Arendt eta Beauvoir: Giza Kondizioa, Totalitarismoa eta Askatasuna

Totalitarismoa: Hannah Arendten Ikuspegia

Hannah Arendtek Totalitarismoaren jatorriak liburuan XX. mendeko totalitarismoaren fenomenoa aztertzen du, nazismoaren eta stalinismoaren adibideetan oinarrituta. Arendten arabera, totalitarismoa ez da soilik erregimen politiko autoritario bat, baizik eta gizakiaren nortasuna erabat suntsitzen duen sistema berritzaile eta erradikala dela dio.

Arendtek totalitarismoaren jatorria ulertzeko, lehenik XVIII. eta XIX. mendeko antisemitismoa aztertzen du. Frantzian, antisemitismoa Estatuaren nortasuna indartzeko erabili zen, juduak «frantziartasunaren» aurkako elementu gisa aurkeztuz. Bestalde, XIX. mendeko inperialismoak ere totalitarismoaren garapenean eragin handia izan zuen, kolonizazioaren bidez arrazismoa eta deshumanizazioa legitimatu baitzituen.

Lehen Mundu Gerraren ondorengo krisi ekonomiko eta sozialak mugimendu totalitarioei bidea ireki zien. Mugimendu hauek, intelektualen eta promesa politiko erakargarrien bidez, gizartean sendotu ziren. Behin boterea eskuratuta, estatuaren egitura aldatu zuten: alderdi politikoak masen kontrolerako tresna bihurtu ziren, eta eskubide indibidualak ezabatu ziren. Nazismoan eta stalinismoan, boterea lider bakarraren esku utzi zen, lege natural edo historikoetan oinarritutako justifikazioekin.

Totalitarismoaren helburu nagusia boterea mantentzea eta gizakiaren suntsipena zen. Horretarako, pertsonak atomizatu eta isolatu zituzten, «heriotza-esparruetan» identitaterik gabe hiltzera kondenatuz. Azken finean, totalitarismoak giza izaera deuseztatu zuen, eta administrazio burokratikoaren bidez, legaltasunaren izenean, gizatasuna lapurtu zuela.

Giza Kondizioa: Lantzea, Fabrikatzea eta Ekitea

Hannah Arendtek Giza kondizioa liburuan gizakiaren bizitzako hiru jarduera nagusi aztertzen ditu: lantzea, fabrikatzea eta ekitea. Jarduera hauek gure bizitza aktiboaren parte dira eta gizartean nola agertzen garen ulertzen laguntzen dute.

Lantzea biziraupenerako beharrezkoa den jarduera da. Horren bidez, gizakiak bere behar fisiko eta biologikoak asetzen ditu, adibidez, janaria ekoiztuz. Baina lan hau ez da iraunkorra, egin eta berehala desagertzen da, bizitzaren ziklo naturalaren parte delako.

Fabrikatzea (edo ekoiztea) gizakiaren sormenarekin eta artifizioarekin lotuta dago. Giza kultura eta mundu artifiziala sortzeko dugun gaitasuna adierazten du. Gizakiak Homo faber bihurtzen da, hau da, tresnak eta objektuak sortzen dituen izakia. Hala ere, beti dago gatazka bat: zer da garrantzitsuagoa, behar biologikoak asetzea ala kultura eta sormena garatzea? Objektu artifizialek ez dituzte gure oinarrizko behar biologikoak betetzen, baina bizi garen mundua eratzeko funtsezkoak dira.

Ekintza da giza bizitzaren alderdi sozial eta politikoa. Ekitearen bidez, gizakiak bere nortasuna eta pentsamendua erakusten du, eta komunitate batean besteekin elkarreraginean aritzen da. Ekintza beti politikoa da, berdintasuna, hitz-askatasuna eta komunitatearen zaintza bermatzen dituenean. Gizartea eraikitzeko eta parte hartzeko funtsezkoa da.

Heideggerrek gizakia heriotzarekin lotzen bazuen ere, Arendtek jaiotzaren eta ekintzaren garrantzia azpimarratzen du: pertsona bakoitza mundura etorrita eta ekinez, zerbait berri eta bakarra sortzeko aukera bat da.

Esparru Publikoa, Pribatua eta Soziala Arendten arabera

Hannah Arendtek Giza kondizioa liburuan, gizakiaren lantze, fabrikazio eta ekintza jarduerek vita activa osatzen dutela aztertzen du, eta jarduera hauek esparru desberdinetan gauzatzen direla: pribatua, publikoa eta soziala. Aro modernoan, espazio publikoaren atzerakada agerian da, batez ere arlo sozialaren sorrera, non ekintza politiko eta interakzio garrantzitsuak gutxitzen diren.

Pribatuko esparruan, etxeko bizitza oinarrizko beharrak asetzen dira; baina hemen ez dago askatasunerik, aginte- eta obedientzia-harreman asimetrikoengatik. Etxeko esparruak bizitza beharrak betetzen ditu, baina gizakiaren autonomia eta ekintza politikoa ez ditu sustatzen, espeziearen erregistro biologikoan oinarrituta dagoelako. Bestetik, espazio publikoak pertsona guztiei berdinak diren aukerak eskaintzen dizkie elkarrizketa, ekintza eta erabaki librea egiteko; espazio honek, bereizgarria izanik, giza interakzioak eta komunitate politikoaren eraikuntza ahalbidetzen ditu.

