Aniztasunaren Trataera Hezkuntzan: Printzipioak eta Neurriak

1. Sarrera

Aniztasuna ezaugarri natural bat da, eskolako talde guztietan azaltzen dena. Aniztasunaren trataera egokia ikaslearen gaitasun eta ezaugarri pertsonalak aurkitzeko, garatzeko eta indartzeko beharrezko mekanismoak ezartzean oinarritzen da.

2. Ikasleen Aniztasunari Eman Beharreko Arreta

• Aniztasun forma anitzekin egiten dugu topo: kulturaniztasuna, gaitasun aniztasuna, sexu joeren aniztasuna, genero aniztasuna, baliabide sozioekonomikoen aniztasuna, etab.
• Ikasle bakoitza ezberdina da, bere interesak, ikas-estiloa, motibazioa eta ikasteko behar duen denbora kontuan hartuta. Aniztasunaren arretak bestearen onarpena dakar, pertsona bakarra eta errepikaezina baita.
• 236/2015 DEKRETUAK, abenduaren 22koak, 37. artikuluan zehazten du:
  • Hezkuntzako esku-hartzeak ikasleen aniztasuna aitortu eta errespetatu behar du. Ikasle guztien oinarrizko konpetentzien garapen gorena lortzera bideratutako arreta espezializatua bermatu behar du.
  • Aniztasunari erantzuteko neurriek ikaslearen hezkuntza-premiak asetzea izan behar dute xede, ingurune normalizatu eta inklusiboan.
  • Aniztasunaren trataera ematerakoan, kontuan izan ikasleen faktore pertsonal zein sozialak.
• Eskolak ikasle ororen garapen integraleko bidea jarraitu behar du, eta horrek eskola inklusiboaren eredua eskatzen du: malgua, aniztasunari irekia, erantzun hezigarri eta demokratikoak ematen dituena, diskriminaziorik gabekoa.
• Integrazioa ≠ Inklusioa:
  • Integrazioak premia bereziak dituzten ikasleak baldintza egokiak dituzten eremuetan sartzen ditu.
  • Inklusioa sistema eta estrukturak egokitzen saiatzen da ikasleen beharrizanak asetzeko; ikasle guztientzat kalitatezko hezkuntza bidezko eta justiziazko bat lortzearen aldeko jokabide eta konpromisoa hartzen du.

3. Printzipioak eta Estrategiak

• Pertsonek elkarrekin aritzean eta jardutean gertatzen da ikaskuntza.
• Maila bereko pertsonek aktiboki jokatzen dute ikaskuntzan, bitartekari-lanak eginez, eta funtsezkoak dira ikasle guztien inklusioa lortzeko.
• Ikasgeletan erabiltzen den metodologia eta irakasleek jokatzen duten rola giltzarriak dira, ikasle guztiek arrakasta eskuratzeko.
• Hezkuntza-plangintzak egitean, ikasleen gertueneko testuinguruak (ikasgela) aintzat hartu behar dira. Ikasgela inklusioa lortzeko aproposa da.
• Garrantzitsua da parte-hartzea oinarri duten ildoak bultzatzea: maila bereko pertsonen arteko laguntza, irakasle guztien arteko elkarlana, ikastalde interaktiboak, tutoretza pertsonalizatuak, etab.

Inklusioa Ikastetxean Bermatzeko Beharrezkoak

Ikastetxean inklusioa egoteko beharrezkoa da:

• Guztiek ikasteko aukera izan dezatela bermatzea.
• Ikastetxeko kideen arteko erlazioak aprobetxatzea, baita ikastetxeen eta prestakuntza/koordinazio-zentroen (Berritzeguneak...) artekoak ere.
• Ikasle guztien ikaskuntza eta parte-hartzea sustatzea.
• Baliabide teknologikoak eraginkortasunez erabiltzea.
• Ikastaldeko kideen, irakasleen eta beste heldu batzuen arteko elkarlana ardatz duten proiektuak lantzea.
• Eskolaz kanpoko jarduera osagarri inklusiboak proposatzea.
• Ikasle guztiak hezkuntza-sistemara iritsi, hartan parte hartu eta ikasten jarduteko aukerak bermatzea.
• Ikasleen arteko elkarlana eta ikasle bakoitzaren autonomia errazteko moduan antolatu behar da ikasgela.

