Antropologia Garaikidea: Egileak, Teoriak eta Gizarte Erronkak

1. Laura Bohannan – Shakespeare oihanean

Laura Bohannan Estatu Batuetako antropologoa izan zen, eta bere lan nagusiak Afrikako kulturen azterketan oinarritu zituen, bereziki Nigeriako Tiv herrian. Bere ikerketek antropologia feministari ere ekarpen handiak egin zizkioten, emakumeen esperientzien eta ahalduntzearen inguruko gogoetak eginez. Shakespeare oihanean lanean, Bohannanek bizitako esperientzia kontatzen du: Hamlet obra ospetsua Tiv herrikoei kontatzea erabaki zuen, uste baitzuen literatura unibertsala zela eta munduko edozein lekutan ulertua izango zela. Hala ere, konturatzen da istorioaren elementuak Tiv-ekoek guztiz bestelako eran interpretatzen dituztela. Esaterako, aitaren mamuaren agerpena ez dute kontzientziaren edo erruaren adierazpen gisa ikusten, baizik eta sorginkeria modura ulertzen dute; ama berriz ezkontzea, berriz, euren ohiturekin bat datorren jokabidea da. Esperientzia honek Bohannanen usteak kolokan jartzen ditu eta ondorioztatzen du testu literarioek ez dutela esanahi unibertsal bakarra: interpretazioak kultura bakoitzaren testuinguruaren arabera moldatzen dira. Horrek antropologoek ikerketetan testuinguru kulturalak ulertzeko duten beharraz ohartarazten du. Liburuan, gainera, identitatearen bilaketa eta kultur arteko talka islatzen dira, protagonistaren ikuspegitik: naturaren edertasuna eta jendearen sinpletasuna miresten dituen bitartean, bere jatorri kulturalarekin lotutako desarraigoa ere sentitzen du. Pertsonaien arteko elkarrekintzek gizartearen aniztasuna azpimarratzen dute, eta literaturaren papera nabarmena da: protagonistarentzat inspirazio-iturri eta eguneroko erronkei aurre egiteko tresna bihurtzen da. Azken batean, Bohannanek kultura aniztasunaren aberastasuna eta komunikazioaren zailtasunak erakusten ditu, antropologiaren bidez kultura desberdinen arteko harremanak eta interpretazioak sakon aztertzeko aukera emanez.

2. Pilar Montreal – Antropologia eta pobrezia

Pilar Montreal antropologoa pobreziaren eta desberdintasun sozialen azterketan espezializatua da, eta bere ikuspegia kultura eta gizarte-egituren analisi sakon batean oinarritzen da. Antropologia eta pobrezia lanean, pobrezia ez du soilik baliabide ekonomikoen faltarekin lotzen, baizik eta gizarte-egitura eta botere-harremanen ondorio gisa ulertzen du. Haren iritziz, pobrezia esperientzia kultural eta soziala da, identitateari, bizitzaren kalitateari eta balioei ere eragiten diena. Montrealek salatzen du pobreziari buruzko diskurtso neoliberalek ardura norbanakoengan jartzen dutela, egiturazko arrazoiak gutxietsiz. Horrez gain, pobreen estigmatizazioa azpimarratzen du, gizarteak maiz haiek errudun bihurtzen baititu beren egoeragatik. Pobreziaren aurkako politika askok paternalismoan erortzen dute, eta komunitatearen ahotsa eta balioak kontuan hartu gabe egindako ekintzak porrot egiteko arriskua dute. Montrealek defendatzen du ikuspegi integratzaile bat behar dela: kultura, boterea eta egiturazko baldintzak kontuan hartu behar dira pobreziaren aurka borrokatzeko. Politika publikoek pobreen bizipenak aintzat hartu behar dituzte, eta antropologiak, ikuspegi kritiko eta humanistarekin, funtsezko ekarpena egin dezake gizarte bidezkoago bat eraikitzeko. Azken ondorio modura, Montrealek azpimarratzen du pobreziaren arazoari aurre egiteko konpromiso kolektiboa eta ikuspegi eraldatzailea behar direla, eta diziplina antropologikoak horretan zeregin garrantzitsua duela.

