Arkitektura eta Arte Mugimenduak: Modernismotik Guernicara

Modernismoa: Gaudíren Arkitekturaren Ezaugarriak

Kataluniako industrializazioak eta Bartzelonako burgesiaren hazkundeak “Renaixença” izeneko mugimendu kultural eta politikoa sortu zuten, eta horrek arkitekturan “Modernisme” izeneko estiloa eragin zuen. Europako joera estetiko nazionalistek Bartzelonan eragina izan zuten, eta hiria kosmopolitismoaren eta nazionalismoaren uztarketa bilakatu zen. Testuinguru horretan, Antoni Gaudí izan zen arkitekto nagusienetako bat, nahiz eta Lluís Domènech i Montaner eta Josep Puig i Cadafalch bezalako izen esanguratsuak ere egon.

Gaudíren Estiloaren Bilakaera

Gaudí, Kataluniako arkitektoa, Modernismoaren barruan lan egin zuen, baina bere estiloa pertsonala eta originala izan zen. Bere lehenengo lanetan, 1878 eta 1892 artean, arkitektura historizista landu zuen, eta estilo mudejarra, arte gotikoa eta Erdi Aroko gotorlekuen elementuak uztartu zituen. Hala ere, 1892tik aurrera, Gaudíren arkitektura modernista hasi zen, eta naturaren forma organikoak eta geometrikoak bihurtu ziren bere inspirazio iturri. Lerro kurbatuak lehenetsi zituen, eta fatxadek mugimendua irudikatzen dute.

Lan Nabarmenenak eta Ezaugarriak

Gaudíren lanen adibide nabarmenenak Batlló Etxea eta La Pedrera edo Mila Etxea dira, non hormek eta teilatuek uhin-forma hartzen duten eta fatxadak kolorez eta zeramika zatiekin apainduta dauden. Güell Parkean, Gaudíren irudimenaren adierazpen handia ikus daiteke: bolumen mugikorrak, lerro bihurrituak eta uhinak nagusi dira, eta parkearen egitura inguruko topografiara egokitzen da modu organikoan. Zutabe batzuk palmondoen enborren antzera zizelkatuta daude, eta doriko estiloko zutabeak sartzeko gunean agertzen dira.

Gaudíren lanik ezagunena Sagrada Familia basilikaren eraikuntza da. 1883an hasi zen lanean eta bere heriotza arte proiektuan jardun zuen. Itxuraz neogotikoa bada ere, estilo guztiz pertsonala erakusten du. Eraikuntzak 16 dorre ditu, eta landareen formak zizelkatuta ageri dira. Barnealdean, zutabeak inklinatuta daude, gangaren bultzada jasateko, eta sabairaino igotzean zuhaitz-adar moduan adarkatzen dira.

Gaudíren Estiloaren Ezaugarri Bereziak

Gaudíren estiloak ezaugarri bereziak ditu:

• Gotikotik ganga tabikatuen erabilera.
• Islamiar arkitekturatik argiaren erabilera eta azulejuzko apainduren plastikotasuna.
• Naturan inspiratutako malgutasuna eta dinamismoa.
• Kolorea, argia eta proportzioaren arteko oreka bilatzea.

Material berriak modu sortzailean erabiltzen zituen, eta bere lan guztiek estilo propio eta berritzaile bat islatzen dute, arkitektura funtzionaletik haratago, arte bihurtuta.

Batlló Etxea: Adibide Nagusia

Adibide nabarmenena Batlló Etxea da, jatorrian etxebizitza modura eraikia eta gaur egun museo bihurtua. Bartzelonako Gràcia pasealekuan dago, eta ehungintza sektoreko familia burges batek enkargatu zuen. Etxearen inspirazio nagusitzat itsasoa aipatzen da, kolore urdin sakonek eta uhin-formek hala adierazten dutelako. Teilatua eta fatxada ondulatuak dira, eta azken hau kolore biziko zeramika zatiekin apainduta dago. Forma organikoek eta naturan oinarritutako elementuek malgutasuna eta mugimenduaren sentsazioa ematen diote eraikinari, Gaudíren estilo bereziaren erakusgarri bikaina bihurtuz.

