Alienazioa, Iraultza eta Morala: Marx eta Nietzsche

Erlijio-alienazioa

Marxek esaten du jendeak erlijioan sinesten duela, baina hori ez dela benetan behar dutelako, baizik eta mundua oso gogorra delako eta erlijioak erosotasuna ematen dielako. Hau da, erlijioa sufrimendua arintzeko erabiltzen da, baina benetan ez ditu arazoak konpontzen. Marxentzat, erlijioa herriaren opioa da, hau da, drogaren antzekoa: jendea lasai uzten du, baina ez du ezer hobetzen.

Langileek egun osoa lan egiten dute eta bizitza gogorra dute. Horregatik, erlijioak agintzen die mundu honetan sufritu arren hurrengo bizitzan zoriontsuak izango direla. Honek arazo bat sortzen du: jendeak ez du borrokatzen injustizia konpontzeko, sinesten dutelako zeruan sari bat izango dutela.

Marxek uste zuen erlijioa boterearen tresna bat zela. Aberats eta boteretsuek erlijioa erabiltzen dute pobreek beren egoera onartu dezaten, iraultzarik egin gabe. Beraz, Marxen arabera, mundua benetan hobetzeko, jendeak erlijioarekiko menpekotasuna gainditu behar du eta errealitatean aldaketak egin behar ditu.

Azken finean, erlijio-alienazioa gizakien benetako beharrak desbideratzea da. Erlijioak pertsonak engainatzen ditu, benetako arazoen aurrean zerura begiratzen dutelako, baina Marxek nahi du jendeak begiak lurrean jarri eta beren eskubideen alde borroka egin dezaten.

Ekonomia-alienazioa

Marxek esaten du kapitalismoan langileak alienatuta daudela, hau da, beren lana eta bizitzarekiko urrun sentitzen direla. Zergatik? Lan egiten dute, baina egiten duten horrek ez die inolako zentzurik ematen. Egun osoan makina baten aurrean pieza berdinak muntatzen dituzte, baina ez dute sentitzen produktu hori berena denik.

Lehen, jendeak bere eskuekin gauzak egiten zituen: nekazariek beren lurrean lan egiten zuten eta artisauak beren objektuak sortzen zituzten. Baina kapitalismoan, enpresa handiek lan guztia kontrolatzen dute eta langileek ez dute erabakitzeko ahalmenik. Honek bi arazo nagusi sortzen ditu:

• Lanak ez du esanahirik: Langileak fabriketan lan egiten dute baina ez dute egiten dutenarekin loturarik sentitzen. Ez dira sortzaileak, besterik gabe makina baten luzapenak bezala funtzionatzen dute.
• Ez dute irabazten beren lana bezainbeste: Langileek produktuak egiten dituzte, baina nagusiek diru guztia eramaten dute. Langileek soilik soldata txiki bat jasotzen dute eta horrek zapalkuntza sortzen du.

Hau guztia alienazio ekonomikoa da: langileek lan egiten dute, baina ez dute lanaren fruitua jasotzen, eta, gainera, beren bizitzaren kontrola galtzen dute. Marxek uste zuen hau gaizki zegoela eta langileek beren lanaren jabe izan behar zutela. Beraz, kapitalismoa amaitu eta sistema justuago bat sortu behar zen, non langileek beren lanaren balio osoa jasoko zuten.

Materialismo historikoa

Egitura ekonomikoa eta superegitura

Marxek esaten du gizartea bi zatitan banatuta dagoela: egitura ekonomikoa eta superegitura. Egitura ekonomikoa da gizarte baten benetako oinarria, eta superegitura horren gainean eraikitzen da.

• Egitura ekonomikoa: Ekonomiaren antolamendua da: nola egiten den lan, nork daukan fabrika eta zer egiten den aberastasunarekin. Hau da, kapitalismoan burgesiak fabrika eta negozio guztiak kontrolatzen ditu, eta langileek haientzat lan egiten dute.
• Superegitura: Gizarteko beste arlo guztiak dira: politika, erlijioa, legeak, hezkuntza, artea… Marxek dio hauek guztiak ekonomiak kontrolatzen dituela. Hau da, aberatsek legeak, kultura eta hezkuntza beren interesen arabera moldatzen dituzte, beren boterea mantentzeko.

Adibidez, eskolan irakasten digute lana garrantzitsua dela eta aberatsak merezimenduagatik aberats direla. Baina hau gezurra da: aberatsek sistemak berentzat funtzionatzea nahi dute eta horregatik sortzen dute horrelako ideia bat.

Marxen arabera, benetako aldaketa nahi bada, lehenengo egitura ekonomikoa aldatu behar da. Langileek kontrolatu behar dute ekonomia, eta horrela superegitura ere aldatuko da. Honek esan nahi du boterea herriak izango duela eta legeak, kultura eta hezkuntza herritarren aldekoak izango direla.

Iraultza

Marxek uste zuen historia klaseen arteko borrokaren emaitza zela. Historian zehar, klase zapaltzaileak eta zapalduak beti egon dira borrokan. Adibidez, Erdi Aroan jauntxoak (nobleak) eta nekazariak (serbiak) borrokan egon ziren. Kapitalismoan, burgesiak eta langile klaseak elkarren aurka daude.

