(A)irudian, zelula-organulu bat erakusten da, eta haren eskema ikusten da (B) irudian. Identifika ezazu zer organulu den, eta adieraz ezazu zer zelula motatan dagoen. Arrazoitu erantzuna

 ZITOLOGIA

1. (2p) Ondoko irudiak egitura zelular berezi bat erakusten du

a)  (0,5p) Zer da irudian ageri den egitura hori? Zer zelula motetan agertzen da egitura hori, eta non kokatzen da zelularen barruan?

DNA kate nukleotido bikoitzetik kromosoma egitura sortzeraino egiten den prozesua da. Prozesu hori zelula eukariotoetan gertatzen da, eta nukleoetan gorde.

B)  (1p) Zer dira 1, 2, 3 eta 4 zenbakiek adierazten dituzten egiturak?

DNA kate bikoitza

Nukleosoma

Solenoide

Kromosoma

c)   (0,5p) Egitura zelular iraunkorra da irudiak erakusten duen hori  (beti horrela ikusten dena, alegia)? Mitosia gertatzen den bakoitzean, hau da, zelula erdibitzean, kromosomaren egitura aldatu egiten da.

2. Ikusazu ondoko irudia eta identifika itzazu bai horren egitura eta bai bertan seinalaturik  ageri diren osagaiak ere, ondoko galderei erantzunez:

Zelularen zein atal erakusten digu irudiak?

A)

Glukolipidoak (fosfolipidoei lotuta)

B)Glukoproteina

C)Proteina integralak

Mintzean txertatuta, funtzioa: substantzien garraio mintzean zehar

*(Periferikoak mintzaren kanpoaldean)

F) Proteina periferikoa

D)Fosfolipidoen buru polarra

E)Kolesterola

B) Zein funtzio du osagai bakoitzak?

Proteina integralak --> egitura eta garrio funtzioa

Gluzidoa --> identitae zelularra eman

Glukoproteina --> identzitate zelularra eman

Fosfolipidoa --> bikapa fosofolipidoak eratu

Kolesterola --> zurruntasuna edota trinokatsuna zehaztu, eta horren arabera jariokartasuna ere. (geroz eta kolesterol gehiago zurruntasun handiago, eta jariakortasuna murriztu.)

Proteina periferikoa --> errezeptore lana egiten du, kanpo ingurunearekin harremetan jartzeko eta batzuetan gluzidoekin lotuta.

c)  Nolako propietateei esker era ditzakete fosfolipidoek kapa bikoitzak, ondorioz egitura hauen oinarria izateko? Fosfolipidoak propietate anfipatikoak dituztelako eratzen dira kapa bikoitzak. Uraren aurrean orientatu egiten dira, eta bikapak sortzen dituzte. Egitura honetan, buru hidrofiloak mintzaren kanpoaldea zen barnealdea osatzen dute, eta buztan hidrofoboan barneko zatia. 

D) Zer organuluk dute mintza? Eta zer zelula motek dituzte?

Mintza zelula eukariotoek dituzte, zelula guztien osagai nagusienetariko bat da eta

Orgaunulue erreparatuz mintz organuluak:
erretikulu endoplasmatikoa leuna zein simurra, lisosomak, golgi aparatuak eta bakuoloak. (zitoplasman agertzen direnak)

3. (2p) Irudian zelula eukarioto baten organulua islatzen da. Erantzun ondoko galdera:

A)  Nolako organuloa da? Zehaztu gezi bakoitzari dagokion egitura

A: Nukleo mintza

B: Nukleoloa

C: Poro nuklearra

D: Kromatina

B)  Azaldu aipatu duzun egitura bakoitzaren funtzioa

A: Nukleo mintza →

B: Nukleoloa →

C: Poro nuklearra →

D: Kromatina →

C)  Azaldu zelularen bizi-zikloan noiz desagertzen den organulo honen egitura eta argitu honen arrazoia

d)  Ba al dago beste zelula eukariotikorik bere helduaroan organulo hau agertzen ez duenik? Arrozoitu zure erantzuna. 