Arrazionalismoa

XX. Mendeko Testuingurua eta Sorrera

Arrazionalismoa XX. mendeko arkitektura-mugimendua izan zen, Aro Garaikidean sortua. Mende honetan, aldaketa sakonak gertatu ziren zientzian, teknologian eta gizartean. Lehen eta Bigarren Mundu Gerrek, Sobietar Iraultzak eta Gerra Hotzak bezalako gatazkek aldaketa sozial, politiko eta ekonomikoak ekarri zituzten, eta demografia ere azkar hazi zen: mendearen amaieran munduko biztanleria 6.000 milioira iritsi zen. Aldaketa horiek guztiek garapen teknologiko eta industriala ekarri zuten, eta horrek material berrien erabilera posible egin zuen, hala nola burdina, altzairua, beira, zementua eta hormigoia.

Funtzionaltasuna eta Material Berriak

Arrazionalismoaren funtsezko ezaugarrietako bat funtzionaltasuna izan zen. Arkitektura honen arabera, eraikinaren edertasuna bere erabilgarritasunean eta funtzionalitatean oinarritzen zen, eta ez soilik itxuran. Arkitektoek material berriak erabiltzen hasi ziren, eta eraikuntza-prozesuak askoz azkarragoak eta merkeagoak bihurtu ziren. Estilo honen barruan, egiturak sinpleak izan behar ziren, oinarrizko bolumenetan oinarrituz, hala nola kuboak, zilindroak, esferak eta konoak. Eraikinak lerro zuzenetan oinarritzen ziren, zutabe eta habeekin osatutako hezurduraren bidez. Arkitektoek funtzionaltasuna lehenetsiz diseinatzen zituzten eraikinak, fatxada eta barneko espazioak behar eta funtzioaren arabera egokitu zitezkeen.

Aitzindariak eta Le Corbusierren Printzipioak

Arrazionalismoaren aurrekariak Estatu Batuetan aurki daitezke, Sullivan eta Chicagoko Eskolaren bidez, eta Europan Adolf Loos izan zen mugimenduaren lehen bultzatzaileetako bat. Hala ere, arrazionalismoaren ikur nagusia Le Corbusier izan zen, Suitzan jaio zen arkitektoa. Le Corbusierrek arkitekturaren bost printzipio ezaugarri proposatu zituen:

1. Eraikina pilotuekin altxatzea eta azpiko espazioa libre uztea.
2. Azotea edo terraza erabilgarria bihurtzea.
3. Leiho etzanak erabiltzea.
4. Oinplano askea izatea.
5. Aurrealde askea fatxada malguago bat sortzeko.

Le Corbusierren printzipioak ez ziren soilik arkitektura teorikoak, baizik eta proiektu praktikoetan aplikatu ziren.

Adibide Nabarmenak: Guggenheim Museoak

Arrazionalismoaren adibide nabarmenetako bat Frank Lloyd Wrightek diseinatutako Guggenheim Museoa da, 1959an New Yorken inauguratu zena. Museoak eskailera zirkular batetik abiatzen diren bisitariak kupula argitsu baterantz eramaten ditu, eta bere barruko espazioaren erabilera berezia azpimarratu behar da. Guggenheim Museoa modernitatearen sinbolo bihurtu zen, eta haren forma bereizgarria eta funtzionalitatea nabarmentzen dira. Bestalde, Bilboko Guggenheim Museoa, Frank Gehryk diseinatua, arkitektura garaikidearen ikono bihurtu da. Hasieran, proiektuak kritika ugari jaso zituen, baina gaur egun arkitektura modernoaren irudi bilakatu da eta hiriaren ikur bihurtu da. Arrazionalismoak arkitektura funtzionalagoa eta material berrien erabilera ekarri zuen, eta horrek eraikuntza garaikidea berritzera eraman zuen. Gaur egungo arkitektura arrazionalista mugimenduaren printzipioetan oinarrituta eta modernitatearen esentzia jasotzen duen espazioetan islatzen da.

Burdinazko Arkitekturaren Ezaugarriak

XIX. Mendeko Testuingurua eta Beharra

XIX. mendeko testuinguru historikoan, Aro Garaikidean, Industria Iraultzak eta kapitalismoaren hazkundeak gizarte-egituraren aldaketa sakonak ekarri zituzten. Hazkunde demografikoaren eta landa-exodoaren ondorioz, hirigintza eta eraikuntza beharrak handitu ziren, eta horrek arkitekturaren paradigma berriak ekarri zituen. Aurrerapen teknologikoek eta garraioaren iraultzak gizarte berri baten egituraketa eskatzen zuten, non burdinazko arkitekturak funtsezko rola hartu zuen.

