Artearen Aroak: Grezia, Erroma, Gotikoa, Barrokoa, Errenazimentua

Artearen Aroak

Aro arkaikoa (K.a. 800-500), Aro klasikoa (K.a. 500-323) eta Aro helenistikoa (K.a. 323 - K.a. 31).

Greziako Arkitektura

Ezaugarri orokorrak eta estilo arkitektonikoak

1. Ordenan, proportzioetan eta arrazoian oinarritzen ziren, eta nabarmena zen eraikinak giza eskalara egokitzeko ahalegina.
2. Edertasuna lortzeko etengabeko ahalegina egitea, elementu guztien perfekzioan eta haien arteko orekan oinarrituz.
3. Arkitrabedun eraikuntza-sistema zerabilen Greziako arkitekturak, eta lerro horizontal eta bertikalak ziren nagusi.
4. Erabiltzen ziren materialak kareharria eta nagusiki marmola ziren.
5. Proportzioek eta lerroek bat egiten zuten, simetria eta harmonia antzemateko begietan.
6. Kolomak, eskulturatzat landuak izaten ziren, forma estetika ezberdinak hartuz eta honen arabera 3 ordena arkitektoniko ezberdin agertzen dira: doriarra, joniarra eta korintiarra.

Tenpluak

• Tenpluak eraikuntza erlijiosorik nabarmenenak ziren.
• Jainko eta jainkosaren irudia gordetzen da bertan.
• Barnealdeak garrantzi gutxi du. Kanpoaldeak garrantzi asko du.
• Harrizkoak edo marmol zurikoak, polikromatuak, ziren.

Arkitektura zibila: Antzokia

• Tragediak eta komediak antzezten zituzten.
• Ikuspena eta akustika ziren ezaugarriak.
• Mendiaren maldetan eraiki zituzten.
• Kabea: ikusleak kokatzeko zirkuluerdia eratu.
• Eszena: antzezpena egiteko tokia.
• Orkestra: gune zirkularra, korua zegoen tokia.
• Paraskenia: Eszenaren alboetan dauden aldagelak eta biltegiak.
• Diazoma: Korridore perimetrala, kabea 2 sekzioetan bereizten du.
• Antzokiaz gain, estadioak (atletismo-lehiaketak antolatzen zituzten) eta gimnasio edo palestrak ere izan ziren.

Tenplu motak

• In antis: kolomak ataria inguratzen duten hormen luzapenaren barnean dituztenak.
• Prostiloa: kolomak atari batean dituztenak.
• Anfiprostiloa: kolomak bi fatxadetan dituztenak.
• Peripteroa: perimetroa koloma lerro batez inguratua dagoena.
• Dipteroak: perimetroa koloma lerro bikoitza inguratua dagoena.
• Tholos: oinplano zirkularreko tenpluak dira.
• Sasiperipteroak: kolomak hormari atxikita dutenak.

Greziako Eskultura

• Gai nagusia giza irudia da.
• Materialak: harria, marmola eta brontzea.
• Eskultoreek edertasun fisikoa adierazten dute.
• Eskultoreek adierazpena adierazten dute: aurpegien adierazpenak eta sentimenduak adieraztea.
• Mugimendua.
• Bolumenak ere garrantzia hartzen du: ikuspegi ezberdinetatik ikusteko obrak.

Adibideak

• MIRON: Diskoboloa

Greziako Garaiak eta Adibideak

Garai arkaikoa (K.a. VIII. mendetik K.a. V.era)

• Afaiaren Tenplua
• Apoloren Tenplua
• Delfoseko Santutegia
• Agrigentoko Konkordiaren Tenplua
• Paestrumgo Poseidonen Tenplua
• Korintoko Apoloren Tenplua
• Souniongo Poseidonen Tenplua

Garai klasikoa (K.a. V. mendetik K.a. IV.era)

1. Propileoak
2. Atenea Nike Tenplua
3. Erekteion
4. Partenoia

Garai helenistikoa (K.a. IV. mendetik K.a. 30. urtera)

• Efeso Liburutegia
• Pergamoko Aldarea

Erromatar Artea

Ezaugarri orokorrak

Teknika

• Materiala: harria, adreilua eta hormigoia. Gogorrak, merkeak eta moldagarriak.
• Arkitekturaren oinarria: praktikotasuna, hilezkortasun nahia eta monumentalitatea.
• Arkitektura arkitrabatua; barnealdeak zuen garrantzia, funtzionaltasuna.
• Elementuak: erdipuntuko arkua, gangak eta kupulak.

Dekorazio-elementuak

• Ordena Toskanoa: Greziar doriar ordenean oinarritzen da.
• Ordena Konposatua: Joniarraren eta korintiarraren konbinazioa.