3. Mari Luz Esteban

Mari Luz Esteban UPV/EHUko irakaslea eta ikertzailea da, eta bere ibilbidean zehar feminismoaren, gorputzaren, emozioen eta osasunaren inguruko lan sakonak egin ditu. Bere ekarpen nagusietako bat feminismoaren teoria eta praktikaren arteko lotura aztertzea da. Estebanek salatzen du teoria feminista askotan errealitatetik eta aktibismotik urrunduta dagoela, eta horrek feminismoaren eraginkortasuna murrizten duela. Bere proposamena da feminismoaren pentsamendu teorikoa praktika feministan oinarritzea, eta alderantziz, praktika horiek ikuspegi teoriko sendoetan finkatzea. Ikuspegi intersekzionalaren garrantzia azpimarratzen du: generoaren zapalkuntza ez dago isolatuta, baizik eta klase soziala, arraza edo sexualitatea bezalako beste sistema zapaltzaileekin gurutzatzen da. Era berean, gorputzak eta emozioak gizartearen eraikuntzan duten rola aztertzen du, eguneroko praktiketan eta emozioetan patriarkatua nola erreproduzitzen den azpimarratuz. Estebanek kritikatzen du feminismo eurozentrista eta klase ertainean oinarritua, beste zapalkuntza batzuk baztertzen dituelako. Hala ere, feminismoaren barneko aniztasuna aberasgarritzat jotzen du, nahiz eta horrek elkarlaneko agenda bateratu bat sortzea zaildu dezakeen. Azken finean, Estebanen ustez, feminismoaren eraginkortasuna handitzeko beharrezkoa da teoria eta praktika uztartzea, ikuspegi intersekzionaletik abiatuta eta eraldaketa soziala helburu izanik.

4. Patxi Juaristi – Behaketa zuzena

Patxi Juaristi antropologo eta soziologoa da, UPV/EHUko irakaslea, eta bere lanetan behaketa zuzena eta ikerketa kualitatiboak azpimarratzen ditu gizarte-fenomenoak ulertzeko metodologia nagusi gisa. Bere arabera, behaketa zuzena tresna eraginkorra da gizartearen eguneroko praktikak eta kultura testuinguru egokian ulertzeko. Ikertzaileak komunitate batean murgildu behar du, bertako dinamikak barrutik biziz eta aztertuz. Eremuaren hautaketa eta bertan denbora igarotzea ezinbesteko baldintzak dira ikerketaren arrakastarako, baina, aldi berean, ikertzaileak objektibotasuna eta ikuspegi kritikoa mantendu behar ditu. Hori erronka bat da, parte-hartzearen eta distantziaren arteko oreka zaindu behar delako. Juaristik metodo kualitatiboak lehenesten ditu, ñabardurak eta esanahiak sakonago aztertzeko aukera ematen dutelako, eta ohartarazten du neurriak hartzea beharrezkoa dela ikertzailearen alborapenak saihesteko. Era berean, kontuan hartzen du komunitateek ikerketaren aurrean erresistentzia izan dezaketela, batez ere euren errealitatea gaizki irudikatua izateko beldurra badute. Horregatik, komunitatearen ahotsa errespetatzea eta ikerketan parte-hartzea funtsezkoa da. Azkenik, Juaristik dio behaketa zuzena beste metodo batzuekin uztartu behar dela ikuspegi integratuago bat lortzeko, eta gizartea sakon ulertzeko ezinbesteko tresna dela.