Material Berriak eta Eraikuntza Prozesua

Industria Iraultzaren ondorioz, fabrikak, industria-pabilioiak, tren geltoki handiak, zubiak eta hiriarentzako zerbitzu berriak eraikitzeko premia sortu zen. Material berriak erabiltzen hasi ziren eraikuntzan, hala nola burdina, beira, altzairua, hormigoia eta, pixkanaka, aluminioa. Material horiek eraikuntza prozesua arindu eta sinplifikatu zuten, muntaketa eta desmuntaketa lanak erraztuz. Burdina galdatuak forjak ordezkatu zituen, eta horrek pieza luzeak eta apaindura merkeak sortzea ahalbidetu zuen. Aldi berean, beiraren erabilerak efektu estetiko berriak sortu zituen, material arin eta garden gisa, batez ere erakusketa pabiloietan.

Funtzionaltasuna eta Egitura Arrazionala

Arkitektura mota berri hau historizismotik urrundu zen, funtzionaltasuna eta egitura arrazionala lehenetsiz. Hormek karga-elementu izateari utzi zioten, eta egituraren pisua zutabe eta habe metalikoei esker banatu zen, horrela espazio zabal eta libreagoak sortuz. Leiho erraldoien erabilerak barne espazio argitsuak sortu zituen, eta beirazko xafla handiak, teknika berrien bidez ekoitzita, fatxadetako elementu nagusi bihurtu ziren. Burdinazko arkitektura arina, merkeagoa eta eraikitzeko azkarragoa zen, eta altuera handiko eraikinak egitea ahalbidetu zuen, ahalik eta euskarri gutxien erabilita eta erdiko zutaberik gabe.

Zementu Armatua eta Espazio Berriak

Zementu armatua XIX. mendearen amaieran hasi zen erabiltzen, eta nahiz eta hasieran erabilera mugatua izan, XX. mendeko arkitekturan protagonismo handia hartu zuen. Arkitekto eta ingeniariek, garai hartako behar funtzional berriei erantzuteko, estetika tradizionalak alde batera utzi zituzten eta eraikuntza arrazionalagoa bilatu zuten. Hezurdura metalikoz edo hormigoiz egindako zutabe, habe eta arkuen bidez espazioaren konposizio askeagoa ahalbidetu zen, egitura eraikinaren funtzioari egokitu ahal izateko.

Ondorioz, sortutako espazioak zabalagoak, argitsuagoak eta gardenagoak ziren.

Apaindura eta Adibide Nabarmenak

Apaindura neurrizkoa izan zen eta erreferentzia klasikoak baztertu ziren, nahiz eta batzuetan eraikinak harriz edo adreiluz estaltzen ziren, batez ere fatxadetan, ingurunearekin integratzeko. Estetikaren ordez, erabilgarritasuna lehenetsi zen eta eraikinek beren egitura erakusten zuten.

Burdinazko arkitekturaren adibide aipagarriak dira:

• Severn ibai gaineko zubia
• Sunderlandeko zubia
• Bristoleko zubi esekia
• Portugaleteko Zubi Esekia
• Ormaiztegikoa
• Henri Labrousteren Pariseko Liburutegi Nazionala edo Sainte-Geneviève Liburutegia

Guztien artean, Eiffel dorrea da burdinazko arkitekturaren ikur handienetakoa. Gustave Eiffelek diseinatua, 1889ko Parisko Erakusketa Unibertsalerako eraiki zen. Burdinez egina dago eta ez du arkitektura klasikoaren aztarnarik. Zubi, geltoki eta bestelako egitura industrialen elementuak uztartzen ditu, eta bere 324 metroko altuerarekin, garaiko egitura tekniko eta estetiko berrien adierazgarri bihurtu zen. Hasieran erakusketarako pentsatua zen eta desmuntatzea aurreikusi zuten, baina denborarekin Parisko sinbolo eta irudi ezagunena bihurtu da.

