Airearen Kutsatzaile Nagusiak eta Haien Eraginak

Karbono Dioxidoa (CO₂)

CO₂ ez da kutsatzailea, baina planetaren berotzearen erruduna da.

Karbono Monoxidoa (CO)

Propietateak:

• Koloregabea, usaingabea eta zaporegabekoa.
• Airea baino dentsitate baxuagokoa.
• Kutsatzaile arrunta.

Iturri naturalak:

• %90a baino gehiago iturri naturaletatik dator.
• CO₂-ren disoziazioz eratu daiteke tenperatura altuetan.

Iturri antropogenoak:

• Garraioa eta errausketa.

Jarduera kimikoa:

• Atmosferan CO₂ bihurtzen da.

Eraginak:

• Toxikoa, hilgarria izan daiteke.

Gizakiarengan dituen eraginak:

• Karboxihemoglobina osatzen du, odolaren oxigenoa garraiatzeko gaitasuna murriztuz.
• Arazo kardiobaskularrak eragiten ditu.

Nitrogenoaren Oxidoak (NO_x)

Propietateak:

• NO: Koloregabea eta usain gozoa du.
• NO₂: Gas arre-gorrixka eta usain desatsegina du.
• N₂O: Gas koloregabea eta usain gozoa du.

Iturri naturalak (NO batez ere):

• Atmosferako NO-aren %90 (gutxi gorabehera) iturri naturaletatik dator.

Iturri antropogenoak (NO eta gehienbat NO₂):

• Garraioa eta errausketa.
• Ongarrien erabilera.
• Prozesu industrialak.

Jarduera kimikoa:

• NO: Airean NO₂-ra oxidatzen da.
• NO₂: Azido nitrikoa eratzen du.
• NO_x: SMOG azidoa edo SMOG fotokimikoa sortzen du.
• N₂O: Negutegi efektuan parte hartzen du.

Eraginak:

Kontzentrazioaren eta dosiaren araberakoak dira:

• Arnasketa arazoak.
• Ikusmen arazoak.
• Euri azidoa.
• Metalen korrosioa.

NO₂ lau bat aldiz toxikoagoa da NO baino.

Sufrearen Oxidoak (SO_x)

Propietateak:

• SO₂: Kolorerik gabeko gasa da, uretan disolbatzen dena.
• SO₃: Gas ezegonkorra da.

Iturri naturalak:

• H₂S-aren oxidazioa, materia organikoaren degradazio anaerobikoa, sumendiak.

Iturri antropogenoak:

• Sufrea (S) duten erregai fosilen errekuntza.
• Industria prozesuetako isuriak.

Jarduera kimikoa:

• SO₂: 3 eguneko iraunkortasuna du. SO₃-ra oxidatzen da.
• SO₃: Segundoko iraunkortasuna du. Urarekin konbinatuz azido sulfurikoa eratzen du.

Eraginak:

Kontzentrazioaren eta dosiaren araberakoak dira:

• Gizakiengan: SO₂ itogarria da 3 ppm-tik aurrera eta heriotza-tasa igotzen du.
• EURI AZIDOA:
  • SO₂ → SO₃
  • SO₃ + ingurumen hezetasuna → H₂SO₄ (SMOG HEZEA)
• Korrosioa eta narriadura sortzen ditu.

Hidrokarburoak eta KOLak (Konposatu Organiko Lurrunkorrak)

Hidrokarbururik sinpleena metanoa da.

Petrolioa eta Hidrokarburoak:

Petrolioa, hidrokarburoen iturri nagusia, materia natural beltza eta hidrokarburo desberdinen nahaste likidoa da.

• Hidrokarburo aseak: ALKANOAK (C-C lotura bakunak).
• Hidrokarburo asegabeak: ALKENOAK ETA ALKINOAK.
• Pirolisia edo cracking-a: Alkano handiak masa molekular txikiagoko alkano edo alkeno bihurtzea, tenperatura oso altuetan.
• Kate itxiko hidrokarburoak: Hidrokarburo aromatikoak (ezaugarri nagusia eraztun bentzenikoa).

Hidrokarburo Metanikoak (Metano, CH₄)

Propietateak:

• Kutsatzaile primarioa da.

Iturri naturalak:

• Materia organikoaren deskonposizio anaerobikoa.

Hidrokarburo Ez-Metanikoak (HCEM)

Propietateak:

• Hidrokarburo motak: alifatikoak eta aromatikoak.

Partikulak (PM) (Aerosolak)

• Airean dispertsatutako partikula solido eta likido txikiak, oso kutsakorrak: aerosol atmosferikoak.
• PM da sinboloa.
• Partikula lodiak: diametroa < 10 µm (PM₁₀)
• Partikula finak: diametroa < 2,5 µm (PM_2.5)

Konposizio kimikoaren arabera:

• Inorganikoak: Kaltzioa, aluminioa, silizioa, kloruroak eta burdina dituzten partikulak.
• Organikoak: Terpenoak, errekuntzan isuritako partikulak, intsektizidak, dioxinak eta benzofuranoak.

Partikulen deposizioa:

• Lehorra: Partikulen mugimenduaren ondorioz gainazalekin talka egitean gertatzen da.
• Hezea: Euriaren bidez gertatzen da.