1812ko Espainiako Konstituzioa: Testuaren Analisia eta Garrantzia

Sarrera

1812ko Konstituzioaren artikulu batzuen aukeraketa baten aurrean gaude, Cadizeko Gorteek onartutako "La Pepa" izenez ere ezagutzen dena. Testu juridiko eta politikoa da, estatu baten botereak antolatzen dituena eta eskubideak eta betebeharrak zehazten dituena.

Egilea kolektiboa da, Cadizen bildutako diputatuak, eta nazio (Espainia) osoari bideratuta dago. Lehen mailako iturri zuzena da, tratatzen ari garen unekoa baita eta garaiko protagonistek landu baitzuten.

Konstituzio honen helburua Espainiako Antzinako Erregimenarekin amaitzea eta sistema liberal bat ezartzea da.

Testuaren Analisia

Espainiako Gorteek egindako lehen Konstituzioa ikus dezakegu. Konstituzioak herritarren eskubideak eta betebeharrak, gobernu mota eta Estatuaren antolaketaren oinarriak jasotzen ditu. Diputatuak aukeratzeko orduan, gerra egoera zela eta, zailtasunak egon ziren, eta horrek biztanleriaren zati batek "La Pepa" ez berrestea eragin zuen. Testuaren ekarpen nagusia, hain zuzen ere, Antzinako Erregimena desagerraraztea da.

Espainiako Konstituziorik luzeena da, eta ezaugarri liberal nagusiak jasotzen ditu: subiranotasun nazionala, botere banaketa (Montesquieu), monarkia konstituzionala (Rousseau), erlijio katolikoa, eskubide eta askatasun indibidualak, berdintasun juridikoa, etab.

Bi hemisferioetako (Espainia eta Amerikan lortutako beste kolonietako) Espainiako herritar guztiei zuzentzen zaien testuak printzipio liberalak biltzen ditu: subiranotasun nazionala, pribilegio fiskalen amaiera eta botereen banaketa, esaterako; baina kontserbadoreagoak diren beste printzipio batzuekin konpentsatzen da, hala nola katolizismoa Estatuaren erlijio bakartzat onartzea (12. art.). Herritar guztiei dagokien nazioaren kontzeptua agertu eta definitzen du, eta subiranotzat jotzen da (1. eta 3. art.); monarkia absolutuaren kontzeptua deuseztatzen du, monarkia parlamentarioa ezarriz, hortaz, erregeak Konstituzioa bete beharko duela zin egin beharko du. Nazioa herritar guztien multzo gisa definitzean, eta Gorteen bidez legeak egiteko ahalmena bertan kokatzean, gizonezkoen sufragio unibertsala onartzen da, hau da, boto eskubidea.

8. artikuluak Estatuaren gastuak ordaintzeko betebeharra jasotzen du, inolako salbuespenik gabe, eta bakoitzari dagokion proportzioan: zergarik ez ordaintzeko nobleziaren eta elizgizonen pribilegioarekin bukatuz (baita euskal lurraldeetako salbuespenarekin ere). Hala ere, katolizismoa erlijio bakartzat hartzen du (12. art.), eta argi identifikatzen du estatua fede horrekin. Erregearen papera lausotzen du (14. art.), baina jarrera liberalenetatik urruntzen duen papera ematen dio: erregeak botere exekutiboaren kontrola izango du eta legeak sortu eta sinatzeko momentuan parte hartze zuzena baitu. Hala ere, horrek ez du eragozten Montesquieuren printzipioetan oinarritutako botere banaketan, lehen aldiz ahalmentzeko eta paperean erakusteko ahalegin argia egotea (15., 16. eta 17. art.).

Azkenik, ezin dugu gutxietsi Voltairek planteatuko lukeen beharrezko tolerantzia eta askatasuna aldarrikatuz aipatzen den adierazpena, eta inprenta askatasunaren gaineko aipua (371. art.), aldi berean, Inkisizioa bezalako pertsekuzio zurrunen desagertzearen nolabaiteko iragarpena.