Organizismoa

XX. Mendeko Testuingurua eta Sorrera

Organizismoa XX. mendean kokatzen da, Aro Garaikidean, hau da, Antzinako Erregimenaren amaieratik (Frantziako Iraultza, 1789) gaur egun arte. Garai honetan, aldaketa sakonak gertatu ziren zientzian, teknologian eta gizartean. Lehen eta Bigarren Mundu Gerrek, Sobietar Iraultzak, faxismoaren gorakadak eta Gerra Hotzak bezalako gatazkek mundua astindu zuten. Era berean, populazioaren hazkunde ikaragarria gertatu zen; mende bukaeran 6.000 milioi biztanletara iritsi zen. Ezagutzaren eta komunikazioaren iraultzek globalizazio ekonomiko eta politikoa ekarri zuten, eta Estatu Batuak bihurtu ziren potentzia nagusi estatu komunisten gainbeheraren ondoren. Zientziaren eta teknologiaren aurrerapenek, gizartean, ekonomian eta politikan izandako aldaketekin batera, artearen eta, bereziki, arkitekturaren garapenean eragin zuzena izan zuten.

Arrazionalismoaren Kritika eta Alternatiba

Testuinguru honetan, 1930eko hamarkadan, arkitektura arrazionalistaren aurrean alternatiba gisa, arkitektura organikoaren estiloa sortu zen, Le Corbusierren hiri-eredu utopikoetatik aldentzen zena. Arrazionalistek uste zuten urbanismoaren arazoak bloke erraldoi funtzionalen bidez konpon zitezkeela, inguruan zerbitzu publikoak zituztela: museoak, merkatuak, igerilekuak... Baina organizismoaren aldekoek ikuspegi hori kritikatu zuten, adieraziz arazo horiek beraiek sortzen zituztela: trafikoa, estresa eta bizigarritasun falta, besteak beste.

Organizismoaren Ezaugarri Bereziak

Organizismoak ezaugarri berezi batzuk aurkeztu zituen:

• Hoztasunaren ordez, subjektibotasuna, konplexutasuna eta emozioa lehenesten ziren.
• Erreferentzia nagusia gizakia zen, eta helburua arkitektura gizatiarragoa, pertsonalagoa eta adierazkorragoa eraikitzea zen.
• Solairu bakarreko etxeak proposatzen ziren, hiriaren humanizazioa altueraren ordez zabaleran oinarrituz.
• Oinplano askeek barne eta kanpo espazioen arteko muga lausotzen zuten.
• Naturaren formek inspirazioa ematen zuten, eta horregatik forma mugikorrak eta aldagarriak erabiltzen ziren, ez hormigoizko egitura zurrunak.

Arrazionalismoa eta organizismoa mugimendu desberdinak izan arren, arkitekto batzuek bietan lan egin zuten. Esaterako, Le Corbusierrek berak organizismoaren ezaugarriak erabili zituen Notre-Dame du Haut kapera diseinatzean.

Frank Lloyd Wright: Aitzindari Nagusia

Organizismoaren aitzindaritzat Frank Lloyd Wright hartzen da. Ameriketako Estatu Batuetan jaiotako arkitekto honek arkitekturaren eta ingurune naturalaren arteko harmonia bilatu zuen, Europako arkitektura klasikoarekin hautsiz. Prairie School estiloan lan egin zuen, Arts and Crafts mugimenduan oinarrituta, non lerro horizontalak eta apaindura gutxi nabarmendu ziren. Arrazionalistek ez bezala, altuera handiko eraikinak baztertu eta etxe horizontal isolatuak diseinatu zituen, paisaian integratuta. Wrighten ustez, arkitektoaren eginkizuna bezeroaren izaera interpretatzea zen, eta eraikinaren bidez adieraztea. Ez zuen dekoratzaileen beharrik ikusten, altzariak eta elementu guztiak berak diseinatzen baitzituen. Ingurunearen ezaugarriak kontuan hartuta, bere arkitektura naturan integratzeko pentsatua zegoen. Bere estiloaren ikur nagusietakoa oinplano askea zen, barneko espazioa kanpora irekitzen zuena, eraikina izaki bizidun baten moduan garatuz.

Konparaketa: Batlló Etxea eta Eiffel Dorrea

Berdintasunak

• Originaltasun formala: Biak bere garaian forma konbentzionalak apurtzen zituzten: Batlló Etxea forma kurbatu eta organikoengatik, eta Eiffel Dorrea egitura garbi eta ikusgarriagatik.
• Ikusmen-eragina: Bi eraikinak berehala identifika daitezke begirada bakar batez, formaren eta diseinuaren berezitasunagatik.
• Elementu apaingarriak: Nahiz eta Eiffel Dorrea funtzionalagoa izan, bere egitura berez apaingarritzat har daiteke; Batlló Etxean, berriz, dekorazioa da oinarria.
• Garaikideentzat aitzindari: Biek forma berriak aurkeztu zituzten erabilera formalean, beste arkitektoentzako inspirazio iturri bihurtuz.