4. Antolaketa-, Curriculum- eta Irakas-Neurriak

4.1. Antolaketa-Neurriak

Eskola mailan hartu daitekeen neurririk onena, helburuak eta ekintza zehatzak argi eta adostasunez erabakitakoak adierazten diren proiektu baten eraketa da. Aniztasunari erantzuteko honako alderdiak garatzea garrantzitsua da:

1. Eskolako antolakuntza: malgua eta beharrezkoak diren aldaketetara egokitzeko prest egon behar du.
2. Ikastetxera sartzeko baldintzak: egitura fisikoa, igogailua, aldapak, etab.
3. Elkarbizitza arauak: izaera orokorrak dituztenen barruan, aniztasuna errespetatuko dutenak lehenestea.
4. Familiaren parte hartzea: Gurasoen ikastetxeko ekintzetako parte hartzea bideratu, aniztasunaren jarrera egokiak garatzeko antolatzen diren horiek azpimarratuz.
5. Ikastetxearen eragina inguruarekin eta erakundeekin: aniztasuna eta bere alderdien ezagutza eta errespetua indartuko dutenekin.

4.2. Curriculum- eta Irakas-Neurriak

• Ikasleen beharrizanei erantzuteko planteamendu kurrikular eta didaktikoak behar dira, norbanakoaren ezberdintasunak kontuan hartuko dituztenak, bere lorpen eta motibazioak indartuko dituztenak eta ikaskuntza zerbait dinamikoa bezala kontsideratuko dutenak.
• Profesionalek laguntza pedagogikoak adostu behar dituzte, hezkuntza praktika proiektu curricularraren eta ikasleen ezaugarri bereziak kontuan izanik programazioen bidez moldatuz. Beharrak ingurune ahalik eta normalenean beteko dituzten neurri curricular eta didaktikoak zehaztu behar dira.
• Gela-taldea aniztasunari erantzuteko lekurik egokiena da; irakasleak ezberdintasunak edozein talderen ezaugarri natural bezala onartu behar ditu.

4.2.1. Ikastetxe Mailako Neurriak

Berariazko hezkuntza-laguntza behar duten ikasleak garaiz hautemateko mekanismoak ezarri behar dira. Banakako hezkuntza-arreta behar dute, ondorengo baldintza hauetakoren batengatik:

• Ikasteko zailtasunak dituztenek.
• Desberdintasun sozialak pairatzen dituztenek.
• Hezkuntza-sisteman berandu sartu direnek.
• Gaitasun intelektual handiak dituztenek.
• Desgaitasunen bat edo jokabide-nahaste larriak dituztenek.
• Egoera pertsonal edo eskolaldi bereziak izan dituztenek.
• Arreta-defizit eta hiperaktibitate nahastea (ADHN) dutenek.

IHPko hezkuntza helburuek ikastetxearen jarrera eta konpromisoa zehaztu behar dute hezkuntza komunitateko hezkuntza beharrei dagokienean. Hezkuntza helburuen ikuspegitik hartutako erabakiak IPCko elementuetara itzuli behar dira, edukiak eta ebaluazio irizpideak egokituz.

Printzipio metodologikoetan, jarduera ezberdinen bitartez, talde kooperatibo eta heterogeneoak osatzeko aukera emango duten lan antolaketak eta aniztasunaren trataera kontuan hartuko duten beste erabaki batzuk hartu behar dira, ikaskuntza esanguratsua bermatuz.

Heziberri 2020k Xedatutako Neurriak

Heziberri 2020k xedatu moduan, aniztasuna tratatzeko neurrien artean, honako hauek ezarri ahal dira:

1. Dagozkien espezialitateko irakasleak eta profesional kualifikatuak ezartzea.
2. Taldeak bikoiztea.
3. Tutoretza pertsonalizatua.
4. Ikasgelan bi irakasle batera aritzea.
5. Eskolatze-aldia malgutzea.
6. Banakako lan-planak.
7. Ikasgelako harremanak aberasteko metodologia-aldaketak.
8. Curriculuma aberastea, aldatzea edo hedatzea.
9. Eskola-orduez kanpoko laguntzak.
10. Derrigorrezko eskolatzea beranduago edo lehenago hastea.

4.2.2. Gela Mailako Neurriak

• Irakaslearen jardueren programazioan hartutako erabakiek, modu zuzen eta eraginkor batean, aniztasunaren trataeran laguntzen dute.
• Gelako gaitasun, ikasteko modu, interes eta motibazio desberdinak irakasleak gelan hautemango ditu, eta bertan egingo ditu beharrezko moldaketak.
• Moldaketa hauek bermatzeko programazioko osagai bakoitzean eragin behar da: noiz, nola eta non irakatsi eta nola ebaluatu; unitate didaktikoak sekuentziatuz, helburu, eduki eta ebaluazio irizpide eta adierazleak egokituz, eta metodologia ezberdinak erabiliz.
• Malgutasunez jokatu behar da beharrizanei aurre egitea bermatzeko.