5. Dolores Juliano – Migrazioaren erronkak

Dolores Juliano antropologo eta feminista da, eta bere lanetan migrazio-prozesuen konplexutasuna eta horrekin lotutako bazterketa sozialak aztertzen ditu. Bere ustez, migrazioa ez da fenomeno isolatua, baizik eta historia, botere globalaren dinamika, eta faktore sozioekonomiko eta kulturalak kontuan hartu behar dituen prozesua da. Migratzaileek jasaten duten diskriminazioa ez da soilik ekonomikoa: genero, klase eta arrazarekin lotuta dago. Bereziki, emakume migratzaileek zapalkuntza bikoitza pairatzen dute: emakume izateagatik eta migratzaile izateagatik. Julianok kritikoa da ikuspegi multikultural «superfizialarekin», zeinak askotan estereotipoak indartzen dituen eta benetako integrazioa oztopatzen duen. Haren ustez, hezkuntzak paper garrantzitsua du gizarte bidezkoago bat eraikitzeko eta desberdintasunak desegiteko. Eskolak ez luke «kulturen mosaiko» gisa aurkeztu behar gizartea, baizik eta espazio kritikoa izan behar luke, non balioak eta identitateak eraldatzen diren. Julianok multikulturalismoaren ikuspegi kritikoa defendatzen du, eta politika publikoek diskriminazioa deseraikitzeko eta integrazio errealak sustatzeko tresnak izan behar dituztela aldarrikatzen du. Horretarako, genero ikuspegia eta botere-egiturak kontuan hartu behar dira, emakume migratzaileen egoera bereziak ulertzeko eta haiei erantzuteko moduak garatzeko. Laburbilduz, Julianok migrazioari buruzko analisi sakona eta integratzailea eskaintzen du, bazterketa sozialaren aurkako borrokan ikuspegi feminista eta eraldatzailea proposatuz.

Dolores Julianori buruzko galderak

1. Zer da «nortasun jariakorra» eta zer integrazio eredu proposatzen du?
   «Nortasun jariakorra» pertsonen identitatea aldakorra eta anitza dela ulertzea da, nortasun bakar eta finkoaren ikuspegiaren aurka. Nortasun horiek bizitzan zehar alda daitezke, eta ez dira behin betiko. Horrela, identitatearen eraikuntza sozial gisa ulertzen da, eta ez ezaugarri finko gisa. Horren bidez, kultura aniztasuna hobeto ulertzeko eta onartzeko aukera handitzen da. Integrazio eredu gisa, identitate anitzen elkarbizitza eta eraikuntza librea sustatuko luke, eta ez luke inposatuko jaiotzako edo hartutako kultura bakar bat barneratzea.
2. Zergatik dago multikulturalismoaren atzean gehiegizko erlatibismo kulturalaren diskurtsoa?
   Multikulturalismoak pertsonak kultura bakar bati lotuta aurkezten ditu, eta identitatea aldaezina balitz bezala tratatzen du. Horrek aukera kentzen dio norbanakoari bere identitatea eraikitzeko edo aldatzeko. Gainera, kulturen arteko elkarrekintza baztertzen du, eta kultura bakoitza bere baitan epaitu beharreko zerbait bezala ikusten da. Horrek arrisku bat dakar: balio unibertsalak edo giza eskubideak urratzen dituzten praktikak ezin dira zalantzan jarri, «beste kultura bat» direlako aitzakiarekin. Azkenean, kulturen arteko harremanak ukatzen ditu.
3. Zer proposatzen du egileak eskola testuinguruan, «kulturen mosaikoa» ikuspegiaren ordez?
   Egileak mundua identitate eta esperientzia anitzen elkartruke gisa ulertzea proposatzen du, ikuspegi dinamiko eta aldakorrak bultzatuz. Eskolek eta zientzia sozialek rol aktiboa izan behar dute estrategia eta teoria berriak garatzeko, elkar ulertzea eta eraldaketa ahalbidetzeko. Nahiz eta konponbideak ez diren beti errazak, ikuspegi sozialek hausnarketa eta norbanakoaren garapen kritikoa bultzatu dezakete.