Marxen arabera, langile klaseak kapitalismoaren zapalkuntzaz ohartzen denean, iraultza egingo du. Iraultza prozesu bat da, non klase zapalduak boterea hartzen duen eta sistema zaharra deusezten duen. Iraultzaren ondoren, kapitalismoa amaituko litzateke eta sozialismoa hasiko litzateke. Sozialismoan, langileek ekonomia kontrolatuko lukete, eta azkenean gizarte komunista bat eratuko litzateke, non aberastasuna guztion artean banatuko den.

Iraultza ezinbestekoa da Marxen pentsamenduan, klase zapalduak beti zapalduta egongo direlako borrokarik gabe. Marxek uste zuen langileak elkartu behar zirela kapitalismoaren kontra borrokatzeko eta beren eskubideen alde egiteko.

Gizarte komunista

Marxen arabera, gizarte komunista da mundu justuena, non denek berdinak diren eta aberastasuna guztion artean banatzen den. Kapitalismoan, aberatsek dena kontrolatzen dute eta langileak esplotatzen dituzte. Baina komunismoan, ez dago aberatsik ezta pobreik ere, denak berdinak dira eta denek lan egiten dute guztion onurarako.

Gizarte komunistan ez dago jabetza pribaturik. Hau da, fabriken, lurren eta enpresen jabeak ez dira pertsona aberatsak, baizik eta herritar guztiak. Horrek esan nahi du denek baliabideak partekatzen dituztela eta inor ez dela beste baten nagusia. Adibidez, gaur egun enpresa bateko jabeak langileei agintzen die eta haiek diru gutxi irabazten dute. Baina komunismoan, enpresa berena izango litzateke eta irabaziak guztion artean banatuko lirateke.

Gainera, gizarte komunistan ez dago klase sozialik. Kapitalismoan, aberatsak eta langileak daude, baina komunismoan hori desagertzen da. Denek aukera berdinak dituzte eta ez dago injustiziarik. Horrela, jendeak ez du beste batzuk baino gehiago edo gutxiago izango, eta denek elkar zainduko dute.

Azken batean, Marxentzat gizarte komunista paradisua bezalakoa da: ez dago esplotaziorik, ez dago injustiziarik, eta denek bizitza duina dute. Hori lortzeko, langileek iraultza egin behar dute kapitalismoa amaitzeko eta sistema berri bat eraikitzeko.

Marxismoaren eragina ondorengo munduan

Marxismoak eragin handia izan du historian. Marxen ideiak mundu osoan hedatu ziren eta hainbat iraultza inspiratu zituzten, hala nola Sobietar Batasunaren eta Txinako Iraultzaren sorrera. Herrialde askok sistema sozialistak eta komunistak ezarri zituzten Marxen ideietan oinarrituta. Baina ez zen soilik eragin politikoa izan: Marxen teoriak gizartea, ekonomia eta filosofiari buruzko eztabaida asko sortu zituen. Gaur egun ere, Marxen ideiak erabiltzen dira kapitalismoa kritikatzeko eta desberdintasuna salatzeko.

Nietzscheren kritika kristautasunari

Nietzschek kristautasuna gogor kritikatzen du, uste duelako erlijio honek gizakia ahuldu eta benetako bizitzatik aldentzen duela. Kristautasunak obedientzia, apaltasuna eta sufrimendua goraipatzen ditu, eta horrek pertsonak menpeko bihurtzen ditu, borrokatzeko eta beren ahalmenak garatzeko grina galduz. Erlijio honek jendea konformatzera bultzatzen du, injustiziak onartuz eta hurrengo bizitzan sari bat jasoko dutelakoan biziz.

Nietzschek Jainkoa hil da esaten duenean, ez du esan nahi Jainkoa existitu zenik eta hil egin dela, baizik eta gizarte modernoak Jainkoaren ideiari balioa galdu diola. Antzinako garaietan, moral guztia erlijioaren inguruan eraikitzen zen, baina zientziaren eta filosofiaren aurrerapenek erakutsi dute moral hori ez dela zerutik datorren egi absolutua, baizik eta gizarteek sortutako zerbait. Horregatik, Jainkoaren ideiaren gainbeherak moral berri bat eraikitzeko beharra sortzen du.

Kristautasunaren moralak jendea sufritzera eta zapalkuntza onartzera bultzatzen du, boterean daudenei mesede eginez. Nietzschek uste du hori gezur bat dela, eta benetan ausartak eta indartsuak diren pertsonak direla gizartea aurrera eramaten dutenak. Horregatik, Übermensch edo Supergizona proposatzen du: Jainkorik gabe bizi eta bere balio bereak sortzen dituen pertsona, ez dena tradizioaren edo besteek ezarritako moralaren menpe bizi. Supergizona ez da apala eta obedientziazkoa, baizik eta sortzailea eta bizitzaz gozatzea bilatzen duena.

Nietzschek dio kristautasuna ez dela lagungarria gizakiarentzat, baizik eta oztopo bat dela. Bizitza ez da sufrimendurako edo obedientziarako, baizik eta indartsu izateko, bere buruaren jabe izateko eta balio berriak sortzeko. Jainkoa hilda dagoenean, gizakiak bere bidea askatasunez eraikitzeko aukera du.