Aro modernoan, arlo sozialak espazio pribatuko eta publikoko mugak nahasten ditu, pribatuko beharrak espazio publikoan lehenesten direnean. Horrela, espazio politikoaren funtzioa murrizten da eta botereak pribatua eta publikoa modu zabalean kontrolatzen dituzte. Gizartearen espazio sozialaren murrizketa horrek gizakiaren aniztasuna, identitatea eta autonomia arriskuan jartzen ditu. Arendten arabera, espazio publikoak funtzio kritikoa du, gizakiaren interakzioa, aniztasuna eta komunitate politikoaren sustapena bermatzeko.

Beraz, Arendten ikuspegitik, gizakiaren existentzia ez da soilik oinarrizko beharren betetzean oinarritzen, baizik eta espazio publiko-politikoan adierazten den autonomia, aniztasun eta erabaki pertsonalen bidez finkatzen da. Espazio pribatua eta publikoa bereiztea, demokrazia eta giza duintasuna zaindu ahal izateko, ezinbestekoa da.

Eichmannen Epaiketa eta Gaizkiaren Banalitatea

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Nurembergen eta Jerusalemen antolatutako epaiketetan, Holokaustoaren krimenak epaitu ziren. Milioika pertsona – juduak, ezkertiarrak, ijitoak, homosexualak, besteak beste – nazien deuseztatze-esparruetan hil zituzten. Horien artean, Adolf Eichmann epaitu zuten pertsona zibilen garraioa antolatzeagatik.

Hannah Arendt kazetari alemaniarrak Eichmannen epaiketa aztertu zuen eta ondorioztatu zuen krimen handiak ez direla beti gaiztakeria kontziente baten ondorioa, baizik eta introspekzio eta erantzukizunik gabeko ekintzen emaitza. Arendten arabera, gizakia ez dela berezko naturaren araberakoa, baizik eta bere existentzia pentsamendutik eta ekintzetatik moldatzen dela.

Eichmannen defentsak bi ardatz izan zituen: batetik, «Estatu Arrazoia» kontzeptua, non norbanakoaren eta estatuaren etikak desberdinak diren; bestetik, aginduak jarraitzea, ardura guztia Hitlerri leporatzeko ahaleginean. Arendtek argudiatu zuen Holokaustoa ez zela soilik Hitlerren eta bere goi-agintarien ekintza izan, baizik eta hausnarketa falta orokorrak totalitarismoaren krimen sistematikoak ahalbidetu zituela.

Beraz, totalitarismoari aurre egiteko, demokrazia parte-hartzailea eta elkarrizketa aktiboa beharrezkotzat jo zituen. Sistema nazi totalitarioan hausnarketa egiteko aukerarik ez zegoenez, ezinbestekoa da kontzientzia, erantzukizuna eta gizarteak bere krimenen inguruko elkarrizketa sustatzea. Arendten ustez, pentsamendu kritikoa eta kontzientzia kolektiboa garatzea funtsezkoa da giza askatasuna eta erantzukizuna bermatzeko, totalitarismoaren aurkako borrokan.

Simone de Beauvoir: Emakumearen Askatasuna

Simone de Beauvoirrek Bigarren sexua (1949) idatzi zuen, emakumeen identitatea eta autonomia berreskuratzearen garrantzia aztertuz. Bere ustez, gizakiaren funtsa askatasuna da, baina emakumeek historian zehar gizonen mende egon dira, ez arrazoi naturalengatik, baizik eta gizarteak hala eraiki duelako. Diziplina ezberdinetatik abiatuta aztertzen du nola emakumea «bestea» bihurtu den, maskulinoa funtsezkotzat hartzen den bitartean, eta horrek emakumeen askatasuna eta erabakitzeko gaitasuna mugatzen du.

Liburuaren bigarren zatian, Beauvoirrek «Ez da emakume jaiotzen, emakume izatera iristen da» baieztatzen du, azalduz genero-rolak sozializazioaren bidez ezartzen direla eta diskriminazioa ez dela biologikoa, baizik eta eraikuntza kulturala dela. Neskatilak txikitatik molde estereotipatuetan hezten dira, eta horrek haien nortasunean eta burujabetzan eragin zuzena du. Familia eta ezkontza ere aztertzen ditu, emakumeak senarraren eta etxeko lanen menpeko bihurtzen dituzten egitura nagusi gisa, haien autonomia mugatuz eta espazio publikoan parte hartzeko aukerak murriztuz.

Beauvoirrek defendatzen du sexuen arteko berdintasuna ezinbestekoa dela, eta horretarako emakumeek beren autonomia eta independentzia ekonomikoa berreskuratu behar dutela. Gizarte patriarkalak ezarritako harreman hierarkikoak desegitea eta pentsamendu kritikoa sustatzea beharrezkoa da. Horretarako, borroka kolektiboa funtsezkoa da, emakumeek beren etorkizuna modu independentean eraiki ahal izan dezaten eta askatasun osoa lortu dezaten.