5. Hezkuntza-Laguntzako Premia Espezifikoa (HPB) duten Ikasleak

Hezkuntza Premia Bereziak (HPB) dituzten ikasleen kategoriak:

Ezgaitasuna dutenak

• Ezgaitasun fisiko eta sentsoriala (gorrak eta itsuak): Baliabide egokiak izanik, edukiak berdin jasotzeko gai dira, gaitasun kognitiboak ondo dituztelako.
• Ezgaitasun intelektuala: Gauzak aldatzen ditugu, intelektualki motelago doalako. Adibidez, gerta daiteke 6. mailan oraindik botoiak lotzen ikasi behar izatea.
• Jokabide-nahaste larriak dituztenak (hiperaktiboak): Askotan, arinegi diagnostikatzen dira. Diagnostikoak sakonki egin behar dira eta ez beti asko mugitzen dena hiperaktibotzat jo.

Bestelako Premia Espezifikoak

• Ikasteko zailtasunak dituztenak: Zailtasuna neurtzea zaila da, eta aktibatzen diren baliabideak eskolakoak dira. Laguntza emanez, kostata baina lortu egingo dute.
• Gaitasun handikoak: Printzipioz, kurtso bat aurreratzen zaie. Alabaina, hauek ez dira ondo diagnostikatzen eta ume hauek aspertu egiten dira, gela"izorratze" dute (arazoak sortzen dituzte).
• Hezkuntza-sisteman beranduago sartutakoak: Esaterako, beste herrialde batetik datozenak. Etortzearen arrazoiaren araberakoa izango da gure erantzuna.
• Eskolako ibilbide edo baldintza pertsonal berezidunak: Gehienetan, guraso biologikoek umearen tutoretza galdu eta Aldundiaren esku egoten dira.
• Desberdintasun sozialeko egoeran daudenak: Gurean maila sozialeko mailak sistemak bereizten ditu. Ijitoen kasua da ohikoena.

6. Hezkuntza-Neurri Espezifikoak

Batzuetan, aniztasunaren trataerarako hezkuntza neurri orokorrak ez dira nahikoa, eta ondorengo neurri zehatzago batzuk hartu behar dira:

1. Urte bat gehiago mantentzea: Ikasleak ziklo edo maila berean jarraitu behar duen edo ez irakasle taldeak erabaki behar du, tutorearen koordinazioarekin batera. Honek esango baitu kurtsoz edo zikloz pasatzeko oinarrizko ikaskuntzak barneratu dituen ala ez.
2. Eskolatze urte bat gutxitzea (Aurreratzea): Lehen Hezkuntzan (LH) urte bat gutxitu daiteke, baldin eta ebaluazio psikopedagogikoak ikasleak adimen gaitasun handiak dituela ziurtatzen badu, haurraren garapen pertsonalerako eta sozialerako neurri egokia bada, eta aurrera eraman beharko lukeen ziklo edo etapako edukiak bere osotasunean barneratuak baditu.
3. Hezkuntza Konpentsazio Plana: Aniztasunaren trataerarako neurri zehatz eta ezohikoa da. Behar bereziak dituzten ikasleei konpentsatzera zuzenduak daude, egoera sozial edo kultural gutxietsian daudenei. Programa espezifikoak garatzea hizkuntza, gaitasun edo ezagueran arazo larriak dituzten ikasleentzat.
4. Curriculum Egokitzapen Indibidualizatuak (CEI): Curriculumaren osagaien inguruan erabakiak hartzearen prozesua.

Neurriak Hartzeko Kontuan Hartu Beharreko Faktoreak

Neurriak koherentziaz hartzeko, zentro bakoitzean irakaste-ikaste prozesua baldintzatzen duten faktore anitzak kontuan izan behar dira:

• Integraziorako jarrera.
• Zuzendaritza taldearen laguntza.
• Profesionalen arteko koordinazioa.
• Aldaketa pertsonalek eragingo ez dien lanaren jarraipenerako estrategiak.
• Laguntza taldearen sinesgarritasuna.

7. Ondorioak

Testuaren ondorioak hemen sartuko lirateke, nahiz eta jatorrizko dokumentuan zehaztu gabe egon.

8. Bibliografia

• 236/2015 DEKRETUA, abenduaren 22koa, Oinarrizko Hezkuntzako curriculuma zehaztu eta Euskal Autonomia Erkidegoan ezartzen duena.
• Álvarez, L. eta Soler, E. (1996). La diversidad en la práctica educativa. Madrid: CCS.