Desberdintasunak

• Batlló Etxea forma organiko eta kurbatuekin diseinatuta dago, naturatik inspiratuta; Eiffel Dorrea, aldiz, forma geometriko eta simetrikoetan oinarritzen da, ingeniaritza estrukturalaren adierazle gisa.
• Batlló Etxean kolore biziek protagonismoa dute, zeramika eta beira koloretsuak erabiliz; Eiffel Dorrea, berriz, kolore bakarrekoa da, gris ilunez margotua eta oso neutroa.
• Batlló Etxea harrian, zeramikan eta beiran eginda dago, material apaingarrien erabilerarekin; Eiffel Dorrea, aldiz, guztiz burdinazkoa da, material bakar eta funtzional batekin egina.
• Batlló Etxea arkitektura modernistaren adibide da, estetika eta sinbolismoarekin; Eiffel Dorrea, aldiz, ingeniaritza industrialaren ikurra da, forma funtzionalak nabarmentzen dituelarik.
• Batlló Etxearen diseinuak naturako formak eta izaki bizidunen itxurak iradokitzen ditu, hala nola hezurrak edo uhinak; Eiffel Dorreak, aldiz, ez du sinbolismo naturalik, eta bere forma erabat mekanikoa eta estrukturala da.

Iruzkina: Guernica

Testuinguru Historikoa eta Sorrera

Pablo Picassok 1937an margotu zuen Guernica, Espainiako Gerra Zibilaren testuinguru latzean. Apirilaren 26an, Gernika herria Alemaniako Kondor Legioak bonbardatu zuen, Espainiako faxisten aginduz. Eraso horrek zibil ugari hil zituen, eta ondorioz, nazioartean oihartzun handia izan zuen. Erantzun artistiko gisa, Picassok obra hau sortu zuen Parisko Nazioarteko Erakusketarako. Bere helburua ez zen soilik gertatutakoaren salaketa politikoa egitea, baizik eta gerraren aurkako aldarri unibertsal eta iraunkor bat egitea.

Ezaugarri Estilistikoak eta Kolorea

Estilistikoki, Guernica lanean kubismoaren eta espresionismoaren ezaugarriak uztartzen dira. Kubismoaren formak erabiliz, irudiak geometrizatuak eta zatituak agertzen dira; espresionismoaren eraginez, aldiz, irudiek sufrimendua eta izua adierazten dute, deformazioaren eta keinu bortitzen bidez. Era berean, surrealismoaren sinbologia eta ikuspegi anitzak ere presente daude. Koloreari dagokionez, margolana zuri-beltzean egin zuen Picassok, dolua eta dramatismoa indartzeko asmoz, eta prentsako argazkiekiko antzekotasun nabarmena emanez.

Konposizioa eta Sinbolismoa

Konposizio kaotikoan bederatzi irudi ikus daitezke: sei pertsona eta hiru animalia (zezen bat, zaldia eta txori bat). Irudi horiek guztiak oihuka, desitxuratuak, zatituak edo hilik ageri dira, gerraren izugarrikeria adierazten dutelarik. Argi-foku batek eszena argiztatzen du, lanpara baten forma hartuz, eta argi artifizial horrek giro itogarri eta hotza sortzen du. Giltzarrizko elementuak dira, adibidez, ama hildako haurrarekin oihuka, edo zaldiaren aurpegiko keinu mingarria.

Ondorioak eta Garrantzia

Obrak ez du gertakari zehatz bat irudikatzen, baina bere sinbolismo indartsuari esker, gerraren aurkako aldarri bihurtu da. Ez da bakarrik Gernikako bonbardaketa salatzen duen lana, baizik eta giza sufrimendu orokorraren sinbolo bilakatzen da. 1937tik gaur egunera arte, Guernicak mundu osoan oihartzuna izan du, eta artearen historian lan enblematikoenetako bat da.

Nire ustez, Guernicak erakusten du artea tresna eraginkorra izan daitekeela gizartearen kontzientziak astintzeko eta bakearen aldeko mezua zabaltzeko. Picassoren lan hau ez da soilik ikusgarria artistikoki, baita funtsezkoa etikoki eta historikoki ere.