4. (2 p) Erantzun galdera hauei:

a)  (1 p) Zer dira nukleosomak? Zerez osaturik daude eta non kokatzen dira? Egizu nukleosoma baten irudia eta bereiz itzazu horren atalak.

Nukleosomak DNA kate bikoitzak hartzen duen egitura da, 8 histonako (proteina bat) txirrika batzuetan biribilkatzen denean. Nukleoan aurkitzen dira et akromosomak osatzeko prozeusan parte dira.

b)  (1 p) deskriba ezazu laburki Golgiren aparatua eta esan horren funtzio nagusiak. Egin irudi batzuk zeure azalpenerako.

Golgiren aparatua, bi elementuz osaturik dago, zirtena lautuez eta besikulez. Zisternak zaku lau modukoak dira eta multzotan biltzen dira; baina ez dago konexio zuzenik haien artean, eta dikotosomak deitzen zaie. Lotura du errretikulu endoplasmatikoa zimurtsuarekin, lisosomekin, eta mintz plasmatikoarekin. Erretikulu endoplasmatikoarekin lotura duenez, kanpoaldeko alde ganbilean (cis aldea) hortik jasotzen ditu besikulak, erretikuluan egindako materiala damaratera. Barneko alde ahurrean (trans aldean), zisternetatik substantziaz beteriko besikula berriak sortzen dira. Beraz, esan daiteke besikula xuflua dagoela, alde ganbiletik alde ahurrera, eta jariatze     besikulak edota beste besikula batzuk sortzen dira (lisosomak adibidez). Eginkizun garrantzitsua du, produktu zelularren jariatzen, eraldatze eta garraio prozesuetan; adibidez honako hauetan. 

1. Proteina eta glikoproteinen sintesian. Proteinak erritukulu endoplasmatiko zimurtsuan sisntetizatzen dira, eta golgi aparatura transferitzen dira besikulan bidezko garraiarekin. Golgi aparatuan, zisternetan jariatzeko materiala duen jariatze besilukak sortzen dira, eta kanporatu egiten dira, mintz plasmatikoara garraiatuz.

Lisosomen sintesian, besikula digestiboen eraketan

Susbtantzien jariaketan, landare zeluletako pareta zelularraren eraketan

Mintz berriak sortzeko, besikula egituratzaileen jarikaetan

5. (2 p) Erantzun galdera hauei:

A)  (1p) Marraztu mitokondrio eta kloroplasto baten egiturak

B)  (0,5p) Adierazi, labur, zelularen metabolismoan bi organulu horiek zer funtzio duten

C)   (0,5p) Organulu horiek batera aurki daitezke zelulan edo elkartezinak dira? Erantzuna arrazoitu

6.     Goiko irudian zentriolo pare bat (diplosoma ere esaten zaio) ikusten da

A) (0,5 puntu) Zer zelula motatan aurkitzen dira horrelako egiturak?

Zelula eukariotoetan aurkitzen dira horrelako egiturak, zitosolean, egitura erantsi bat da

B) (0,5 puntu) Zer ahaidetasun dute zilio eta flageloekin?

Uste da zilio eta flageloen egiturarekin zerikusia duela

c) (0,5 puntu) Zer funtzio dute zelula-zatiketan? Autougaltzeko ahalmena dute, eta fenomeno hiori ugalketa zelularren hasieran gertatzen denez, haien funtzioa loturik dago mitosi aparatuaren eraketaerkin eta baita zatiketa zelularrean izaten den kromosoma banaketarekin.

d) (0,5 puntu) Koltxizinak mikrotubuluak despolimerizatu (desegin) egiten ditu. Zer ondorio izan lezake gai horren jardunak zelula batentzat?

