Aristoteles: Filosofia, Etikoa, Politika eta Metafisika

Aristoteles: Filosofiaren ikuspegia

Antropologia: Arima eta Gorputza

Platonen ikuspuntuaren kontra, Aristotelesek gizakia bi alderdiz osatutako izaki gisa definitzen du: gorputza (materia) eta arima (forma). Bien arteko batasuna da gizakia, bata bestea gabe existitu ezin baita. Mundu fisikoan daudelako, biak hilkorrak dira; gorputza desagertzean, arima ere desagertuko da. Materia potentzia da, eta arima aktua; arima da motorra, eta gorputza mugikaria.

Filosofia praktikoa: Etika eta Politika

Etika: Zoriontasunaren bila

Aristotelesen etikak helburu gisa zoriontasuna (eudemonismoa) du, arrazoimenaren bidez lortzen dena. Zoriontasuna, maila bakoitzak bere funtzioa ongi betetzean datza. Ongi ezberdinak daudelako, zoriontasun maila ezberdinak ere badaude. Zoriontasun gorena, ordea, ongi guztiak modu harmonikoan konbinatzean datza, eta arrazoimenaren bidez bakarrik lor daiteke.

Zoriontasun maila gorena: Ongi bikaina da, ez delako ezertarako bilatzen, bere burua aurkitzeko baizik. Berezko ongia da: lortzen badugu, ez dugu besterik bilatu nahi.

Bertuteak dira ongia ezagutzeko eta ulertzeko modua.

Bertuteak: Jokabidearen oinarria

Bertutea arimaren borondatezko jarrera da, modu zehatz batez jokatzeko. Bi bertute mota daude:

• Bertute etikoak eta moralak: Gizakia on egiten dutenak, gizartearen eta estatuaren ongizatea sustatzen dutenak. Oituraren bidez barneratzen dira, jokabide egokiak errepikatuz.
• Bertute dianoetikoak: Gaitasun intelektualak dira, ezagutzaren hiru motari lotuak:
  • Funtzio produktiboari dagokiona: Arte edo teknika baten ezagutza.
  • Funtzio praktikoari dagokiona: Zuhurtzia, erabakitzerakoan laguntzen duena.
  • Funtzio teorikoari dagokiona: Egia aldaezinez arduratzen dena.

Bertute dianoetikoak praktikaren bidez garatu behar dira, benetako zoriontasunera eramango gaituztelako. Jarrera morala, bertute etikoen eta zuhurtziaren eskutik dator.

Politika: Estatuaren garrantzia

Aristotelesentzat, estatua naturala da, eta helburua elkarbizitza ahalik eta hobekien antolatzea eta gizartearen ongia bilatzea da. Egitura politikorik hoberena polis da.

Estatua naturala dela justifikatzeko bi argudio:

• Gizakia buruaskea da, ez basatia.
• Gizakiek komunikatzeko gaitasuna dute eta izaki sozialak dira.

Estatuaren oinarria familia da.

Bi gobernu mota:

• Zuzena edo justua: Monarkia, aristokrazia eta demokrazia (herritarrak ongi heziak badira soilik).
• Injustua: Interes partikularrak sustatzen dituena: demagogia, oligarkia eta tirania.

Gobernu on baten ezaugarriak:

• Konstituzioa
• Herritarren arteko harmonia
• Tamaina egokia
• Kokapen egokia
• Buruaskotasuna
• Funtzioen banaketa
• Heziketa ona

Komunitaterik hoberena moderatuena da, pobre eta aberats gehiegirik gabe, erdiko klasea nagusi dena.

Metafisika: Errealitatearen azterketa

Teoria hilemorfikoa: Materia eta forma

Aristotelesek errealitatea materia eta formaz osatuta dagoela dio. Forma da izakiaren esentzia, eta materia forma hori existitzeko behar dena. Forma bi motatakoa izan daiteke: substantziala (aldakorrak ez diren ezaugarriak) eta akzidentala (aldatu daitezkeenak). Materia ere bi motatakoa da: materia prima (ikusgaitza) eta materia bigarrena (gure munduko elementuak).

Aldaketa eta bilakaera: Aktua eta potentzia

Aristotelesek"aktu" eta"potentzi" kontzeptuak erabiltzen ditu aldaketa azaltzeko. Potentzia zerbait izan daitekeen egoera da, eta aktua une jakin batean zerbait dena. Aldaketa guztiak potentzia baten aktualizazioan oinarritzen dira. Aldaketa bi motatakoa izan daiteke: substantziala (izaki bat beste bat bilakatzea) eta akzidentala (ezaugarrietan aldaketak izatea).

Kosmologia: Motore ibiltzailea

Aristotelesek kosmos geozentrikoa planteatzen du, Lurra unibertsoaren erdian dagoela. Planeten mugimendua, orbita zirkular batean, motore ibiltzaile baten bidez kudeatzen da.

Aldaketaren lau kausa

Aristotelesek aldaketaren fenomeno bat azaltzeko lau kausa ezarri ditu:

• Kausa materiala: Zerbait egiteko materiala.
• Kausa formal: Izakiaren forma edo ideia.
• Kausa eragilea: Aldaketa eragiten duena.
• Kausa finala: Aldaketaren helburua.

Ezagutza teoria: Sentipenak eta arrazoia

Aristotelesek ezagutza sentipen bidez lor daitekeela dio. Sentipenak dira ezagutzaren hastapena, eta arrazoiaren bidez gauzen irudikapenak egiten dira. Ezagutza motak:

• Ezagutza produktiboa: Zerbait nola egin jakitea.
• Ezagutza praktikoa: Nola jokatu behar den jakitea.
• Ezagutza teorikoa: Zer den jakitea.

Metafisika da zientzia teorikoen artean garrantzitsuena, errealitatearen eta izatearen ikerketa orokorra baita.