Aristóteles: Biografía, Filosofía e a Transformación do Mundo Grego

Biografía de Aristóteles: O Estaxirita e a Súa Época

Aristóteles (384-332 a.C.) non era grego de nacemento, senón que naceu en Macedonia. O seu pai era médico do rei de Macedonia, Filipo II. Viaxou a Atenas e permaneceu alí durante 20 anos, onde estudou na Academia de Platón e se converteu no seu mellor discípulo. A súa tendencia filosófica levábao a buscar a causa das cousas do mundo natural no mundo sensible.

Cando Platón faleceu, Aristóteles pensou que o sucedería na Academia, pero non foi así, polo que volveu a Macedonia. Despois de moitos anos, Filipo II chamouno para ser titor de Alexandre Magno, o seu fillo (sucesor da coroa e futuro construtor do maior imperio coñecido), debido á súa reputación como discípulo de Platón. Posteriormente, Aristóteles fundou a súa propia escola en Atenas, o Liceo, xa que ao non ser ateniense non podía dirixir a Academia. Alexandre unificaría toda Grecia baixo o trono de Macedonia, facendo desaparecer as cidades-estado.

Cando Alexandre invadiu Atenas, os atenienses non foron capaces de defenderse, e a pesar de que Aristóteles fora o mestre de Alexandre, viuse obrigado a pechar o Liceo e marchar de Atenas. Tras a caída de Atenas, Alexandría converteríase na capital e o centro do mundo.

A Filosofía Aristotélica: Un Pensamento Crítico e Orixinal

Aristóteles foi un dos discípulos máis críticos de Platón. Pensaba que a Teoría das Ideas de Platón duplicaba a realidade de forma innecesaria. Para el, a esencia das cousas non podía ser transcendental, senón inmanente ás cousas mesmas. Aristóteles era empirista, polo que non lle daba á razón a mesma importancia que Platón.

Obras Principais de Aristóteles

Aristóteles escribiu máis de 1000 tratados, dos cales uns eran para o público (exotéricos), que son claros e amenos, e outros para si mesmos (esotéricos), explicados no Liceo e non publicados en vida do autor, senón por Andrónico de Rodas logo da súa morte. As obras máis importantes son:

• Escritos Teóricos: Metafísica, Física, Sobre o ceo, Sobre a alma.
• Escritos Prácticos: Ética a Nicómaco, Ética a Eudemo, Gran Moral, Política.
• Sobre Estética, Historia e Literatura: Retórica, Poética.
• Lóxica: Organon.

O Motor Inmóbil: A Causa Primeira do Universo

Aristóteles sitúa o Motor Inmóbil no alto da escala, que é Deus, e faino na Metafísica, que por un lado é ontoloxía e por outro teoloxía. Aristóteles tratou na filosofía primeira se existía algún tipo de substancia máis alá dos seres físicos (á que deu resposta afirmativa) e postulou a existencia dunha entidade suprema, inmaterial e inmóbil: Deus, cuxa existencia é demostrable a partir do movemento eterno dos ceos, que require a existencia dun motor inmóbil.

Aristóteles dividía o universo en dúas rexións: a sublunar, onde estaban os seres corruptibles, e a supralunar, os de materia incorruptible e inmutable sometidos a un movemento circular e uniforme. Para Aristóteles, o movemento das esferas celestes só se pode explicar se hai unha causa motriz externa, un motor que move o Universo enteiro sen estar el mesmo en movemento, un ser en acto que move eternamente a primeira esfera celeste: Deus mesmo. Afirma que todo o que se move é movido por outro.

Aristóteles foi discípulo de Platón e estivo moi influenciado por el, compartindo con el 20 anos da súa vida. Con todo, separouse da súa doutrina en aspectos que para el estaban errados, ata conseguir unha obra propia e orixinal.

Diferenzas Fundamentais entre Aristóteles e Platón

Aristóteles, ao igual que Platón, cría que o coñecemento é a captación do universal, entendido este pola natureza das cousas. Porén, elaborou unha doutrina distinta para entender a realidade que non coincide coa de Platón. Discrepa con Platón nos seguintes puntos:

• Crítica á Teoría das Ideas

  Aristóteles sostén que o ser das cousas non está nas Ideas, senón na realidade sensible, aínda que si está de acordo en que hai algo en común en dous obxectos da mesma clase: o universal. A Idea é, polo tanto, un dobre innecesario do mundo das cousas visibles. Para Platón, o que se ve son as Ideas, mentres que para Aristóteles son as Substancias.

• Nova Concepción da Physis (Natureza)

  Para Platón, a natureza ocupa un segundo plano porque o importante son as Ideas, pero para Aristóteles é o contrario: a natureza sensible é primordial.

• Crítica á Epistemoloxía Platónica

  Aristóteles revaloriza o coñecemento sensible, xa que non existen as Ideas separadas, senón os individuos concretos (primeiro coñecer o individuo concreto e logo extraer características para o universal), algo que foi desprezado por Platón. Ademais, Platón aseguraba que a dialéctica era un método de coñecemento, cousa que rexeita Aristóteles.

• Nova Concepción do Ser Humano

  Para Platón, o importante é a alma, non a unión de alma e corpo. Para Aristóteles, en cambio, o corpo e a alma van unidos para formar o ser humano.

• Realismo Político fronte ao Utopismo

  Aristóteles defende un modelo político no que os gobernantes teñen que ser prudentes e buscar o ben común da sociedade. Platón, pola súa banda, propón un modelo no que os gobernantes son filósofos que coñecen a Idea de Ben.

Aristóteles e o Tránsito ao Mundo Helenístico

Aristóteles viviu na idade dourada de Grecia, na que o mundo heleno estaba constituído por polis autónomas cun elevado desenvolvemento económico, social, político e cultural. Nunca chegou a recoñecerse plenamente na nova era do mundo helenístico, que uniu as polis baixo a monarquía macedonia.

A Polis Clásica e a Súa Transformación

A polis xorde na civilización grega clásica como unha verdadeira comunidade harmónica e cohesionada. Case non existían diferenzas entre os individuos porque todos eran iguais ante a isonomía e a isegoría, e todos buscaban o ben común da cidade, que era entendido como a liberdade, a autarquía e o autogoberno dos cidadáns.

A chegada da monarquía de Filipo II comezou a acabar coas polis, pero realmente deixaron de existir con Alexandre. Aristóteles viviu os seus últimos anos noutra época nova, o período helenístico (323 a.C. - 1 a.C.). Nesta etapa vaise producir unha profunda transformación da civilización grega en todos os ámbitos da vida.

Ademais, desaparece o soño platónico e aristotélico de que o poder político debía expresar o coñecemento do ben común para todos os cidadáns. Pola contra, as monarquías helenísticas lexitimarán o poder do soberano, que é ilimitado. Aparece o cosmopolitismo en substitución da polis. O helenismo significou vivir co modelo de vida grego, converténdose este en lingua universal. As novas escolas filosóficas de carácter práctico buscan dar sentido á vida individual, polo que a Academia e o Liceo serán substituídos polo Museo e a Biblioteca de Alexandría.