emocións Modificando os Estímulos

A emoción cáusaa un estímulo. A posibilidade de modificar a estimulación recibida permite axustar e diminuír a emoción a uns niveis máis tolerables. Esta será a primeira estratexia que empregará o bebé para actuar sobre as súas emocións.

Os bebés teñen unha capacidade limitada para regular as súas emocións, xa que poden intervir pouco na modificación da estimulación que reciben. Dependen en gran medida da intervención das persoas que os coidan para poder modificar os estímulos que reciben e axustar as súas reaccións emocionais.

Ao final do primeiro ano, cando xa se desprazan gateando ou andando, vólvense máis eficaces e autónomos; as súas actuacións para modificar o estímulo que reciben son máis evidentes e poden variar, así, o seu estado emocional.

Ao longo do seu desenvolvemento, o bebé, e máis adiante o neno ou nena, vai aprendendo a regular as súas emocións, influíndo no factor externo que as ocasiona.

A Autorregulación Emocional

Tamén debe aprender a expresalas de forma socialmente correcta, nun tempo proporcionado e con matices adecuados, sendo este un proceso complexo que non sempre se consegue. De feito, moitas persoas teñen dificultades para adecuar a expresión das súas emocións ao longo de toda a súa vida.

Exemplo: Unha persoa á que lle suceda algo que a enoxe profundamente poderá proceder de maneiras diferentes:

• Respondendo instintivamente: por exemplo, agarrando o primeiro que encontrou e tirándoo contra a parede ou ao chan con rabia, como faría un neno de dous anos en plena pataleta. Acción inadecuada e inútil.
• Reprimindo a expresión da emoción, o que suporía tragarse o enoxo e non expresalo. Esta resposta, se se reproduce de forma sistemática, pode ter como consecuencia un incremento da tensión e pode desembocar en alteracións de tipo psicolóxico ou enfermidades psicosomáticas, polo que tampouco é recomendable.
• Contendo ou regulando a expresión da emoción, o cal supón encontrar unha maneira adecuada de expresala. Esta sería a resposta máis apropiada. De feito, o ideal sería que cada persoa, ao longo do seu desenvolvemento e coa axuda das persoas do seu contorno próximo, puidese encontrar unha maneira adecuada de expresar as diferentes emocións que sente, matizándoas nos casos nos que sexa necesario.

O proceso de regular e conter as propias emocións e expresalas de forma socialmente adecuada denomínase autorregulación emocional. En todo este proceso de aprendizaxe da autorregulación emocional hai que ter presentes dous aspectos:

• 1º lugar: cada cultura condiciona a expresión das emocións de diferente maneira.
• 2º lugar: O papel da linguaxe.

Coa adquisición da linguaxe, a expresión das emocións pode entrar en matices que son imposibles de contemplar se non se contan cunha ferramenta de comunicación tan importante. Por iso prodúcese un salto fundamental a partir dos 2 anos, cando o neno ou nena vai adquirindo un certo dominio da linguaxe que lle permite explicar o que sente.

Grazas á linguaxe pode, por exemplo, diminuír a súa angustia en determinados momentos. Poñer palabras ao que sente é básico para regular, conter e compartir as súas emocións.

O Desenvolvemento da Empatía

Un paso máis no desenvolvemento emocional dos nenos e nenas consiste na comprensión das emocións dos demais.

Exemplo: os bebés choran ao escoitar o pranto doutro bebé, aínda que non o fan co seu propio pranto gravado. Estes xa de pequenos mostran mecanismos rudimentarios de empatía.

A empatía é a habilidade para poñerse no lugar doutra persoa e poder comprender e compartir as súas emocións e sentimentos.

Para que a empatía poida desenvolverse plenamente é necesario que o neno ou nena:

• Recoñézase (autorrecoñecemento).
• Teña consciencia de si mesmo como individuo diferente e separado dos demais (autoconsciencia), autovaloración – desenvolvemento moral.
• Sexa consciente de que el tamén ten emocións (emocións autoconscientes).

O autorrecoñecemento, a autoconsciencia, a autovaloración e as emocións autoconscientes dan lugar a unha maior e mellor comprensión das emocións das outras persoas e facilitan o desenvolvemento da empatía. Á súa vez, a empatía axuda a responder de forma adecuada ás emocións doutros seres humanos.

A empatía fortalecerase grazas ao desenvolvemento da linguaxe e á práctica do xogo simbólico.

• Da mesma maneira que facilita a regulación das propias emocións, o dominio da linguaxe supón un avance cualitativo importante no desenvolvemento da empatía.
• Para o desenvolvemento na comprensión das emocións, é fundamental o xogo simbólico que realizan os nenos e nenas a partir dos 2 anos. Esta práctica facilita o desenvolvemento emocional, xa que é un espazo privilexiado de ensaio de emocións propias e alleas. Ademais, permite expresar emocións e sentimentos da vida cotiá (medos, ansiedades) que poderían quedar reprimidos.

O desenvolvemento de todos estes procesos está moi influído pola capacidade empática da nai e o pai e pola maneira de interactuar afectivamente cos seus fillos.

O desenvolvemento da empatía relacionouse co sentimento de seguridade ou inseguridade do neno ou nena nas súas primeiras reaccións afectivas.

A seguridade de apego asóciase coa capacidade de empatía dos nenos e nenas e conleva unha adecuada expresión e interpretación das emocións das outras persoas en etapas posteriores.

A Función Motivacional

As emocións e a motivación están intimamente relacionados. A función motivacional das emocións está relacionada con:

• A súa capacidade de motivar a realización dunha acción (conduta motivada).
• A capacidade da resposta motivada para producir unha determinada emoción ou reacción emocional.

Calquera conduta motivada produce reaccións emocionais, e as emocións facilitan a aparición de condutas motivadas de aproximación ou afastamento.

A conduta motivada polas emocións ten dous compoñentes:

• Dirección: Dirixe a conduta cara á atracción (agrado) ou a evitación (desagrado).
• Intensidade: Supón o nivel de enerxía ou vigor que produce a emoción cara á conduta motivada.

As emocións desempeñan un papel de primeira orde na activación das condutas humanas.