Testuingurua

Portugal erasotzeko aitzakiarekin, 1807an sinatutako Fontainebleauko Itunak Espainiaren okupazioa ahalbidetu zuen Napoleonen eskutik. Horrek pizturiko etsipenak errege Karlos IV.aren abdikazioa ekarri zuen bere seme Fernando VII.aren mesedetan, Aranjuezeko altxamenduaren ondorioz. Baina Fernando errege izendatu baino lehen, Borboitarren eta Bonapartetarren arteko azpijokoek Napoleonen anaia, Josef I.a, izendatu zuten Espainiako errege Baionan. Ondorioak berehala iritsiko dira, eta maiatzaren 2an Madrilen matxinada piztu zen, Espainiako Independentzia Gerrari hasiera emanez (1808-1814). Napoleonek kontinentearen zati handi bat menderatzen zuen garaian kokatzen dugu gerra hori, eta nazioarteko ikuspegi horretatik ikus dezakegu, enperadoreak Espainia bere menpe jarri nahi izan zuen (satelite herrialdea), azken honek esparru guztietan egoera kritikoa bizitzen hasi baitzen.

Bonaparteren alde zeudenak, Antzinako Erregimen zaharkitu eta absolutista desagerrarazi nahi zuten, eta Espainiako sektore ilustratuenen eta liberal askoren babesa izan zuten arren, herritar gehienetan ukazio erreakzioa piztu zen: hasieran gerrilla moduan antolatu zena, laster juntetan antolatutako tropa anglo-portugaldarren laguntzarekin, oposizio koordinatu eta arautuan bihurtuko da.

Tokiko eta probintzietako juntetatik, Junta Zentral Gorena sortu zen, Napoleonen aurkako Espainia gobernatu nahian. Erregeordetza bere gain hartuko duen Junta Goren honek 1810ean egingo diren Gorteak deituko ditu. Hasiera batean, Gorteak Erregimen Zaharreko erara ospatzea pentsatuta zeukaten (estamentuka), azkenean, leku zehatz eta bakarreko Gorteak osatu ziren hiriek eta koloniek aukeratutako ordezkariekin. Ordezkari gehienak burgesak zirenez (nobleziaren eta elizaren ordezkariak ere bazeuden arren) ganbera bakarreko Batzar Nazionala sortu eta subiranotasun nazionala aldarrikatu zen, aldi berean Fernando VII.a legezko errege aitortuz.

Hiru talde ideologiko zeuden diputatuen artean:

• Liberalak: erreforma iraultzaileen aldekoak edo Frantziako Iraultza gustuko zutenak.
• Jovellanistak: moderatuagoak eta britainiar parlamentarismoaren aldekoak.
• Absolutistak: absolutismoa defendatzen zutenak.

Gorte hauek legegintza lan handia egin zuten Antzinako Erregimena liberalismoarekin ordezkatu ahal izateko: 1812ko Konstituzioa, gremioen abolizioa, ekoizpen askatasuna, Inkisizioaren indargabetzea, desamortizazio dekretuak, maiorazkoen, nobleen eta eliz jaurerrien abolizioa, eta abar.

Independentzia Gerraren amaiera, Fernando VII.a erregeak berretsiko zuen Valençayko Itunaren eskutik etorri zen. Erbestetik itzultzean egin zuen lehen gauza Cadizeko Gorteen Konstituzioa eta legegintza lana kentzea izan zen, absolutismoa berrezarriz.

Garrantzia

Bere garrantzia historikoari dagokionez, absolutismoari desafio eginez eta Estatu Liberala sortzeko lehen urratsa emanez, Gorte batzuek Espainian onartutako lehen Konstituzioa izan zela nabarmendu behar da. Nahiz eta indargabetua izan, liberalismo europarrarekin batera, espainiar-amerikar kolonia independizatuen konstituzioak ere inspiratuko ditu.

Espainia modernizatuko duten estatu liberal baten lehen zantzuak dira, eta eskubide eta askatasun garrantzitsuak lortzeko bide luze bateko lehen urratsak.