Eraikuntzak

• Galtzarak
• Zubiak
• Akueduktuak
• Basilikak
  • Justizia ezartzeko eta arazo administratiboak kontrolatzeko lekua izan ziren.
  • 3 nabez osatua.
  • Oinplano errektangeluarra.
  • Erdiko nabea altuagoa.
• Termak
• Antzokiak
• Anfiteatroak
• Zirkuak
• Foroa
• Garaipen Arkuak
• Koloma Historiatuak
• Domus
• Insulae
• Jaurerriak

Erromatar Eskultura

Sarrera

• Eskultura erromatarrak greziar eragina izan zuen, Grezia konkistatu zutelako erromatarrek. Esklabu egindako artista askok lan egin zuten erromatarrentzat. Gaurko greziar eskultura asko, kopia erromatarren bidez ezagutzen ditugu.
• Materiala: marmola eta brontzea.
• Gaiak: enperadoreak eta pertsonai garrantzitsuak izan ziren. Eskultura antropozentrikoa; gizakia zen zentroa. Greziako biluziak desagertu. Eskulturak izaera errealista zuen.
• Helburua: pertsonen (kontsul, enperadore...) gertaeren edo ekintzen testigantza uztea da. Estatuaren propaganda.
• Eskaerak: kontsulak, jeneralak, enperadoreak.

Arte Gotikoa

• Erdi Aroko artea, XII. mendearen erdialdean Frantzian sortu.
• Ondoren Europan zabaldu XII. mendetik XV. mendearen amaierara arte.
• XII. mendea amaieran, aldaketa teknologikoen, erlijiosoen eta filosofikoen ondorioz estilo gotikoa garatu zen.
• Hiriak berpiztu eta eraikuntza forma berriak sortu ziren. Katedrala hiriaren sinboloa eta hiritar guztien batasun espiritualaren lokarri.

Arkitektura Gotikoa

Ezaugarriak

• Barrualdean argia eta altuera nabarmentzen dira.
• Bertikaltasuna.
  • Barruan (pilare estilizatu eta altuagoak, sabaian arintasun sentsazioa).
  • Kanpoan (pinakuluak, dorreak eta orratzak zerurantz, pisugabetasuna areagotuz).
• Materiala: harria.
• Burualdeko espazioa zabalago agertzen da. Deanbulatorioan edo girolan zenbait kapera (absidioloak) egoten ziren.
• Oinplanoa, saloi-planta, gurutze latindarra edo basilikala (3 edo 5 nabe) ziren, erdiko nabea altuagoa izanik.
• Alboko kaperak ugaritu.
• Girola: batzuetan bikoitza agertzen da.
• Gurutzadurak edo transeptoak txikitzeko eta desagertzeko joera du.
• Gurutzadura eta zinborrioak mantentzen dira, azken honetan batzuetan orratzak agertzen dira.
• Pilareak euskarri nagusiak dira altuera lortzeko.
• Beirateen teknika garatu zen eta, honi esker, nabeak ikaragarri altxatu ahal izan ziren, leiho handiak ireki ziren beirateekin. Beirateak erabiltzean, horma-pinturak desagertzen dira.

Arte Barrokoa

• XVI. mendearen azkenalditik XVIII.aren hasiera arteko kultura-adierazpena da barrokoa.
• Krisi garaiari lotutako artea.
• Mugimenduaren artea.
• Artea boterearen zerbitzuan zegoen.
• Monarkiaren eta Elizaren luxu handiko adierazpenak eman ziren.
• Botere Zibilaren adierazpena ere bada (industria eta merkataritzako burgesiaren adierazpenak).
• Zientziaren aurrerapena garrantzitsua izan zen XVII. mendean (unibertsoaren ezagutza hobea, esperimentazioa, zientziarako tresna berriak).
• 1600. urte inguruan, Erroma bihurtu zen barrokoaren gune nagusia.
• Aita Santuek babes handia eman zieten artistei.

Arkitektura Barrokoa

• Italian garatzen hasi zen, bereziki Erroman XVII. eta XVIII. mendeetan zehar.
• Aurrerapen tekniko handiegirik ez (kolomak, dorreak, kupulak...).
• Lengoaia plastiko berri baten erabilera izan zen (leiho obalatuak, koloma bihurrituak, frontoi zatituak).
• Elementu arkitektonikoak aldatu ziren: mugimendua, dinamismoa eta ikuspegi ezberdinak bilatzeko asmoa (taulamenduak, zatitutako eta kurbadun frontoiak, koloma salomondarrak).
• Lerro zuzena eten eta fatxadei izaera dinamikoagoa eman zitzaien (lerro kurbatuak).
• Honela, argi-jokoak garatu ziren.
• Apaingarriz josita zeuden eraikinen fatxadak: salomondar kolomak, landare-motiboak...
• Oinplano konplexuagoak: eliptikoak, zirkulu-formakoak...
• Geometria-osaketa konplexuak.
• Arkitektura erlijiosoa eta arkitektura zibila (jauregiak, enparantzak...).
• Urbanismoaren garapena: plazak eta etorbideak sortu ziren.
• Arkitektoek 2 tipologia landu zituzten: eliza eta jauregia.

