Akrezio prisma

•EZTANDA handi baten ondorioz sortu zen unibertsoa: adina:: 13.700 m.U. Big Bang:: agertu ziren materia, energia, espazioa eta denbora. Harrez gero unibertsoa hozten eta hedatzen joan da. •IZARREN jaiotza eta heriotza: agertu ziren lehen elementuak:: H,He, hauek hodeietan egonik hainbat kasutan hodeiak kondentsatu eta izarrak sortu ziren: izarretan Htik eta Hetik erreakzio termonuklearren bidez, gainontzeko elementu kimikoak sortu. Izarren H eta He kantitateak murriztean, izarrak kolapsoa izan dezake eta ondoren eztanda egin, gero espazioan zabaldu izarraren osagaiak nebulosak deituriko hautsez eta gasez osaturiko hodeiak sortuz. Horrelako nebulosa batetik eguzki sistema sortu. •EGUZKI sistemaren sorrera: planetesimalak euren akrezioz (talka egin ta elkartu) planetak osatu zituzten asteroide eta planeten arteko “etapa”. •ASTEROIDEEN akrezioaren ondorioz eratu zen lurra: adina:: 4500 m.U. Hasieran lurra materia irabazten eta berotzen ari zen astroa zen. Momentu jakin batean, tenperatura altuak zirela, lurraren materialak egoera urtuan zeuden eta horrek material horien banaketa ahalbidetu zuen, dentsoenak erdialdean eta gero eta arinagoak erdigunetik aldendu ahala. 3 bero iturrik egin zuten materialen eraketa:: 1. Talketan askatutako beroa. 2. Materialen mugimenduak ekartzen duen marruskaduraz askatzen den beroa. 3. Elementu erreadiaktiboen desintegrazioa. •ZEHARKAKO azterketa metodoak: •MAGNETISMOaren neurketa: lurrak eremu magnetikoa du,, magnetismoa material batzuek duten propietatea da, modu zehatz batean kokatuak. Lurraren eremu magnetikoaren intentsitatea neurtu daiteke eta horrela anomalia magnetikoak.. Paleomagnetismoaren ikerketa:  harrietan dauden mineral magnetikoaren orientazioa aztertu. 

•METEORITOen azterketa: hauek lurraren garai berean sortutakoak dira gehien bat, eta hauen konposizioa aztertuz jakin daiteke lurraren barnealdeko konposizioa. •ISOTOPOen neurketa: isotopo hauen (O16, O18) proportzioa atmosferan, tenperaturaren arabera. Fosil batean dauden oxigeno isotopoen proportzioak aztertuta, fosila bizi zen garaiko atmosferaren tenperatura ondoriozta daiteke. •TENPERATURA neurketa: materialaren egoera fisikoari buruz eta jatorriari buruz informazioa eman. •METODO grabimetrikoa: material dentsoek anomalia grabitatorio positiboak eratzen dituzte eta arinek negatiboak, horrela materialen banaketa jakin. •METODO SISMIKOA: -P uhinak: erregistratzen lehenak, azkarrenak. Luzetarako uhinak, edozein subs. Zeharkatu. -S uhinak: motelagoak, zeharkakoak, material solidoak zehark. -Portaera: Puhinak gero eta material zurrunagoa, azkarrago hedatu. Suhinak 2900km disipatu kanpo nukleoa likidoa baita. Eten sismikoak lurraren barnean dauden mugak dira non materialaren egoera aldatzen den, beraz, uhin sismikoen abiadura eta ibilbidea bertan aldatu. •EREDU GEOKIMIKOA: -lurrazal kont:
30-70km, granitoa; arroka sedimentarioak; metamorfikoak; bolkanikoak, dents 2600-2700kg/m3. -ozean: 10km, basaltoa; olbino kristal berdeak, 2700-3200kg/m3. -mantua: 2900km, peridotita, 3400-4000 kg/m3. -nukleoa: 6400km, burdina; nikela, 10.000-13.000kg/m3. •eredu DINAMIKOA: -litosf kont: 100-200-300km, eredu geokim erlaz; lurrazal eta mantu zati bat, basaltoa; peridotita; granitoa, portaera; hauskorra, zurruna, ozeanikoa baino arinag. -ozean: 30-50km, berdina, basaltoa; peridotita, berdina. Mesosfera: -goi mantua: 670km, mantua, peridot, jariakorra; konbekzio metala. -behe: 2900km, mantua, peridot. Endosfera: -kanpo nukl: 5151km