Mari Luz Estebanen inguruko galderak

1. Nola definitzen da feminismoa hasieran?
   Emakumeen garaipenen arrazoitzat eta mugimendu anitz, indartsu eta eragin handiko gisa.
2. Zein ezaugarri ditu ikerketa feministak?
   • Gizon-emakumeen arteko desberdintasunak agerian jartzea.
   • Desberdintasunak justifikatzen dituen determinismo biologikoa zalantzan jartzea.
   • Gizartea aldatzeko helburu izatea.
3. Zer aldatu zen 80ko hamarkadako ikerketa feministetan?
   Desberdintasunen azalpena alde batera utzi eta horien sorreran (generizazio prozesuan) jarri zuten arreta.
4. Nola definitzen da generoa?
   Gizon eta emakumeen arteko botere-desberdintasuna sortzen duen era jarduteko eta adierazteko.
5. Zein da sexu eta generoaren arteko bereizketa?
   • Sexua: ezaugarri biologikoak.
   • Generoa: gizartean dagoen botere-arrakala.
   Sexua ere eraikuntza sozialtzat jotzen da, ikuspegi desberdinetatik interpretatzen delako.
6. Zer aldaketa egon zen 90eko hamarkadan generoaren ikuspegian?
   Generoari buruzko ikuspegi erlazionalak sortu ziren, talde banatuen ikuspegia gaindituz.
7. Zergatik erabiltzen da «genero-sistema» eta ez «patriarkatua»?
   Genero-sistemak ikuspegi irekiagoa eta anitzagoa ematen duelako gizartea aztertzeko.
8. Nola aldatu da boterea ulertzeko modua eta zein eragin izan du generoaren ulermenean?
   Boterea harreman moduan ikusten da, ez egitura finko gisa. Generoa, nortasunaren barnerakuntzaren ordez, ekintza eta gorputzarekin lotzen da.
9. Zergatik dira bateragarriak espazio mistoak eta emakumeentzakoak?
   • Ikuspegiak zabaltzen dituztelako.
   • Estrategietan zentratzeko aukera ematen dutelako.
   • Gizonen ere arazoak bere egiteko bidea direlako.
10. Zer dio pribilegioen galerari buruz?
    Emakumeentzako politikek sektore batzuek pribilegioak galtzea eskatzen dute (ekonomikoak, botere-postuak, prestigioa), eta hori beste zapalkuntza sistemekin (klasea, etnia) lotuta dago.

Shakespeare oihanean (Laura Bohannan) lanari buruzko galderak

1. Zein da irakurgaiaren ideia nagusia?
   Hamlet istorioaren bidez, kultura bakoitzak bere ikuspegitik interpretatzen duela erakusten da; ez dago interpretazio unibertsalik, ikuspegi etnozentristak baldintzatzen duelako ulermena.
2. Zer pentsatu zuen Bohannanek Hamlet-en izaera unibertsalaz pasarte hau bizi ondoren?
   Hasieran Hamlet obra unibertsaltzat zuen, baina Tiv herriko agureekin izandako esperientziaren ondoren konturatu zen interpretazioa kultura bakoitzaren arabera alda daitekeela.
3. Zer da talka kulturala irakurgaian oinarrituta?
   Talka kulturala norbera ez den ingurune kultural batean sortzen den gaizki-ulertu edo desorientazio egoera da. Bohannanen kasuan, Tiv herriko kultura berearengandik oso ezberdina denez, hizkuntza eta interpretazio desberdintasunek gaizki-ulertuak sortzen dituzte Hamlet azaldu nahian.
4. Nola aplikatzen da «Bestea» kontzeptua kasu honetan?
   Tiv herria ezagutzean, Bohannanek bere kultura hobeto ulertzen du, konparazioak eta ezberdintasunak azaleratzean. Bestea ezagutzeak norberaren kultura berrikustera eta sakonago ulertzera eramaten du.