Adibideak

• San Pedro Plaza
• Salamancako Plaza Nagusia
• Madrilgo Plaza Nagusia

Arkitektoak eta Lanak

• Maderno: San Pedro Basilika
• Bernini:
  • Vatikanoko San Pedro Plaza
  • San Pedro Basilikaren Baldakinoa
• Borromini: San Carlo alle Quattro Fontaneko Eliza

Eskultura Barrokoa

• Monumentaltasuna eta naturalismoa irudikatzen dira.
• Naturalismoa: anatomian eta jantzien tolesduretan.
• Keinu nabarmenak, dramatikoak eta figurak kanporantz proiektatzen dira.
• Mugimendua irudikatzen da nagusiki.
• Sentimenduak: aurpegian islatzen dira, eta adierazkortasuna gorputzen jarrera dinamikoarekin.
• Materiala: marmola, brontzea, egur polikromatua...
• Formak ez dira egonkorrak.
• Diagonal edo kurba baten ardatzean itxuratzen dira.
• Horrela, bizitasun-efektua eta sentsazioa eskaintzen dute.
• Argi-ilunen efektuak, materialen eta ehunduren kontrasteak sortzeko.
• Dramatismoa eta adierazkortasuna jarreretan eta keinuetan.
• Eskultura exentuak:
  • Apolo eta Dafne
  • David
  • Santa Teresaren Estasia

Pintura Barrokoa

• Pinturak goreneko maila lortu zuen.
• Caravaggio: San Mateoren Bokazioa
• Konposizio biziagoak, mugimendua nagusi.
• Marrazkiaren gainetik kolorea da nagusi.
• Piramide-konposizioa ezabatu zen, diagonalak nagusi koadroetan.
• Ikuspuntu behartuagoak margotu ziren.
• Perspektiba erabili zen.
• Adierazpen naturalista, errealismoa bilatuz.
• Konposizioetan desoreka edo markotik kanpo eszenak jarraitzen duela adierazi nahi zen.
• Konposizioak asimetrikoak dira.
• Sakontasuna: Pinturak 3 dimentsiotan daudela ematen du.
• Tenebrismo teknika: Argi puntual zorrotz baten bitartez argiztatzen zen eszena.

Errenazimentua

• XV. mendearen bukaeran, Italiako planteamendu humanistek garapen handia izan zuten Espainiako Errege Katolikoen garaian.
• Berehala zabaldu zen pentsamendu humanista penintsulan.
• Obra klasikoak bultzatu nahian, Erregeek Unibertsitateak eta Inprentak zabaldu zituzten.
• Fernando eta Isabel klasikoen pentsamendua zabaltzen aritu ziren.
• Espainiako aristokraziaren semeak Unibertsitateetara joaten hasi ziren, Salamancako Unibertsitatera adibidez.
• Garapen intelektual handia egon arren, artean ez zen berdina gertatu.
• Elizak eraikitzerakoan printzipio gotikoekin egiten jarraitu zuten.

Adibideak (Arkitektura?)

• Alcala de Henaresko Unibertsitatea
• Toledoko Alkazarra
• Granadako Katedrala

Espainiako Eskultura (Errenazimentua)

• Bartolome Ordoñez: Cisneros Kardinalaren Hilobia
• Tradizio gotikoaren aztarnak.
• Bolumen handiak eta eskortzo bortitzak.
• Erlijio-gaiak nagusi.
• Materialak: egurra (askotan polikromatua), marmola, alabastroa eta brontzea.
• Mugimendu handia eta adierazkortasun handia.
• Funtzio didaktikoa.
• Teknikari dagokionez, estofadoa (jantzietan nagusiki urre-xaflak, margoekin) erabili zen.
• Espainian 2 etapa nabarmentzen dira.

Espainiako Pintura (Errenazimentua)

• XVI. mendera arte zabaldu zen Espainian pintura flandestarraren eraginez.
• Xehetasunaren arreta, errealismoa eta argitasuna.
• Erlijioa gai nagusi.
• Irudi luzexkak, gorputz bihurrituak eta jarrerak, argi-ilunak.
• Juan de Juanes: Azken Afaria
• Pedro Machuca: Eraistea