nukleoa, burdina; nikela, likido. -barne: 6400km, nukleoa, burdin nikel, solido. •D GERUZA: mugimenduak goruntz, gandor termikoen izena duten eta litosferaraino iristen diren materialen korrontea. Materialen beheranzko mugimenduak ere badaude, plaka litosferikoen hondoraketarekin erlazionatuta. •KONBEKZIOA kanpo nukleoan eta magnetismoa: kanpo nukleoaren barne eta kanpoaldearen artean 1000C tenperatura aldaketa dagoenez konbekzio korronteak sortu. Burdinaren zirkulazioak lurraren eremu magn sortu. •ATMOS EGIT: -troposferan konbekzioaren ondorioz uraren zikloa. -estratosferan gero eta altuago gero eta bero, konbekziorik ez. -ozonosfera: 20-50km O2 erreadiazioa jasan, ondorioz ozonoa sortu, O3. Horrek erradiazioa xurgatu eta tenperatura altua. •HIDROSFERA: lurrunketa, kondentsazioa, prezipitazioa, iragazketa, gainazaleko ur iragazketa, transpirazioa, lurpeko ur jariatzea. •PANGEA: 1915 alfred wegener: duela 300 bat miloi kontinente guztiek masa bakar bat sortu gero zatitu eta sakabanatu zen. Kontinenteen jitoaren ebidentziak: -froga geologikoak: mendikateak, arroken adina. -paleoklimatikoak: glaziarrek utzitako aztarnak kontinent. -geografikoak: plaka kontinentalen ertzak enkajatu. -paleontologikoak: fosil berdina, ozeano atlantikoan. •DORTSALAK: ozeanoen hondoan dauden mendikateak, ((litosferaren hausturak dira eta mantuko materiala hortik atera, laba basaltiko moduan.))harry hess. Ezaugarriak: sedimentuen geruza loditu dorts urruntzean, dortsalarekiko simetrikoak diren zerrenda paleomagnetikoak, harrien adina handituz dortsaletik hurrunago, ez daude sedimentuz estaliak. 

•PLAKA LITOS ERTZETAN INTERAKZIOAK: litosfera berria sortzen den abiadura berean mesosferan hondoratu. Litosfera kontinentala arina, ozeanikoa dentsoagoa eta mesosferan ondora daiteke, horregatik arroka zaharrenak lits kont. •PLAKA LITS: nagus:: eurasia, afrika, i amerika, h amerika, australi, antartik, ozeano bar. Ertainak:: nazca, koko, filipinak, india, arabia. Fenomeno geologk gehienak ertzetan eman, eremu egonkor ez egonkor dagoelako. •SUBDUKZIOA: 1.Dortsaletan litosfera ozean berria sortu. 2.Dorts urrundu eta lits hoztu, uzkurtu eta hondoratu. 3.Lits ozeank kontin banandu eta hondoratu, geroz eta azkarrago konprimitu eta trinkoago. •DORTS OZEAN: 2000-3000m altuera eta milaka km luze, dortsalaren ardatzean rift izeneko arana, zartadura ugari. -Ertz diberg: plakak aldendu mesosferako korronteengatik. -ertz eraikitz: aldentzean magma sortu eta laba azaleratzen da, gero solidotu eta lits berria. -Sakonera txikiko hipozentroa lurrikarak. •FAILA ERALD: bata bestearen albotik desplazatu, ezer suntsitu gabe, ertz pasiboak. Mugimenduak konpresio eta deskonpr sorgu ondorioz lurrik eta deform. San andres. •DINAMIKA: —gradiente geotermikoak mantuko konbekzio korronteak sortu eta honek jarduera bolkanikoak, basaltozko lurrazalaren birziklapena ta plaka lits higidura. —barneratzen den plakak material hotzen korronte bat sortu. Azpiratzean tenperatura eta presioagatik sedimentu ur gehiena galdu, deshidratatu. Mineralen portaera aldatu eta urtu. —GANDOR termikoa: D geruzatik abiatzen diren tenperatura altuko material korronteak. Litosferaren oinarrira iristean puntu beroa sortu, jarduera bolkaniko handia egon. 

•OZ-OZ KONBER: ertz suntsitzaileak: subdukzioa eman litos zaharrena dentsoena. …magma igotzean sumendiam eta uharte arkuak sortu, 2 plaken hartean fosa sortu, ondoan, plaken sedimentuek osatutako akrezio prisma. Sismizitateak sortu. •OZ-KONT KONBER: suntzi, magma poltsak, solidotu eta sumen sortu, presioagatik hertz kont deformatu eta loditu (mendik), orogeni termiko kontinentala (sumendiak), marruskaduraren ondorioz lurrikarak, akrezio prisma handia eta ozeano fosa, ofiolitoak sortu (kont txertatuta gelditzen diren ozen zatiak). •KONT-KONT KONBER: talka orogenoa, konpresioaren ondorioz sedimentu pillaketa, asko deformatu eta lurrikarak. Magma poltsak eratu baina ez azaleratu. Himalaya. •PUNTU BEROAK: -ozeanikoan: jarduera bolkaniko nagusi, uharte arkuak sortu (adina banatu, irla zaharra bulkanismorik ez). Guyotak: tontor laua duten itsas azpiko mendiak, puntu berotik urrutiratzean sumendiak jarduera bolkanikoa galdu eta itsasoak punta higatu. -kont: rift sortu, haustura eremua. •WILSON ZIKLOA: 1.Magma poltsa bat daukagu, LK azpian, hautsita dagoenez haustura horietatik magma pasa daiteke eta azalera solidotu. 2.Magmaren azaleraketa aurrera jun, eta LO berria sortu, LO lodiera txikiagoa denez, baxuagoa gelditu erliebean, sakonune bat sortu eta bertan ura geratu (lakuak, itsasoak). 3.Itsaso zabal bat eratu eta DO, bertatik laba atera DO berri bat sortuz eta kont aldenduz. 4.Subdukzio zona, goiko litosfera hautsi behar da, ondoratu ondoren (dentsitatearengatik) eta ondorioz mantua sartzen hasi, dortsala barneratzea posible da. 5.Estutuz doa ozeano/its, hertz kontn mendikate bat sortu daiteke, eta jarraitzen badu mugimenduak talka ologeno bat sortu (mendik sortu).