Forman

Mugikortasun/higikortasunean

Mitosi eta meiosirik ez

Mikrotubuluak polimerizatzen edo desegiten baditugu, zitoeskeletoa ere desegiten ari gara, beraz zitoeskeletoak betetzen dituen funtzioak ezin izango dira bere. Horregatik, zelulak forma galdu dezake edo ezingo dio eutsi, mugikortasun edo higikortasunean arazoak sortu (Aktina harizpirik ez, bitarteko harizpirik ez…). Baina gainera, zentrioloek esaterako, mitosi eta meiosian parte hartzen dute (ardatza eta asterra osatu), beraz zelulak ezingo du ez mitosi ez meiosirik egin.

7. Zeluletan, mintz bakuneko eta mintz bikoitzeko organuluak daude

A) (1 puntu) Azaldu ezazu mintzaren egitura, mosaiko jariakorraren ereduaren arabera

Mintz plasmatikoa mosaiko jariokorraren eredua jarraitzen duenez, fluido baten modura jarduten du. Bertan, lipidoek eta proteinek alboko norabideetara higi daitezke (alboko difusioa); birak eman ditzakete ardatz nagusiaren inguruan (errotazioa); eta bertan gainera fosfolipidoak, ohikoa ez izan arren, geruza batetik bestera igaro daitezke (flip-flop hidisdurak).

Mosaiko jariakorraren ereduaren arabera mintz plasmatikoak hurrengo osagaiek osatzen dute:

• Lipido geruza bikoitza: Fosfolipidoek osatzen dute, hauek anfipatikoak direnez uretan orientatu egiten dira eta egitura egonkor bat osatzen dute.

Proteina integralak: Mintzari loturik daude, hauek ere anfipatikoak dira eta orientatu egingo dira

Proteina periferikoak: Barnealdetik mintz proteinei lotura xume baten bidez loturik daude

Glukoproteinak: Karbohidrato kateak proteina intrintsekoei lotzean lortzen dira, eta identitate zelularra ematen die zelulei.

Beraz, eredu honek esaten duenaren arabera, zelulen egitura asimetrikoa da eta geruza bikoitz lipidikoak fluido baten modura jarduten du, modu desberdinetan mugitzeko aukera emanez:

Alboko difusioa: Alboko norabideetan higi daitezke

Errotazioa: Birak eman ditzakete ardatz nagusiaren inguruan

Flip - flop: Fosfolipidoak, ohikoa ez izan arren, geruza batetik bestera igaro daitezke

b) (1 puntu) Mitokondrioak eta kloroplastoak mintz bikoitzeko organuluak dira. Marraztu bi eskema, eta adierazi zein diren haien atal nagusiak. Aipatu, labur, zein diren organulu horien funtzioak zelulan.

8. (2 p) Erantzun galdera hauei:

a) (1 puntu) Zein da lisosomen funtzio nagusia? Haien funtzioa zein den jakinik, zer esan zenezake haien konposizio kimikoari buruz? 

Zelulen barneko digestio aparatua dela esan daiteke. Funtzio hau duela jakinik, bere konposizio kimikoari buruz esan genezake entzima hidrolitikoen biltegi direla; entzima horiek azidoak direnez, bere pHa 5-5,5ekoa dela.

B) (1 puntu) Aipatu, marrazki batez lagunduta, lisosomek parte hartzen duten zelula prozesuren bat

Heterofagia bidezko digestioa:

Zelulek endozitosiaren bidez (fagozitosia) harrapatutako kanpoko partikularen digestioa da.  Prozesu honetan, kanpotik harrapatutako besikula hori lisosoma primario batekin elkartu eta bat egiten du, entzima hidrolitikoak deskargatuz eta lisosoma sekundarioa edota fagolisosoma eratuz. Ondoren digestioa egiten da, eta lortutako substantziak zitoplasmara askatzen dira; eta azkenik hondakinak exositoziaren bidez kanporatuak izaten dira hondakin besikularen bidez.

9. Ondoko irudiak organulo zelular bat adierazten du

A)Zein organulua da?

B)Letrez zehaztuta dauden aldeak identifikatu

C) Nolako zeluletan aurkitzen da?

