Antzinako Erroma: Zibilizazioaren Gakoak eta Historia

Erromako zibilizazioa Mediterraneoko itsasoaren inguruan garatu zen, Britainiar Uharteetatik iparraldean Saharako basamorturaino hegoaldean, eta Mesopotamiatik ekialdean Hispaniaraino mendebaldean. Erromatar soldaduak legionarioak ziren.

Historiaren Aldi Nagusiak

• Monarkia
• Errepublika
• Inperioa

Gizarte Antolaketa

Erromako gizartea bi klase nagusitan banatzen zen:

• Patrizioak: Familia aberatsenak eta boteretsuenak ziren.
• Plebeioak: Gainerako biztanleak ziren.

Gerra Punikoak: Erromaren Hedapena

Errepublikaren garaian, Erromak lurralde asko menderatu zituen. Italiako hegoaldea konkistatzean, gatazka sortu zen Kartagorekin, eremu horretako nagusitasunagatik. Kartago Afrikako iparraldeko potentzia zen, gaur egungo Tunisian kokatuta.

Hiru gerra izan ziren erromatarren eta kartagotarren artean, Gerra Punikoak izenez ezagunak. Garrantzitsuena Bigarren Gerra Punikoa izan zen. Bertan, Hanibal jeneral kartagotarra eta Publio Kornelio Eszipion erromatarra aurrez aurre jardun zuten. Hanibalek ia mendean hartu zuen Erroma, baina azkenean, Erromako legioek garaitu zuten. Garaipenaren ondoren, Erromaren boterea Mediterraneoko bi itsasertzetan hedatuz joan zen.

Errepublikaren Krisia eta Inperioaren Jaiotza

K.a. I. Mendeko Ezegonkortasuna

K.a. I. mendean, ustelkeria, barne-borrokak eta istiluak izan ziren Erromako Errepublikan. Zenbait herri-matxinada gertatu ziren, bai eta esklabo-matxinada bat ere, Espartakok zuzendua. Militarrak gero eta botere handiagoa bereganatuz joan ziren, eta desordenari aurre egiteko triunbiratuak sortu ziren: hiru gizonen arteko itunak, boterea aldi batean partekatzeko.

Triunbiratu Nagusiak

1. Lehen Triunbiratua: Julio Zesarrek, Krasok eta Ponpeiok osatu zuten. Ez ziren luzaroan ondo konpondu, eta gerra zibil baten ondoren, Julio Zesar nagusitu zen. Zesar betiko diktadore izendatu zuten, eta horren ondorioz botere gorenak eskuratu zituen. Errepublikaren eta senatarien jarraitzaile batzuek hil egin zuten Zesar K.a. 44. urtean.
2. Bigarren Triunbiratua: Zesar hil eta gero, haren hiru jarraitzaileek, Marko Antoniok, Lepidok eta Oktaviok, osatu zuten. Zenbait gerra gertatu ondoren, Oktaviok kontrola eskuratu zuen, eta K.a. 27. urtean Senatuak botere gorenak eman zizkion.

Oktavio Augusto Erromako lehen enperadorea izan zen, eta horrela amaitu zen Errepublika garaia.

Erromatar Inperioaren Zatiketa eta Amaiera

Inperioaren Banaketa (395. urtea)

395. urtean Teodosio enperadorea hil zen, eta Inperioa bitan banatu zuten, errazago babesteko:

• Mendebaldeko Erromatar Inperioa: Erroma zuen hiriburu.
• Ekialdeko Erromatar Inperioa: Konstantinopla zuen hiriburu.

Batak zein besteak bere enperadorea eta erakundeak zituen.

Inperioaren Bilakaera eta Amaiera

Inperioaren bi zatien bilakaera oso desberdina izan zen. Ondorioz, zibilizazio bereko estatu bakarra izandakoa bi eremu oso desberdinetan zatitu zen.

• Mendebaldean: Enperadoreak oso ahulak ziren eta ez ziren gai izan germaniarrak geldiarazteko. Germaniarrak beren erresumak sortuz joan ziren, eta 476. urtean herri inbaditzaile horiek boteretik kendu zuten Mendebaldeko Erromatar Inperioko azken enperadorea. Horrek Mendebaldeko Inperioaren amaiera ekarri zuen.
• Ekialdean: Inperioak beste mila urte iraun zuen. Garai horretatik aurrerako Ekialdeko Inperioari Bizantziar Inperioa esaten zaio.

Erromako Gizartea eta Ekonomia

Gizarte Egitura

Herritarrek eskubide hauek zituzten: politikan parte hartu, apaiz izan, auzi penala abiarazi, jabe izan eta ezkondu. Herritarren artean mailak zeuden, aberastasunaren arabera, gizon askeak barne.

Ez-herritarrek ez zituzten eskubide horiek; esklaboak edo askeak izan zitezkeen. Esklaboak beste pertsona baten jabetzakoak ziren, baina askatasuna berreskura zezaketen, nagusiak erabakia hartuz gero. Emakumeak gizonen baten tutoretzapean zeuden beti.

Ekonomia eta Nekazaritza

Nekazaritza zen oinarrizko jarduera. Nekazari txikiak zeuden, eta lur-jabe handiak ere bazeuden. Lur-jabe horien lurretan, nekazariek eta esklaboek jarduten zuten. Garia, olibondoa eta mahatsondoa ziren labore nagusiak.

Kultura, Artea eta Erlijioa

Arkitektura eta Eraikinak

Erromatarrek eraikin ikusgarriak sortu zituzten, hala nola:

• Kapitolioa
• Kuria
• Azoka (Foroa)
• Arkupeak
• Garaipen Arkuak

Arkitekturan, erdi puntuko arkua, kupula eta kanoi-ganga bezalako elementuak erabiltzen zituzten.

Aisia eta Ikuskizunak

• Anfiteatroetan: Gladiadoreek elkarren aurka edo piztien aurka borrokan jarduten zuten.
• Antzokietan: Komediak eta tragediak antzezten zituzten.

Erlijioa

Erromatarrak politeistak ziren. Jainko-jainkosa nagusiak hauek ziren:

• Jupiter (jainkoen erregea)
• Juno (jainkosen erregina)
• Minerva (jakinduriaren jainkosa)