D)Laburki duen funtzioa azaldu

                                                                                      Zuzenketa 

10. Beheko irudian zelula eukariotikoen jarduera fisiologiko batzuk adierazten dira

a.   Nolako jarduerak dira horiek? Eskema batez baliatuz,azal itzazu irudian agertzen diren prozesuak. 

Zelulen barruko digestio prozesuak dira. Alde batetik, heterofagia bidezko digestioa agertzen da eta bestetik autofagia bidezkoa. 

Heterofagia, zelulek endozitosiaren bidez harrapatutako kanpoko partikulen digestioa da. Digestio hau gertatzeko, besikula hori, fagosoma, fagositazioaren bidez lortutako gorputza, lisosoma primario batekin elkartu eta lisosoma sekundarioa eratzen da, entzima hidrolitikoak jaso dituena. Ondoren digestioa burutzen da, eta lortutako substantziak zitoplasmara igarotzen dira, eta hondakinak, hondakin besikularen bidez, exozitosi prozesua dela eta, kanporatu egiten dira. Beste alde batetik, autofagia bidezko digestioa gertatzen da, baina prozesu honetan zitoplasman bertan zegoen substantzia baten digestioa egiten da, aurreko kasuan ez bezala. Prozesu honen bidez, zelula gai da soberan dituen egiturak deseuztatzeko eta horiek berritzeko aukera errazteko. Hainbat mekanismo erabiltzen dira baina ohikoena honako hau da: Erretikulu endoplasmatikoaren sakulu batek, organulu bat (mitokondrio bat adibidez) duen zitoplasma zati bat inguratzen du. Ondoren, lisosoma primario batekin elkartzen da, lisosoma sekundario eratuz, edota lisosoma autogafitoa eratuz. Digestioa egin ondoren, hondakinak kanporatu egiten dira, exozitosiaren bidez. Batzuetan lisosoma primarioa gai da zitoplasman dagoen organulu bat inguratzeko eta harrapatzeko.

b.     Identifika itzazu letrekin seinalaturiko egiturak eta organuluak.

A --> erretikulu endoplasmatikoaren sakulu bat

B--> Lisiosoma autofagitoa

C--> lisosoma skeundarioa

D --> hondakin besikula

E--> exozitosia

F--> lisosoma sekundarioa, edota fagolisisoma. G-->mintz plasmatikoa?? H-->endozitosia, fagositozia-

c.     Azaldu lisosomek prozesu hauetan duten garrantzia eta funtzioa. 

Lisosomek prozesu hauetan garrantzia handia daukate, izan ere, haiei esker gertatzen da zelula barneko digestioa. Lisosoma sekundarioa arduratzen dira, zehazki digestioa egiteaz, lisosoma primarioek golgi aparatuan sortatuko entzima hidrolitikoei esker; izan ere, lisosoma sekundarioa, lisosoma primario beste besikula batekin elkartzen direnean sortzen da.

Zuzenketa 

11. Ondoko irudiak zelula bat adierazten du

A)    (0,5 p) Zer zelula mota da irudian ageri dena, zelula mota orokorren artean? Arrazoitu erantzuna

Alde batetik, eukariotoa da, nukleoa duelako. Beste aldetik, eukariotikoen artean, animali zelula dela esango nuke, landare-paretarik ez duelako.

B)    (0,5 p) Zer dira gezien bidez adierazten diren egiturak?

Mintz-plasmatikoa

Golgi-aparatua

Mitokondrioa

Nukleoa

Erretikulu endoplasmatiko leuna

c)     (1 p) Ikus ezazu zelularen barne antolamendua eta egituren aberastasuna. Zer funtzio betetzen dute egitura horiek? 

12. GALDERA (Uztaila 17)

Landare-zelula:

A) (1 puntu) Marraztu ezazu landare-zelula baten eskema, eta bertan adierazi haren

egitura guztiak.

B) (1 puntu) Deskriba ezazu, labur, zer funtzio gertatzen diren kloroplastoan. Zein dira

landare-zelulen ohiko pigmentuak, non aurkitzen dira eta zer funtzio dute?

17.- Animalia-zelula:  (Uztaila 17)

A) (1 puntu) Marraztu ezazu animalia-zelula bat, eta adieraz itzazu haren organulu eta

Egitura esanguratsuenak. Zein dira alde nagusiak animalia-zelula baten eta landare zelula

Baten artean, organuluei eta morfologiari dagokienez?

Biak eukariotoak dira eta nukleoa daukate. Gainera, erretikulu endoplasmatikoa, golgi apartua, lisosomak eta bakuoloak eduki dezakete. Horretaz, gain, mintz plasmatikoaren gainetaik, animali zelulek mintz bildukina daukate eta landareak pareta zelularra.

B) (1 puntu) Deskriba ezazu, labur, zer funtzio betetzen diren mitokondrioetan eta

Erretikulu endoplasmatiko errugosoa

13.- Mintz biologikoak:

A) (0,5 puntu) Marraztu ezazu mintz zitoplasmatiko baten eskema, eta adieraz ezazu zer

Molekulaz osatuta dagoen

B) (0,5 puntu) Zer molekula dira mintza geruza bikoitz gisa antolatzea eragiten dutenak?

Parte hartzen du urak? Arrazoitu erantzuna

Fosfolipidoak. Lipido hauek, anfipatikoak dira, hau da, puru polarra eta buztan apolarra dute. Horregatik, uraren inguruan orientaru egiten dira, bikapa fosfolipidikoa sortuz.

C) (0,5 puntu) Zer molekula mota arduratzen dira ioiak mintz biologikoetan barrena

Garraiatzeaz? Arrazoitu erantzuna

Mintz proteikoek hartzen dute parte, mintza deformatu gabeko metodoan

Garraio pasiboa (energia beharrik ez)

Difusio erraztua:

Garraiatzaile bidezko difusioa

Garraio aktiboa (energia beharra)

Oinarrizko garraio aktiboa

Kogarraioa

d) (0,5 puntu) Zer ondorio ditu mintza osatzen duten fosfolipidoen gantz-azidoen asegabetasun-maila handiagoa edo txikiagoa izateak? Arrazoitu erantzuna

Asegabeak diren zeluletan bikapa fosfolipidikoa ez da horren egonkorra, beraz jariakortasuna handiagoa da eta fosfolipidoak mugitzeko erraztasun handiagoa daukate.

14.  GALDERA

Irudiak zelula mota baten egitura erakusten du

A) (0,5 puntu) Identifika ezazu zer zelula mota den. Prokariotikoa ala eukariotikoa da?

Arrazoitu erantzunak

Eukariotoa da, izan ere, zelula bat dauka. Gainera, landare-zelula dela ere esan genezake, pareta zelularra daukalako.

B) (0,5 puntu) Identifika itzazu 1etik 8ra zenbakituta dauden egiturak/organuluak

Bakuoloa

Golgi-aparatua

Nukleoa

Zelula mintza

Kloroplastoa

Mitokondrioa

Erretikulu endoplasmatikoa

c) (1 puntu) Adieraz ezazu laburki zer funtzio duten 5, 6 eta 7 zenbakiekin identifikatutako egiturek/organuluek. Arrazoitu erantzunak

• Zelula mintza

  Egitura funtzioa

  
  

  Kanpoaldearekin harremantzea eta mezuak hartzea

  
  

  Substantzien trukaketa

  
  

  Identitate zelularra eman

  
  

  Jarduera entzimatikoen euskarria

  
  

  Beste zelulekin harremantzea

  
  

Kloroplastoa

Mitokondrioa

15. GALDERA

Irudiak zelula baten egitura erakusten du

A) (0,5 puntu) Identifika ezazu zer zelula mota den. Prokariotikoa ala eukariotikoa da? Arrazoitu erantzunak

Eukariotoa da, izan ere, nukleoa dauka